Gözaltına alma, Cumhuriyet savcısının kararı üzerine kolluk kuvvetleri (polis veya jandarma) tarafından şüphelinin özgürlüğünün geçici olarak sınırlandırılması işlemidir. Tutuklama yalnızca hâkim kararıyla uygulanabilirken, gözaltı için hâkim onayına ihtiyaç bulunmamaktadır. Aslında gözaltı, kişinin serbestçe hareket etme hakkının devletçe kısıtlandığı anda başlamış kabul edilir.
Ceza muhakemesi hükümlerine göre gözaltına alma, yasal yetkiye dayanılarak yakalanan kişinin işlemlerinin tamamlanması amacıyla, hâkim önüne çıkarılmasına ya da serbest bırakılmasına kadar, kanunda belirlenen süreyle ve sağlığına zarar vermeyecek biçimde özgürlüğünün geçici olarak kısıtlanmasıdır (Yakalama, İfade Alma ve Gözaltına Alma Yönetmeliği m.4).
Hukuki açıdan gözaltı bir koruma tedbiri niteliği taşır. Koruma tedbirleri; soruşturmanın sağlıklı ilerlemesi, delillerin korunması ve verilecek kararın infazının sağlanması için başvurulan yargısal önlemlerdir. Bu çerçevede gözaltına alma, şu temel özelliklerle açıklanabilir:
- Kişisellik: İşlem yalnızca şüpheliye uygulanabilir; suça karışmamış bir yakının gözaltına alınması mümkün değildir.
- Araçsallık: Gözaltı, şüphelinin ileride hâkim önüne çıkarılması ve gerekirse tutuklanmasının sağlanması için bir araçtır.
- Geçicilik: Bu tedbir süreyle sınırlıdır; şüpheli savcı veya hâkim tarafından serbest bırakılabilir.
- Görünüşte Haklılık: Gözaltına başvurulması, aksi hâlde derhal gerçekleşebilecek zararların önlenmesi ihtiyacına dayanmalıdır.
- Orantılılık: Daha hafif bir tedbirle amaca ulaşılabiliyorsa gözaltı yoluna gidilmemelidir.
Usule aykırı gözaltı hâlinde, kişi haksız gözaltı tazminatı talep etme hakkına sahiptir.
Avukat yardımına erişim konusunda ise Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi; etkili bir savunmanın adil yargılanmanın ayrılmaz parçası olduğunu vurgulamaktadır. Özellikle Salduz, Poitrimol/Fransa kararlarında, sanığın gerektiğinde görevlendirilen bir avukat tarafından savunulması gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca, Dayanan/Türkiye davasında (başvuru no:7377/03) ifade alma veya tutukluluk aşamasında avukat yardımına erişimin sağlanması gerektiği açıkça ifade edilmiştir. Yargıtay da aynı doğrultuda değerlendirmeler yapmıştır (Y16CD-K.2020/1649).
Gözaltına Alma Sebepleri Nelerdir?
Cumhuriyet savcısının bir şüpheli hakkında gözaltı kararı verebilmesi için iki koşulun birlikte gerçekleşmesi gerekir:
- Gözaltı tedbirinin soruşturmanın yürütülmesi açısından zorunlu olması,
- Şüphelinin suç işlediğine dair somut delillerin bulunması (CMK 91/2).
Bu iki şart bir arada mevcut değilse savcılık gözaltı kararı veremez. Böyle durumlarda şüpheli, davetiye ile ifade vermeye çağrılabilir. Eğer şüpheli çağrıya uymayıp kendiliğinden gelmezse, gözaltı yerine zorla getirme kararı uygulanabilir.
Cumhuriyet savcısı, soruşturmanın gereği gibi yürütülmesi için gerçekten zorunlu olmadıkça gözaltına başvuramaz. Ancak bazı hallerde gözaltı kararı verilmesi mümkündür. Örneğin:
- Şüphelinin kimliği bilinmiyor veya kimlik tespiti yapılamıyorsa, bu amaçla gözaltına alınabilir.
- Soruşturma kapsamında şüphelinin hazır bulunmasını gerektiren işlemler söz konusuysa, bu nedenle de gözaltı uygulanabilir.
Bunlara örnek olarak; şüpheliye teşhis yaptırılması, yer gösterme işlemlerinde bulunması, parmak izi alınması veya benzeri işlemlerin gerçekleştirilmesi gösterilebilir. Bu tür durumlarda savcılık, soruşturmanın sağlıklı yürütülmesi için gözaltına alma kararı verebilir.
Gözaltı Kararını Kim, Nasıl Verir?
Şüpheli hakkında gözaltı kararı vermeye yetkili merci Cumhuriyet savcısıdır. Ancak, toplumsal olaylarda şiddetin yaygınlaşarak kamu düzenini ciddi biçimde bozduğu durumlarda veya toplu şekilde işlenen suçlarda, mülki amirlerce belirlenen kolluk amirleri de gözaltı kararı verebilir.
Genellikle gözaltı kararı, şüphelinin fiilen yakalanması sonrasında gündeme gelir. Suç işlerken yakalanıp kolluğa teslim edilen veya kolluk tarafından yakalanan kişi hakkında, kolluk derhal Cumhuriyet savcısına bilgi verir ve onun talimatına göre hareket eder (CMK m.90/5). Savcı, kolluktan aldığı bilgiye dayanarak gözaltına alma kararı verebilir.
Gözaltı tedbiri yalnızca suçüstü yakalanan kişiler için değil, aynı zamanda haklarında yakalama kararı bulunan şüpheliler için de uygulanabilir.
Bunun yanında, hakkında herhangi bir yakalama işlemi yapılmamış olsa bile kendiliğinden karakola veya emniyet müdürlüğüne gelen kişiler hakkında da savcı gözaltı kararı verebilir. Kolluk bu durumda, şüphelinin kendi iradesiyle geldiğini gösteren bir yakalama tutanağı düzenler. Ancak, gerçekte ortada fiili bir yakalama bulunmadığı için savcı kararından sonra düzenlenen bu tür tutanaklar hukuka aykırı kabul edilmektedir.
Sonuç olarak, Cumhuriyet savcısı gözaltı kararını yazılı olarak vermek zorundadır.
Çocukların Gözaltına Alma Şartları
Çocukların yaşı göz önünde bulundurularak, gözaltına alma koşulları yetişkinlerden farklı ve özel düzenlemelere tabi tutulmuştur. Bu düzenlemeler şu şekildedir:
12 Yaşından Küçük Çocuklar
- Suç işlendiği sırada 12 yaşını doldurmamış çocuklar ile 15 yaşını doldurmamış sağır ve dilsizler, suç nedeniyle gözaltına alınamaz ve haklarında gözaltı tedbiri uygulanamaz.
- Bu çocuklar yalnızca kimlik veya fiil tespiti amacıyla yakalanabilir, kimlik tespitinin ardından derhâl serbest bırakılırlar.
- Elde edilen bilgiler Cumhuriyet başsavcılığına iletilir; savcılık, mahkeme başkanı veya hâkimin gerekli görmesi hâlinde çocuğun yararına tedbir kararı aldırabilir (Yön. m.19).
12–18 Yaş Arasındaki Çocuklar
- 12 yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını henüz tamamlamamış çocuklar, işledikleri iddia edilen suç sebebiyle yakalanabilir.
- Bu durumda:
- Çocuğun yakınlarına ve müdafiye derhâl bilgi verilir.
- Çocuk, Cumhuriyet başsavcılığına sevk edilir ve soruşturma bizzat savcı tarafından yürütülür.
- İfade alınırken mutlaka avukat hazır bulunur; çocuk kendisi istemese dahi müdafi atanır.
- Ana-baba veya vasi, hukuki bir engel olmadığı sürece ifade sırasında hazır bulunabilir.
- Çocuklar yetişkinlerden ayrı mekânlarda tutulur.
Çocuklara İlişkin Ek Koruma Hükümleri
- Çocuğun kimliği ve eylemleri gizli tutulur.
- Çocuklar hakkında yürütülen işlemler, mümkün olduğunca sivil kıyafetli görevliler tarafından yapılır.
- Çocuklara kelepçe veya benzeri bağlayıcı araçlar takılamaz. Ancak kaçma ihtimali ya da kendisine veya başkasına zarar verme riski varsa, kolluk gerekli önlemleri almakla yükümlüdür.
- Çocuk, suç mağduru olduğunda; işlenen fiil suçüstü niteliğinde ise, şikâyet koşulu aranmadan şüpheli yakalanabilir ve soruşturma yapılabilir.
- 2253 sayılı Kanunda düzenlenen suçların çocuklar ve yetişkinlerce birlikte işlendiği hallerde, çocuğa ait soruşturma evrakı ayrılır ve işlemler bağımsız biçimde yürütülür.
Bu düzenlemeler, çocukların üstün yararı gözetilerek, ceza muhakemesi sürecinde özel koruma sağlamak amacıyla getirilmiştir.
Gözaltına Alma Süresi Ne Kadar? (CMK m.91)
Gözaltı tedbiri süre bakımından kanunda kesin sınırlara bağlanmıştır. Bu süreler, bireysel suçlar ile toplu suçlar açısından farklı düzenlenmiştir:
1. Bireysel Suçlarda Gözaltı Süresi – Gözaltına Alma
- Gözaltı süresi, yakalama anından itibaren 24 saati aşamaz.
- Şüphelinin yakalandığı yerden en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilmesi için tanınan süre ise en fazla 12 saat olabilir.
- Bu durumda bireysel suçlarda en uzun gözaltı süresi: 24 saat gözaltı + 12 saat yol süresi = 36 saat şeklindedir.
- Ancak 12 saatlik yol süresi her olayda otomatik uygulanmaz; mesafeye göre değişir ve sadece zorunlu süre kadar tanınır.
2. Toplu Suçlarda Gözaltı Süresi
- Toplu suç, aralarında iştirak iradesi bulunmasa da en az üç kişi tarafından işlenen suçlardır.
- Bu suçlarda delil toplamanın güç olması veya şüpheli sayısının fazlalığı sebebiyle, savcı gözaltı süresini uzatabilir.
- Cumhuriyet savcısı, 24 saatlik temel gözaltı süresini, her defasında bir günü geçmemek üzere yazılı emirle üç kez uzatabilir.
- Böylece toplu suçlarda gözaltı süresi en fazla 4 gün olabilir.
3. Gözaltı Süresinin Tebliği ve İtiraz Hakkı
- Savcılığın verdiği gözaltı veya süre uzatma kararları, şüpheliye derhâl tebliğ edilir.
- Şüpheli veya müdafii bu karara karşı itiraz yoluna başvurabilir.
4. Terör Suçlarında Gözaltı Süresi
- 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamındaki suçlar bakımından da aynı süreler uygulanır.
- TMK Geçici 19. madde yürürlükten kaldırıldığı için, aşağıdaki suçlarda da artık genel gözaltı süreleri geçerlidir:
- Örgüt propagandası,
- Silahlı örgüt üyeliği,
- Silahlı örgüt kurma ve yönetme,
- Örgüte yardım etme,
- Anayasayı ihlal,
- Hükûmete karşı suçlar,
- Yasama organına karşı suçlar.
Dolayısıyla hem bireysel hem de toplu suçlarda gözaltı süreleri, kanunda açıkça belirlenen bu sınırlara tabidir ve keyfi olarak uzatılamaz.
Ek Gözaltı ve Gözaltı Sürecine İlişkin Düzenlemeler
Ek Gözaltı Kararı Nedir?
Ek gözaltı, normal gözaltı süresinin bitiminden sonra, suçun niteliğine göre şüphelinin ek süreyle gözaltında tutulmasıdır. Bu karar Cumhuriyet savcısı tarafından verilir. Uygulamada, ek gözaltı kararı “gözaltı süresinin uzatılması” şeklinde düzenlenmektedir (CMK m.91).
Gözaltına Alınan Kişiye Hangi Hallerde Kelepçe Takılır?
Gözaltındaki kişinin bir yerden başka bir yere nakledilmesinde kelepçe takılması zorunlu değildir. Ancak şu durumlarda kelepçe uygulanabilir (CMK m.93):
- Kaçma ihtimaline ilişkin somut belirtiler varsa,
- Kişinin kendisine veya başkalarına zarar verme tehlikesi bulunuyorsa.
Gözaltına Alınan Kişi Nerede Tutulur?
Şüpheliler, gözaltı işlemleri için düzenlenmiş nezarethanelerde tutulur. Nezarethaneler; ifade alma ve adli mercilere sevk edilinceye kadar şüphelilerin bekletildiği bölümlerdir (Yön. m.4).
Aynı Olayda İkinci Kez Gözaltı Mümkün mü?
Bir kişi gözaltı süresi dolduğunda veya sulh ceza hâkimi tarafından serbest bırakıldığında, aynı fiil nedeniyle tekrar gözaltına alınamaz. Ancak, yeni ve yeterli delil elde edilirse ve Cumhuriyet savcısı karar verirse yeniden gözaltı uygulanabilir (CMK m.91/6).
Yakınlara Haber Verme Hakkı
Şüpheli gözaltına alındığında veya gözaltı süresi uzatıldığında, savcının emriyle bir yakınına ya da belirlediği kişiye vakit kaybetmeden haber verilir (CMK m.95/1). Yabancı uyruklu şüphelilerin durumu, karşı çıkmadıkları sürece, konsolosluklarına bildirilir (CMK m.95/2).
Gözaltı Kararının Adli Sicil ve GBT’ye Etkisi
- Adli Sicil: Gözaltı kararı, kesinleşmiş mahkeme kararı olmadığından sabıka kaydına işlenmez. Adli sicile yalnızca kesinleşmiş mahkeme kararları (hapis, adli para cezası, güvenlik tedbirleri) kaydedilir.
- GBT: Gözaltı işlemi polis tarafından tutulan GBT sistemine yansır. Ancak bu kayıt, sabıka kaydı niteliğinde olmayıp yalnızca kolluğun iç denetiminde kullanılan bilgidir.
Gözaltı İşlemlerinin Denetimi
Cumhuriyet başsavcıları veya görevlendirdikleri savcılar; nezarethaneleri, ifade odalarını, gözaltı nedenlerini ve sürelerini, tüm kayıtları ve işlemleri denetler. Denetim sonuçları Nezarethaneye Alınanlar Defterine kaydedilir (CMK m.92).
Kötü Muamele ve Tazminat Davası
Gözaltı sırasında kolluk görevlilerinin kötü muamele veya işkence yasağını ihlal eden eylemleri sebebiyle şüpheli, tazminat davası açabilir. Bu davalara asliye hukuk mahkemeleri bakar (Uyuşmazlık Mahkemesi, K.2022/206; K.2022/295).
Gözaltına Alma Yönetmeliği
Gözaltı sürecinde nezarethanelerin koşulları, görevli sorumlulukları, sağlık kontrolleri, kayıtların tutulması, tutanak düzeni ve şüpheliye verilecek belgeler, Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği ile düzenlenmiştir.
Gözaltına Alma Tedbiri Kararı İle İlgili Sorular
Gözaltına alınma sebepleri ve şartları nelerdir?
Gözaltı için iki şart birlikte bulunmalıdır:
- Şüphelinin bir suç işlediğine dair somut şüphe bulunması,
- Bu tedbirin soruşturma açısından zorunlu olması.
Amaç, delillerin toplanması ve bazı muhakeme işlemlerinin kolaylaştırılmasıdır. Örneğin, uyuşturucu madde kullanma şüphesiyle yakalanan kişinin idrar tahliline götürülmesi gözaltı sebebi olabilir.
Gözaltına alındıktan sonra ne olur?
Şüpheli nezarethaneye konulur. Kolluk, savcının talimatları doğrultusunda işlem yapar.
- Savcı, işlemler bittikten sonra şüpheliyi polis merkezinde serbest bırakabilir ya da “mevcutlu” şekilde adliyeye gönderebilir.
- Adliyeye çıkarıldığında savcı ifadesini alabilir veya almadan evrak üzerinden serbest bırakabilir.
- Savcı, yeterli gerekçe görürse şüpheliyi tutuklama istemiyle sulh ceza hâkimliğine sevk edebilir.
Gözaltına alınanlara ne yapılır?
Şüpheli önce doktor muayenesine götürülerek sağlık durumu kayıt altına alınır. Çıkışta da aynı işlem yapılır. Bu uygulama, kötü muamele ve işkence iddialarının tespiti için önemlidir.
Kişiler nezarethanede tutulur ve insan onuruna uygun muamele görmelidir. Yasak sorgu yöntemleri hukuka aykırıdır.
Savcı gözaltı kararı vermek zorunda mıdır?
Hayır. Savcı gözaltı şartlarını değerlendirir ve soruşturma için gerekli görmezse gözaltı tedbirine başvurmaz. Her olayda gözaltı kararı verilmesi zorunlu değildir.
Gözaltı süresi dolmadan savcılık veya mahkeme önüne çıkmak mümkün mü?
Evet. Gözaltı süresi, en geç çıkarılması gereken süreyi ifade eder. Bu nedenle şüpheli süresi dolmadan da savcı veya hâkim huzuruna çıkarılabilir.
Gözaltındaki kişi yakınlarıyla görüşebilir mi?
Kanunen yalnızca avukat ile görüşme hakkı tanınmıştır. Yakınlarla görüşme hakkı yoktur. Ancak uygulamada, karakollarda kısmen esneklik tanınabilmekte; organize, terör veya narkotik şubelerde ise kural olarak görüşmeye izin verilmemektedir.
Gözaltı ile tutuklama arasındaki fark nedir?
- Karar mercii: Tutuklama kararı hâkim/mahkeme; gözaltı kararı savcı tarafından verilir.
- Şüphe derecesi: Tutuklama için kuvvetli suç şüphesi, gözaltı için makul şüphe yeterlidir.
- Sonuç: Gözaltı geçici bir tedbirdir; serbest bırakma veya hâkim önüne çıkarma ile sona erer. Tutuklama ise hâkim kararıyla kişinin cezaevine gönderilmesidir.
Gözaltı ile yakalama arasındaki fark nedir?
- Yakalama: Suç şüphesiyle kolluk veya vatandaş tarafından kişinin ele geçirilmesidir.
- Gözaltı: Yakalamanın ardından savcının kararıyla başlayan ve nezarethanede geçirilen süreçtir.
Yakalama kısa süreli, gözaltı ise daha uzun süreli bir koruma tedbiridir.
Gözaltı süresinin uzatılma nedeni nedir?
Tanık veya şüpheli ifadelerinin alınmasındaki güçlük, teşhis işlemleri, yer gösterme, adli raporlar gibi delillerin toplanma süreci uzamışsa savcı gözaltı süresini uzatabilir. Uzatma kararı şüpheliye tebliğ edilir ve şüpheli bu karara itiraz edebilir.
Toplu olmayan suçlarda gözaltı süresi ne kadardır?
Bireysel suçlarda gözaltı süresi 24 saattir. Buna ek olarak, şüphelinin mahkemeye çıkarılması için en fazla 12 saat yol süresi tanınabilir.
Toplu suçlarda gözaltı süresi ne kadardır?
Toplu suçlarda (en az üç kişi tarafından işlenen suçlarda), ilk 24 saatlik süreye ek olarak savcı, her defasında 1 günü geçmemek üzere en fazla 3 gün uzatma kararı verebilir. Böylece toplam gözaltı süresi 4 güne kadar çıkabilir.
Gözaltında telefon serbest mi?
Hayır. Gözaltındayken telefon kullanma, sigara içme veya aileyle serbest görüşme hakkı bulunmaz. Elektronik cihazlar kolluk tarafından alınır.
Gözaltından sonraki süreç nasıl işler?
- Savcı şüpheliyi emniyet aşamasında serbest bırakabilir.
- Eğer serbest bırakmazsa, şüpheli adliyeye götürülür.
- Savcı, şüpheliyi serbest bırakabilir, adli kontrol talep edebilir veya tutuklama istemiyle hâkime sevk edebilir.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
