İrtikap Suçu (TCK 250): İcbar–İkna–Hatadan Yararlanma, Cezalar ve HAGB
İrtikap suçu TCK 250 kapsamında; icbar, ikna ve hatadan yararlanma türleri, cezalar, HAGB ve zamanaşımı (15 yıl) hakkında kapsamlı açıklama.
İrtikap Suçu Nedir? (TCK md. 250)
İrtikap suçu, kamu görevlisinin (örneğin memur, bilirkişi vb.) yürüttüğü kamu görevinden kaynaklanan nüfuzu kötüye kullanarak muhatabı menfaat sağlamaya yöneltmesi ya da menfaat vaadine sevk etmesiyle ortaya çıkan bir suç tipidir. İrtikap suçu, mağdurun iradesinin tek taraflı şekilde etkilenmesiyle gerçekleşir ve seçimlik hareketli yapısı nedeniyle kamu idaresinin güvenilirliğine ve işleyişine karşı suçlar arasında yer alır.
İrtikap Suçunun Tanımı ve Kapsamı
Bu başlık, irtikap suçunun kanuni temelini, niteliğini ve hangi hukuki menfaatleri koruduğunu özetler. İrtikap suçu, TCK md. 250’de düzenlenmiş olup icbar, ikna ve hatadan yararlanma şeklinde üç farklı seçimlik hareketle işlenebilir.
- Seçimlik hareketler:
- İcbar (zorlama) suretiyle irtikap
- İkna suretiyle irtikap
- Muhatabın hatasından yararlanarak işlenen irtikap
TCK m. 250’nin Düzenlediği Cezai Çerçeve
- TCK m. 250/1: Görevin sağladığı nüfuzu kötüye kullanarak bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, 5–10 yıl hapisle cezalandırılır. Kişinin haklı işinin gereği gibi hiç veya zamanında görülmeyeceği endişesiyle kendini mecbur hissedip menfaat temin etmesi, icbarın varlığı için kanuni karine sayılır.
- TCK m. 250/2: Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanıp hileli davranışlarla ikna ederek menfaat temini veya vaadini sağlayan kamu görevlisi, 3–5 yıl hapisle cezalandırılır.
- TCK m. 250/3: İkinci fıkradaki fiilin kişinin hatasından yararlanılarak işlenmesi halinde 1–3 yıl hapis cezası verilir.
- TCK m. 250/4: İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu gözetilerek, yukarıdaki cezalarda yarısına kadar indirim yapılabilir.
İrtikap Suçu Şikâyet Süresi ve Dava Zamanaşımı
Bu bölümde, irtikap suçunun takibi ve sürelere ilişkin esaslar özetlenir. İrtikap suçu şikâyete bağlı değildir; savcılık, suç işlendiğini öğrenir öğrenmez resen soruşturma yapar. Dava zamanaşımı 15 yıldır ve bu süre içinde bildirimle soruşturma/kovuşturma sürdürülebilir.
İrtikap Suçunun Şartları
İrtikap suçu, özgü suç niteliğindedir; fail yalnızca kamu görevlisi olabilir. Kamu görevlisi olmayan kişiler, suça yardım etme veya azmettirme hükümleri çerçevesinde sorumlu tutulabilir. TCK m. 6/1-c uyarınca kamu görevlisi; kamusal faaliyetin yürütülmesine atama, seçilme veya herhangi bir surette sürekli, süreli veya geçici olarak katılan kişidir. Buna göre; milletvekili, belediye başkanı ve meclis üyeleri gibi seçilmişler; avukat, hâkim, savcı, bilirkişi, tanık gibi yargı görevi yapanlar; kaymakam, vali, öğretmen, emniyet müdürü, polis gibi atanan memurlar kamu görevlisidir.
İrtikap Suçunun Üç Farklı İşleniş Biçimi
Bu bölüm, irtikap suçunun seçimlik hareketlerinin yapısını ve ceza aralıklarını sistematik biçimde açıklar. İcbar, ikna ve hatadan yararlanma, her biri farklı unsur ve yoğunlukta irade etkisi içerir ve İrtikap suçu kapsamında ayrı ceza çerçeveleri öngörülmüştür.
İcbar (Zorlama) Suretiyle İrtikap (TCK md. 250/1)
Özet: Kamu görevlisi, görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanarak mağduru menfaat sağlamaya mecbur bırakır. Manevi cebir belirli bir yoğunluğa ulaştığında suç oluşur. Ceza 5–10 yıl hapistir.
İcbarın Unsurları ve Manevi Cebir
- İcbar, kanunda manevi cebir bağlamında kullanılır; kamu görevlisi maddi cebir (fiziksel zor) kullanırsa fiil yağma suçunu oluşturur.
- Mağdurun iradesini baskılayan korku, yoğunluk ve ciddiyet düzeyine erişmelidir. Mağdurun bu baskıdan kolaylıkla kurtulamaması beklenir.
- Doğrudan veya dolaylı her türlü zorlayıcı hareket, mağdurun iradesini baskı altında tutmaya elverişli ise icbar kapsamındadır.
- Vaat edilmesi istenen menfaatin hukuka aykırı olduğunu mağdurun bilmesi, icbar için yeterlidir. Somut olayın koşulları ve nesnel ölçütler esas alınır (YCGK–K.2013/26).
Kanuni Karine (TCK md. 250/1 c.2)
Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında kişi, haklı işinin gereği gibi hiç veya zamanında görülmeyeceği endişesiyle menfaat temin etmişse icbarın varlığı kabul edilir.
Rüşvetten Ayrımı
Telkin, öneri veya teşvik düzeyinde kalan ve karşı tarafa menfaat temin ettiren davranışlar, icbar eşiğine ulaşmıyorsa rüşvet suçu gündeme gelebilir.
İkna Suretiyle İrtikap (TCK md. 250/2)
Özet: Kamu görevlisi, görevinin sağladığı güveni kötüye kullanarak hileli davranışlarla mağduru menfaat sağlamaya ikna eder. Basit tavsiye yeterli değildir; hileli, neticeyi doğurmaya elverişli hareketler aranır. Ceza 3–5 yıl hapistir.
Hile ve Elverişlilik Koşulu
- Basit tavsiyeler veya hile niteliği taşımayan yönlendirmeler, İrtikap suçu oluşturmaz.
- Sözlü beyanla ikna mümkün olduğu gibi, yazılı sahte evrak kullanımıyla da ikna sağlanabilir.
- Örnek: Devlet hastanesinde doktorun “bıçak parası/ameliyat parası” adıyla para istemesi ve hastanın bunu mevzuata uygun sandığı için ödemesi halinde ikna suretiyle irtikap söz konusu olur.
Hatadan Yararlanma Suretiyle İrtikap (TCK md. 250/3)
Özet: Kamu görevlisi aktif bir yönlendirme yapmaz; mağdurun kendi hatasından yararlanılarak menfaat temin edilir. Failin hatanın doğumunda hiçbir katkısı olmamalıdır. Ceza 1–3 yıl hapistir.
Pasif Konum ve Hatanın Kaynağı
- Mağdur, kendi iradesiyle ve farkında olmadan hataya düşer.
- Kamu görevlisi, hatayı kendisi oluşturmadığı halde ortaya çıkan durumdan menfaat sağlar.
Denetim Görevinin İhmali Suretiyle İrtikap (TCK md. 251)
Bu başlık, denetim yükümlülüğünün irtikap fiiliyle ilişkisini açıklar. Denetimle yükümlü kamu görevlisi irtikap suçunun işlenmesine kasten göz yumarsa, işlenen irtikap türüne göre müşterek fail olarak cezalandırılır (TCK md. 251/1). İhmali davranışla suçun işlenmesine imkân sağlayan denetim yükümlüsü ise 3 ay–3 yıl hapisle cezalandırılır (TCK md. 251/2).
- Örnek: Vergi dairesi müdürünün, memurun nüfuzunu kullanarak mükellefi daha fazla ödeme yapmaya ikna etmesine bilerek göz yumması, ikna suretiyle irtikap cezasını gerektirir.
İrtikap Suçunda Etkin Pişmanlık ve Ceza İndirimi
Bu bölüm, ceza indirimi bakımından temel ilkeleri özetler. Etkin pişmanlık kurumu irtikap suçu bakımından uygulanmaz. Ancak TCK m. 250/4 gereğince, irtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu dikkate alınarak verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.
İrtikap Suçu: Erteleme, HAGB ve Adli Para Cezası
İrtikap suçu açısından cezanın adli para cezasına çevrilmesi, ceza miktarları nedeniyle icbar ve ikna hallerinde genellikle mümkün değildir; hatadan yararlanma halinde ise adli para cezasına çevirme imkânı bulunabilir. Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) bakımından; icbar suretiyle irtikapta uygulanması mümkün değildir. İkna suretiyle irtikapta TCK m. 250/4’e göre indirim yapılırsa HAGB ihtimali doğabilir. Hatadan yararlanma halinde ise alt sınır 1 yıl olduğundan HAGB kararı verilebilir. Erteleme bakımından da aynı esaslar geçerlidir.
İrtikap Suçunun Diğer Suçlarla İlişkisi
Bu kısım, irtikap suçunun rüşvet, zimmet ve görevi kötüye kullanma suçlarıyla karıştırılmaması gerektiğini açıklar. Her suç, unsurları ve taraf yapısı bakımından farklıdır ve İrtikap suçu bu ayrımlar gözetilerek değerlendirilmelidir.
Görevi Kötüye Kullanma ile İlişki
Özet: TCK m. 257, genel, tali ve tamamlayıcı bir hükümdür. İrtikap suçu unsurları gerçekleşmemişse devreye girebilir; unsurlar oluştuğunda fail irtikaptan sorumlu olur ve ayrıca görevi kötüye kullanmadan cezalandırılmaz.
Rüşvet Suçu ile İlişki
Özet: Rüşvette, kamu görevlisinin de taraf olduğu çok failli bir yapı vardır; menfaat, tarafların serbest iradesiyle temin edilir. İrtikap suçu ise tek failli kişisel bir suçtur; menfaat mağdurun iradesi dışında, nüfuzun veya güvenin kötüye kullanılmasıyla sağlanır (CGK–K.2010/70).
Zimmet Suçu ile İlişki
Özet: Zimmette, kamu görevlisine görevi nedeniyle teslim edilen veya gözetimine bırakılan mallar üzerinde tasarruf söz konusudur. İrtikap suçu için malın veya paranın failin zilyetliğine devri şart değildir; burada nüfuzun/güvenin kötüye kullanılması ve belli yoğunlukta baskı veya hile belirleyicidir.
Sıkça Sorulan Kısa Başlıklar
İrtikap suçu şikâyete bağlı mıdır?
Hayır. İrtikap suçu re’sen soruşturulur; savcılık, suçu öğrenir öğrenmez harekete geçer.
Dava zamanaşımı süresi nedir?
15 yıl dava zamanaşımı uygulanır.
Fail yalnızca kamu görevlisi mi olabilir?
Evet. Fail kamu görevlisidir; diğer kişiler ancak iştirak hükümleri kapsamında sorumlu tutulabilir.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
