Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı: Soruşturma Yetkisi ve Önşartlar
UCM Savcılığı’nın soruşturma yetkisi, önşartlar, sınırlar ve Ön Yargılama Dairesi süreci; Roma Statüsü çerçevesinde adım adım açıklama.
Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı
Bu içerik, Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı kurumunun konumu, fonksiyonları ve özellikle soruşturma başlatma yetkisinin kapsamı ile sınırlarını açıklamaktadır. Metinde, savcılığın mahkeme içindeki hukuki niteliği, soruşturma yetkisinin önşartları ve sınırları ile soruşturma başlatma kararının dayanakları sistematik biçimde ele alınmaktadır.
Uluslararası Ceza Mahkemesi
Uluslararası Ceza Mahkemesi, gerçek kişiler hakkında yargılama yapabilen, uluslararası düzeyde kurulmuş bağımsız ve sürekli bir ceza yargı merciidir. Bu bölümde, Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı açısından Statü’nün getirdiği maddi ve usule ilişkin çerçeve, mahkemenin yargı yetkisinin türü ve suç tipleri bakımından kapsamı ana hatlarıyla açıklanmaktadır.
Özet
Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM), 17 Temmuz 1998 tarihli Roma Statüsü ile kurulmuş; 11 Nisan 2002’de gerekli onay sayısına ulaşılarak faaliyete geçmiştir. Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı, Statü ve Usul-Delil Kuralları çerçevesinde soruşturma ve iddia faaliyetlerini yürütür; yargılama yetkisi soykırım, insanlığa karşı suçlar, savaş suçları ve saldırı suçu ile sınırlıdır.
UCM’nin Kuruluşu ve Yetkisi
İkinci Dünya Savaşı sonrasında kurulan Nürnberg ve Tokyo Askeri Uluslararası Ceza Mahkemeleri ile Eski Yugoslavya ve Ruanda için tesis edilen ad hoc mahkemeler, süreklilik arz etmeyen, olağanüstü nitelikteki yargı organlarıydı. Roma Statüsü, bu tecrübelerden beslenerek sürekli ve bağımsız bir yapı ortaya koymuştur. Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı, tali yargılama ilkesi uyarınca çalışır; Statü’de yer alan suçlar işlendiğinde ve şartlar oluştuğunda soruşturma yetkisine sahip olur.
Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılık Örgütü ve Özellikleri
Bu bölüm, Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığının seçimi, görev süresi, tarafsızlık ve bağımsızlık ilkeleri ile sağlanan ayrıcalık ve dokunulmazlıklarını açıklamaktadır. Savcılık örgütünün mali özerkliği ve yargısal-idari bağımsızlığı vurgulanmaktadır.
A. Genel Olarak
Savcılar, taraf devletlerin oluşturduğu meclisin genel, eşit ve gizli oyuyla dokuz yıl için seçilir ve yalnızca bir dönem görev yapabilir. Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı, mahkemenin bir unsuru olmakla birlikte mali yönden özerk, idari ve yargısal bakımdan bağımsız bir statüye sahiptir.
B. Savcılık Örgütünün Tarafsızlığı
Statü, savcının tam tarafsızlıkla hareket etmesini zorunlu kılar (Statü md.42/7). Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı, hakkında araştırma yürüttüğü kişi devlet başkanı dahi olsa herhangi bir taraf devletin çıkarını gözetemez. Tarafsızlığın kaybı iddiasıyla savcının çekilmesi istenebilir (Statü md.42/8-b).
C. Savcılık Örgütünün Bağımsızlığı
Savcılık, dışarıdan talimat alamaz; mahkeme organları ve taraf devletler karşısında bağımsızdır. Savcı, bürosunun sevk ve idaresinden sorumludur; savcıların farklı devlet vatandaşlıklarına sahip olması öngörülmüştür (Statü md.42/2, 42/5). Tarafsızlığın yitirildiği iddiası hâlinde çekilme talebi mekanizması ayrıca düzenlenmiştir (Statü md.42/8-b).
D. Ayrıcalıklar ve Dokunulmazlıklar
Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı görev ifası sırasında diplomatik misyon şeflerine tanınan ayrıcalık ve dokunulmazlıklardan yararlanır; bu koruma görev sona erdikten sonra resmi görev kapsamındaki işlem ve beyanlar bakımından devam eder (Statü md.48/2).
Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığının Soruşturma Yetkisi Önşartları
Bu kısımda, Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığının soruşturma başlatabilmesi için aranan temel önkoşullar, taraflık, çekince, yaş ve taraf olmayan devletin yetki kabulu bakımından sistematik olarak belirtilmektedir.
Özet
Yetki için Statü’ye taraflık ya da taraf olmayan devletin somut olay bakımından yetkiyi kabulü aranır. 18 yaş altı failler hakkında yetki yoktur; md.124 uyarınca geçici çekince imkânı sınırlı süreyle savcılık yetkisini daraltabilir.
A. Statüye Taraf Olma
Suçun, Statü’ye taraf devletin ülkesinde veya vatandaşı tarafından işlenmesi gerekir; gemi/uçak hâlinde tescil devleti esas alınır (Statü md.12). Statü taraflığı, mahkemenin ve Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığının zorunlu yetkisinin kabulü anlamına gelir.
B. Çekince Olmaması
Taraf devlet, Statü md.124 uyarınca en fazla yedi yıl için belirli suçlar yönünden yargı yetkisini ve dolayısıyla Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığının soruşturma yetkisini kabul etmediğini bildirebilir; bildirim geri çekilebilir.
C. Yaş Şartı
Fiil işlendiğinde 18 yaşını doldurmamış kişiler bakımından mahkeme ve Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı yetkili değildir (Statü md.26).
D. Taraf Olmayan Devletin Yetkiyi Kabulü
Taraf olmayan bir devlet, Statü md.12/3 uyarınca somut olaya münhasır şekilde mahkemenin yargı yetkisini kabul ettiğinde Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı yalnızca bildirilen vakıa hakkında soruşturma yürütebilir; usul ve yükümlülükler Usul ve Delil Kuralları md.44’te düzenlenmiştir.
Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığının Soruşturma Yetkisi Sınırları
Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığının yetkisi; zaman, kişi ve madde bakımından sınırlara tabidir. Bu bölüm, Statü’deki ilkeler ışığında her bir sınırı ayrı ayrı açıklar.
Özet
Zaman yönünden Statü’nün yürürlüğe girmesi esastır; sonradan taraf olanlar için taraf olma tarihi veya geriye dönük kabul beyanı belirleyicidir. Kişi yönünden yalnızca gerçek kişiler yargılanabilir; madde yönünden dört temel suç tipi kapsam dâhilindedir.
A. Zaman Bakımından Yetki (Ratione Temporis)
UCM’nin yetkisi, Statü yürürlük tarihinden sonra işlenen fiiller için geçerlidir (Statü md.11/1). Sonradan taraf olan devlet, taraf olma tarihinden önceye ilişkin yetkiyi ayrıca kabul edebilir (Statü md.11/2). Bu yaklaşım, kanunilik ve geçmişe yürümeme ilkeleriyle uyumludur.
B. Kişi Bakımından Yetki (Ratione Personae)
Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı yalnızca gerçek kişiler hakkında soruşturma yürütebilir (Statü md.25). 18 yaş altı failler bakımından yetki bulunmadığından, soruşturma işlemi yapılamaz.
C. Madde Bakımından Yetki (Ratione Materiae)
Statü’de düzenlenen dört suç tipi—soykırım, insanlığa karşı suçlar, savaş suçları ve saldırı suçu—Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığının soruşturma yetkisinin konusudur. Bu suç tiplerinin unsurları geniş bir hareket alanını kapsar.
UCM Savcılığına Suç Bildirimi ve Savcılığın Suçu Öğrenmesi
Bu kısım, bildirim kanallarını ve Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığının Ön Yargılama Dairesi’nden yetki alma zorunluluğunu ortaya koyar.
Özet
Savcılık, kural olarak Ön Yargılama Dairesi’nden soruşturma yetkisi alır; öncesinde yürütülen işlemler araştırma veya gecikmesinde sakınca bulunan haller kapsamında değerlendirilir. Bilgi, taraf devletlerden, BM Güvenlik Konseyi’nden veya resen toplanabilir.
A. Genel Olarak
Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı, soruşturma açmadan önce gelen bilgileri değerlendirir; yetki alınmadan yürütülen faaliyetler araştırma niteliğindedir. Gecikmesinde sakınca bulunan işlemler md.56 çerçevesinde mümkündür.
B. Taraf Devletin Bildirimi
Taraf devletler, Statü md.13/1-a ve md.14 uyarınca suç işlendiği yönündeki ihbar veya şikâyeti Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığına sunabilir; olayın tüm yönlerini ortaya koyacak delillerin iletilmesi beklenir.
C. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Bildirimi
BM Güvenlik Konseyi, uluslararası barış ve güvenliğin korunması görevi kapsamında bir durumu savcılığa bildirebilir (Statü md.13/1-b). Bu bildirim, Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı için bağlayıcı olmayıp savcının bağımsızlığı korunur.
D. Savcılığın Resen Soruşturma Başlatma Yetkisi
Savcılık, mahkemenin yetkisine giren suçlara ilişkin bilgilere dayanarak resen harekete geçebilir (Statü md.15/1). Bununla birlikte, teknik anlamda soruşturma evresine geçiş için Ön Yargılama Dairesi’nden yetki alınması gerekir; bireylerden gelen bildirimler de savcının değerlendireceği bilgi kapsamındadır.
E. Taraf Olmayan Devletin Yetki Tanıması ve Soruşturma
Taraf olmayan devlet, Statü md.12/3 uyarınca yargı yetkisini kabul ettiğinde, mahkeme yazı işleri aracılığıyla işbirliği yükümlülükleri hatırlatılır. Bu aşamadan sonra Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı, taraf olmayan devlet ülkesinde somut olaya ilişkin soruşturma işlemlerini yürütür.
UCM Savcılığının Soruşturma Başlatma Kararı
Bu bölüm, Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığının soruşturma açma kararının dayanaklarını ve kabul edilebilirlik-denetimi ile adalet yönünden değerlendirme ölçütlerini ortaya koyar.
Özet
Savcı, yeterli bilgi topladıktan sonra md.53 uyarınca soruşturma başlatabilir. Bunun için makul temel, kabul edilebilirlik (tamamlayıcılık ilkesi çerçevesinde) ve adaletin tecellisine hizmet edecek maddi nedenlerin birlikte bulunması gerekir; ayrıca BM Güvenlik Konseyi’nin erteleme talebi süreci etkileyebilir.
A. Genel Olarak
Savcı, gelen bilgileri değerlendirir; şartlar oluşmuşsa soruşturma kararı verir (Statü md.53). Üç temel koşul gerçekleşmeden soruşturma başlatılamaz.
B. Suç İşlendiğine İlişkin Makul Temel
Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı, mahkemenin yetkisine giren bir suçun işlendiğine veya işlenmekte olduğuna dair makul temel görürse soruşturma açabilir. “Makul şüphe” düzeyindeki veri, tarafsız bir gözlemciyi ikna edebilecek nitelikte olmalıdır.
C. Davanın Kabul Edilebilirliği (Tamamlayıcılık)
UCM ve Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı tamamlayıcı niteliktedir. İlgili devlet etkin soruşturma/kovuşturma yürütüyor veya yürütmüşse savcılığın yetkisi doğmaz (Statü md.17). Devletin isteksizliği veya muktedir olmaması hâlinde tamamlayıcılık devreye girer; devlet, savcılığın yetkisine itiraz edebilir (Statü md.19).
1. Devletin İsteksizliği
İsteksizlik; failin sorumluluğunu gizleme amaçlı işlemler, makul olmayan gecikmeler veya bağımsızlıktan yoksun yürütülen süreçlerle kendini gösterebilir (Statü md.17/2). Bu hâllerden biri saptandığında, Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı soruşturma yetkisi kullanabilir.
2. Devletin Muktedir Olmaması
Devlet otoritesinin zayıflaması, yargı sisteminin kısmen ya da tamamen işlemez hâle gelmesi gibi nedenlerle etkin soruşturma yürütülemiyorsa, Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı tali yetkiyi kullanır (Statü md.17/1-a, 17/3).
D. Adaletin Tecellisine Hizmet Eden Maddi Nedenler
Tüm şartlar mevcut olsa bile, soruşturmanın adaletin gerçekleşmesine hizmet etmeyeceği kanaati varsa savcılık soruşturma başlatamaz (Statü md.53/1-c). Değerlendirmede suçun ağırlığı ve mağdurların menfaatleri dikkate alınır.
E. BM Güvenlik Konseyi’nin Erteleme Talebi
Güvenlik Konseyi’nin kararı doğrultusunda yapılan erteleme talebi üzerine Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı on iki ay süreyle soruşturma yürütemez; sürecin ertelenmesi zorunludur (Statü md.16).
Ön Yargılama Dairesinin UCM Savcılığına Soruşturma Yetkisi Vermesi
Bu bölüm, Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığının araştırmadan soruşturmaya geçiş adımında Ön Yargılama Dairesi’nin rolünü ve yetkisini açıklar.
Özet
Savcılık, araştırma aşamasını soruşturmaya çevirmek için Ön Yargılama Dairesi’nden yetki ister (Statü md.15/3). Daire, acil hâllerde md.56 uyarınca gerekli önlemleri de alabilir; yakalama, tutuklama ve diğer işlemler bu daire tarafından denetlenir.
Ön Yargılama Dairesi, dava açılmadan önce acil kararları almak, savcılık işlemlerini denetlemek ve talep edilen yazışmaları düzenlemek için kurulmuştur. Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığına soruşturma yetkisi verildiğinde soruşturma resmen başlar ve savcılık Statü’nün tanıdığı tüm işlem yetkilerini kullanır.
Sonuç
Uluslararası Ceza Mahkemesi, uluslararası düzeyde gerçek kişiler hakkında ceza yargılaması yapabilen tek sürekli mahkemedir. Sistem, devlet yöneticileri de dâhil olmak üzere ağır uluslararası suçların cezasız kalmasını önlemeyi hedefler. Uluslararası Ceza Mahkemesi Savcılığı, Ön Yargılama Dairesi’nin izni ve tamamlayıcılık ilkesi çerçevesinde hareket ederek hem devlet egemenliğine saygıyı hem de uluslararası ceza adaletinin işlerliğini dengeler. Statü’ye taraf devletlerin yargı makamlarıyla etkin koordinasyon, soruşturmaların hızlı ve doğru sonuçlanmasını kolaylaştıracaktır.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
