BİRİNCİ (1) BÖLÜM GENEL HÜKÜMLER – TANIM – HUKUK MUHAKEMELERİ DERS NOTLARI
HMK GENEL HÜKÜMLER ders notları – Bu derste, medeni usul hukukunun temel kavramlarını ve yargılama faaliyetinin genel çerçevesini inceleyeceğiz. Medeni usul hukuku, özel hukuk ilişkilerinden doğan uyuşmazlıkların devlet yargı organları eliyle çözülmesini sağlayan hukuk dalıdır. Başka bir deyişle, bireyler arasındaki özel hukuk uyuşmazlıklarının nasıl, hangi usulle ve hangi ilkelere göre çözüleceğini belirler.
Bu alan, yalnızca mahkemelerin uyuşmazlık çözme sürecini değil; davaların açılmasını, görülmesini, karara bağlanmasını ve hükümlerin icrasını da kapsar. Medeni usul hukukunun amacı, hak arama özgürlüğünü güvence altına almak, adil yargılanmayı sağlamak ve hukuki güvenliği tesis etmektir.
Bu bölümde;
- Yargı kavramı, yargı türleri ve yargı örgütü,
- Mahkemeler ve yargı görevlileri,
- Yargılamaya hâkim olan ilkeler,
- Davaya vekâlet, yargı yeri belirlenmesi,
- Taraf ehliyeti, dava ehliyeti, görev ve yetki,
- Davaya müdahale, ihbar, teminat, tebligat,
- Süreler, eski hâle iade ve adlî tatil
gibi konular ayrıntılı biçimde ele alınacaktır.
Hazırlanan ders notları, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu, mevzuat.gov.tr, resmigazete.gov.tr ve güncel Yargıtay içtihatları temel alınarak hazırlanmıştır. Hedef, hukuk fakültesi öğrencileri ile Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı (HMGS) adaylarına, sistematik, sade ve güncel bir öğrenme kaynağı sunmaktır.
YARGILAMA SÜRECİ TABLOSU
| AŞAMA / BAŞLIK | ALT BAŞLIKLAR / İLGİLİ KONULAR |
|---|---|
| 1. YARGI VE ÖRGÜTÜ | Yargı tanımı / türleri / yargı örgütü – Mahkemeler – Yargı görevlileri – Yargılamaya hâkim olan ilkeler |
| 2. GÖREV VE YETKİ | Görev / Yetki – Yargı yeri belirlenmesi |
| 3. TARAFLAR VE VEKÂLET | Davaya vekalet – Taraflar (dava ehliyeti, taraf ehliyeti) |
| 4. DAVA HAZIRLIĞI | Davaya müdahale / ihbar – Teminat – Tebligat – Süreler – Eski hale iade – Adli tatil |
| 5. DAVA TÜRLERİ VE ŞARTLARI | Dava çeşitleri – Dava şartları |
| 6. DAVA AÇILIŞI VE YAZILI USUL | Yazılı yargılama usulü – Davanın açılması – Cevap dilekçesi – Karşı dava |
| 7. ÖN İNCELEME VE DURUŞMA | Ön inceleme – Duruşma – Ön sorun / bekletici mesele |
| 8. TAHKİKAT (İNCELEME) AŞAMASI | Tahkikat aşaması – Dosyanın işlemden kaldırılması – Davaların birleştirilmesi / ayrılması |
| 9. DELİLLER VE İSPAT | Belge / senet – Yemin – Tanık – Bilirkişi – Keşif – Uzman görüşü – İkrar |
| 10. TAHKİKATIN SONA ERMESİ | İsticvap – Islah – Sözlü yargılama |
| 11. HÜKÜM VE SONUÇ | Davaya son veren işlemler – Hüküm |
| 12. KANUN YOLLARI | İstinaf – Temyiz – Kanun yolları |
| 13. BASİT YARGILAMA | Basit yargılama usulü – Hüküm |
| 14. ADLİ YARDIM VE ÇEKİŞMESİZ YARGI | Adli yardım – Çekişmesiz yargı |
| 15. GEÇİCİ HUKUKİ KORUMA | Geçici hukuki korumalar (ihtiyati tedbir, ihtiyati haciz vb.) |
| 16. TAHKİM | Tahkim – Alternatif uyuşmazlık çözüm yolları |
GENEL HÜKÜMLER – TANIM
Yargı – Tanımı, Türleri ve Yargı Örgütü
Yargı, devletin bağımsız mahkemeleri aracılığıyla hukuki uyuşmazlıkları çözümleme yetkisidir. Mahkemeler, bu yetkiyi kullanırken hukuk kurallarını somut olaylara uygular ve taraflar arasındaki çekişmeyi giderir. Yargı türleri genel olarak adli, idari ve anayasa yargısı olmak üzere üç ana kategoriye ayrılır. Yargı teşkilatı ise bu görevleri yerine getiren mahkemelerden ve adalet hizmetini sürdüren hâkim, savcı, zabıt kâtibi gibi görevlilerden oluşur.
Yargılamaya Hakim Olan İlkeler
Yargılama süreci, hukuk devletinin temel ilkelerine bağlı olarak yürütülür. Adil yargılanma hakkı, hak arama özgürlüğü ve kanun önünde eşitlik ilkeleri, medeni yargılamanın özünü oluşturur. Bu bağlamda, ihkak-ı hak yasağı gereğince hiç kimse hakkını bizzat zor kullanarak elde edemez; devletin yargı organlarına başvurmak zorundadır.
Medeni usul hukukunda mahkeme kural olarak tarafların talebi olmadan harekete geçmez. Yalnızca istisnai hallerde, kamu düzenini ilgilendiren durumlarda hâkim re’sen araştırma yetkisini kullanabilir. Bu sistem “talep ilkesi” olarak bilinir.
Medeni yargılama şekli bir hukuk dalıdır; bu nedenle usul kuralları büyük önem taşır. Usul kurallarına uygun biçimde yapılmayan işlemler geçerli sayılmaz. Süresi içinde yapılmayan veya kanunun öngördüğü şekle uymayan bir işlem daha sonra tamamlanamaz.
MEDENİ USUL HUKUKUNUN TANIMI VE KONUSU
“Medeni” kavramı, kamusal değil özel alana ait olanı ifade eder. Bu kavram yalnızca Medeni Kanun’u değil, tüm özel hukuk dallarını kapsar. Bu yönüyle “medeni”, “ceza” kavramının karşıtı olarak kullanılır.
“Usul” ise bir işin yapılma biçimini, izlenecek yöntemi veya yolu ifade eder. Dolayısıyla “hukuk muhakemeleri usulü” terimi, özel hukuk uyuşmazlıklarında uygulanacak yargılama yöntemini tanımlar.
Medeni Usul Hukuku, özel hukuk alanındaki uyuşmazlıkların mahkemeler önünde hangi kurallar çerçevesinde çözüleceğini belirleyen hukuk dalıdır. Konusu, mahkemenin bir uyuşmazlığı hangi yöntemle ele alacağı ve çözüm sürecini nasıl yürüteceğidir.
Başka bir anlatımla, özel hukuk ilişkilerinden doğan uyuşmazlıkların giderilmesiyle ilgili olarak hukuk mahkemelerinin yürüttüğü yargısal faaliyetlere ilişkin kurallar bütününe “Medeni Usul Hukuku” denir.
MEDENİ USUL HUKUKUNUN TEMEL ÖZELLİKLERİ
- Hak ve hukuk kavramından doğmuştur.
Medeni usul hukuku, hak arama özgürlüğünün bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Hak, hukuk düzeni tarafından korunan menfaat; hukuk ise bireylerin hem birbirleriyle hem de toplumla olan ilişkilerini düzenleyen kurallar bütünüdür. Bu hukuk dalının uygulanabilmesi için bir hakkın ihlali gerekir. Uyuşmazlık yargıya taşındığında, medeni usul hükümleri devreye girer. - İhkak-ı hak yasağının sonucudur.
Hiç kimse kendi hakkını zorla alamaz. Hakkın elde edilmesi, yalnızca devletin yetkili organları aracılığıyla mümkündür. Kişiler, yargı mercilerine başvurarak haklarını talep ederler. - Taraf sistemine dayanır.
Medeni yargılama iki taraflı bir sistem üzerine kuruludur: davacı ve davalı. Çekişmesiz yargı halleri dışında üçüncü bir taraf bulunmaz; sistem iki temel taraf ekseninde yürür. - Talep üzerine işler.
Bu hukuk dalı, kural olarak tarafların istemiyle harekete geçer. Re’sen araştırma ilkesi gibi bazı istisnalar dışında, dava açılması ya da talepte bulunulması gerekir. - Şekli bir hukuk dalıdır.
Medeni usul hukuku, uyuşmazlıkların çözümüne ilişkin yöntem ve aşamaları düzenleyen şekli bir hukuk dalıdır. “Usul esasa mukaddemdir” ilkesi gereğince, esasa ulaşabilmek için usul kurallarına uyulması zorunludur. Kanunda belirtilen süre ve biçimde yapılmayan işlemler sonradan tamamlanamaz; bu işlemler yok hükmündedir.
HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU’NDA DÜZENLENMEYEN KONULAR VE KURUMLAR
Her ne kadar medeni yargılamanın temel esasları Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda yer alsa da, bazı kurumlar bu kanun dışında düzenlenmiştir.
- Tebligat: Tebligat Kanunu’nda düzenlenmiştir.
- Usuli müktesep hak (kazanılmış hak): Yargıtay içtihatlarıyla şekillenmiştir.
- Yargı örgütü: Anayasa ve ilgili özel kanunlarda yer alır.
- İş bölümü: 2020’de yapılan değişiklikle HMK’dan çıkarılmıştır.
- Aleyhe bozma ve hüküm verme yasağı: İçtihadı birleştirme kararlarıyla belirlenmiştir.
- İhtiyati haciz: İcra ve İflas Kanunu’nda düzenlenmiştir.
- Sözlü ve seri yargılama usulleri: HUMK’ta yer almış, HMK döneminde kaldırılmıştır.
- Tamamlayıcı yemin: HUMK döneminden kalan, hâkimin re’sen teklif ettiği yemindir.
- Değişiklik davası: Türk Medeni Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiştir.
- İstinabe: Mahkemeler arası adli yardımlaşmadır.
- Yabancı mahkeme kararlarının tanınması ve tenfizi: Milletlerarası Özel Hukuk (MÖHUK) kapsamındadır.
- Mütelahik dava: Türk Borçlar Kanunu’nda yer alan bir dava türüdür.
- Harçlar: Harçlar Kanunu’nda düzenlenmiştir.
- İşçi lehine yorum ilkesi: İş hukukunun kendine özgü ilkesidir.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
