ONUNCU BÖLÜM – KORUMA TEDBİRLERİ – CMK DERS NOTLARI
Ceza Muhakemesi Kanunu’nda yer alan koruma tedbirlerinin kapsamlı biçimde açıklandığı bu bölümde; yakalama, gözaltı, tutuklama, arama, elkoyma, iletişimin tespiti, gizli soruşturmacı ve teknik takip gibi tedbirler ayrıntılı biçimde incelenmektedir. CMK m. 90–143 hükümleri temel alınarak hazırlanan bu notlarda, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı çerçevesinde koruma tedbirlerinin amacı, şartları, süresi ve denetimi sistematik biçimde ele alınır. Ceza muhakemesinde ölçülülük, orantılılık ve hukuka uygunluk ilkeleri ışığında hazırlanan bu ders notları; hukuk öğrencileri, hâkimlik-savcılık adayları ve uygulamacılar için güncel, açıklayıcı ve sınav odaklı CMK ders notlarıdır.
KORUMA TEDBİRLERİ
Ceza muhakemesinde koruma tedbirleri, soruşturma ve kovuşturma süreçlerinde delillerin kaybolmasını, şüphelinin kaçmasını veya yargılamanın amacının boşa çıkmasını önlemek amacıyla başvurulan geçici önlemlerdir.
Bu tedbirler, masumiyet karinesinin gözetilmesiyle birlikte, “zarar-güvenlik” dengesine dayanır; yani kişi özgürlüğü yalnızca zorunlu ve ölçülü hâllerde sınırlanabilir.
Koruma Tedbirlerinin Özellikleri
- Geçici niteliktedir: Tedbir, kesin hüküm yerine geçmez; yalnızca muhakeme süresince uygulanır.
- Kamu gücüyle uygulanır: Tedbir kararı, genellikle hâkim veya mahkeme tarafından verilir.
- Orantılılık ilkesi geçerlidir: Tedbirin amacı, ölçüsüz müdahaleye yol açmadan sağlanmalıdır.
- Kişi özgürlüğüne istisnai sınırlama getirir: Özellikle tutuklama gibi hürriyeti kısıtlayan tedbirlerde sıkı kanuni denetim vardır.
1. Yakalama
Yakalama, suçu işlediği şüphesi bulunan kişinin, özgürlüğünün geçici olarak sınırlandırılmasıdır.
Kural olarak yakalama kararı, hâkim kararı veya Cumhuriyet savcısının emriyle verilir.
Ancak bazı istisnaî hâllerde, herkes tarafından geçici olarak yakalama yapılabilirCeza-Muhakemesi-Kanunu-NUuVIxhR….
Suçüstü Hâlinde Yakalama
- Kişiye suçu işlerken rastlanması veya
- Suçüstü fiilden dolayı izlenen kişinin kaçma olasılığı bulunması hâlinde, herkes yakalama yapabilir.
Kolluk görevlileri, gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde, Cumhuriyet savcısına ulaşamıyorsa, kendiliğinden yakalama yapabilir.
Yakalanan kişiye derhal:
- Hangi sebeple yakalandığı,
- Hangi suçu işlediği iddia edildiği,
- Sahip olduğu kanunî haklar (susma hakkı, müdafi isteme, yakınlarına haber verme) bildirilir.
Örnek: Suçüstü yakalanan bir kişi, ifadesi alınmadan önce hakları açıklanmamışsa, elde edilen deliller hukuka aykırı olur.
2. Gözaltı
Yakalanan kişi Cumhuriyet savcısı tarafından serbest bırakılmazsa, soruşturmanın tamamlanabilmesi için gözaltına alınmasına karar verilebilirCeza-Muhakemesi-Kanunu-NUuVIxhR….
Bu karar, yalnızca zorunlu hâllerde ve somut delillerin varlığı hâlinde verilir.
Gözaltı Süresi
- Gözaltı süresi yakalama anından itibaren 24 saati geçemez.
- Yakalananın en yakın hâkimliğe gönderilmesi için gerekli süre 12 saati aşamaz.
- Toplu suçlarda, delillerin toplanmasındaki zorluk nedeniyle, Cumhuriyet savcısı her defasında bir günü geçmemek üzere toplam 4 güne kadar uzatma talep edebilir.
Not: Gözaltı tedbirinin amacı cezalandırmak değil, soruşturmayı güvenli biçimde yürütmektir.
3. Tutuklama
Tutuklama, kişinin hâkim kararıyla hürriyetinden geçici olarak yoksun bırakılmasıdır ve koruma tedbirleri içinde en ağırıdırCeza-Muhakemesi-Kanunu-NUuVIxhR….
Henüz hüküm verilmeden kişinin özgürlüğü kısıtlandığı için, bu tedbirin uygulanması çok sıkı şartlara bağlıdır.
Tutuklama Şartları
- Kuvvetli suç şüphesini gösteren somut delillerin varlığı
- Bir tutuklama nedeninin bulunması (örneğin kaçma, delilleri karartma)
- Tedbirin orantılı olması – işin önemi ve beklenen ceza ile ölçülü olmalıdır.
Tutuklama Nedenleri
- Şüpheli veya sanığın kaçma veya saklanma tehlikesi bulunması,
- Delilleri yok etme, gizleme veya değiştirme ihtimali,
- Tanık, mağdur veya diğer kişilere baskı yapma girişimi.
Ayrıca belirli ağır suçlar bakımından kanun, tutuklama nedeninin var sayılabileceğini öngörmüştür:
- Terörle mücadele kapsamındaki suçlar,
- Soykırım ve insanlığa karşı suçlar,
- Uyuşturucu madde imal ve ticareti,
- Kasten öldürme, işkence, cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı,
- Silahlı örgüt kurma veya bu örgüte üye olmaCeza-Muhakemesi-Kanunu-NUuVIxhR….
Tutuklama Kararını Kim Verir?
- Soruşturma evresinde: Cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hâkimi,
- Kovuşturma evresinde: Davaya bakan mahkeme.
Tutuklama kararı verildiğinde, gerekçesi açıkça belirtilmeli; “kuvvetli suç şüphesi vardır” gibi soyut ifadeler yeterli değildir.
Örnek: Bir kişi sadece toplum baskısı nedeniyle tutuklanamaz. Tutuklama, somut olgulara dayanmak zorundadır.
4. Adlî Kontrol
Tutuklamaya alternatif bir koruma tedbiridir.
Tutuklamanın ağır sonuçları yerine, sanığın belli yükümlülüklerle serbest kalmasını sağlar.
Adlî kontrol kararıyla kişi:
- Belirli aralıklarla karakola imza verir,
- Yurt dışına çıkamaz,
- Belirlenen yerleşim yerini terk edemez,
- Belli kişilere yaklaşmama veya iletişim kurmama yükümlülüğü altına alınabilir.
Bu tedbir, kişi özgürlüğüyle kamu güvenliği arasındaki dengeyi korur.
5. Arama
Arama, bir kimsenin konutu, işyeri, aracı veya üzerinin suç delili veya şüpheli bulunması amacıyla incelenmesidir.
Kural olarak hâkim kararı gerekir.
Ancak gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı, savcı bulunamazsa kolluk amiri yazılı emirle arama yaptırabilir.
Arama Şartları
- Somut delil veya ciddi emare bulunmalı,
- Arama tutanağa bağlanmalı,
- Aramada hazır bulunması gereken kişiler (muhtar, eş, komşu) bulundurulmalıdır.
Not: Konut dokunulmazlığı Anayasa ile korunduğundan, bu tedbirin keyfî uygulanması hâlinde elde edilen deliller hukuka aykırıdır.
6. El Koyma
El koyma, suçla bağlantılı eşyaların veya malvarlığı değerlerinin, muhafaza altına alınmasıdır.
Amaç, delillerin kaybolmasını önlemek ve gerektiğinde müsadere için zemin oluşturmaktır.
Hâkim kararıyla yapılır; gecikmesinde sakınca varsa savcı kararıyla da mümkündür.
El koyma işlemi tutanakla kayıt altına alınır ve eşya, ilgilisine iade edilene kadar devlet korumasında tutulurCeza-Muhakemesi-Kanunu-NUuVIxhR….
Örnek: Bir bilgisayara el konulduğunda, yalnızca suçla ilgili verilerin kopyası alınmalı; kişisel verilere zarar verilmemelidir.
7. Telekomünikasyon Yoluyla İletişimin Denetlenmesi
Bu tedbir, ağır suçların soruşturulmasında özel hayatın gizliliği ile kamu güvenliği arasında bir denge kurar.
Mahkeme kararıyla, belirli bir süre için iletişimin dinlenmesi, kayda alınması veya sinyal bilgilerinin değerlendirilmesi mümkündürCeza-Muhakemesi-Kanunu-NUuVIxhR….
Yalnızca katalog suçlar (örneğin uyuşturucu, örgütlü suçlar, casusluk vb.) bakımından uygulanabilir.
Bu tedbirin süresi sınırlıdır ve uzatılması sıkı denetime tabidir.
8. Gizli Soruşturmacı ve Teknik Araçlarla İzleme
Özellikle örgütlü suçlarda kullanılır.
Gizli soruşturmacı, kimliği gizli tutulan ve denetim altında delil toplayan kamu görevlisidir.
Teknik araçlarla izleme ise, kişilerin hareketlerinin kamera veya GPS gibi cihazlarla izlenmesidir.
Bu tedbirler de yalnızca mahkeme kararıyla ve belirli suçlar için uygulanabilir; keyfî biçimde kullanılamazCeza-Muhakemesi-Kanunu-NUuVIxhR….
9. Haksız Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat
Hukuka aykırı veya ölçüsüz uygulanan koruma tedbirleri, kişisel hürriyeti ihlal eder.
CMK m. 141 ve devamı gereğince, bu durumda kişi Devletten maddi ve manevi tazminat isteyebilirCeza-Muhakemesi-Kanunu-NUuVIxhR….
Tazminat talebi, aşağıdaki hâllerde mümkündür:
- Kanuna aykırı olarak yakalanan veya tutuklanan,
- Kanunî sürede hâkim önüne çıkarılmayan,
- Hakları hatırlatılmadan tutuklanan,
- Makul sürede yargılanmayan,
- Kanuna aykırı şekilde eşyasına el konulan kişiler.
Bu hak, adil yargılanmanın tamamlayıcısıdır; devlet, hatalı adlî işlemlerden doğan zararı gidermekle yükümlüdür.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
