YEDİNCİ (7) BÖLÜM – TANIKLIK VE YEMİN – CMK DERS NOTLARI
Ceza Muhakemesi Kanunu’nda tanıklık ve yemin kurumlarının kapsamlı biçimde ele alındığı bu bölümde; tanık olma yükümlülüğü, tanıklıktan çekinme sebepleri, tanıkların korunması, beyanların değerlendirilmesi ve yemin usulü ayrıntılı olarak incelenmektedir. CMK m. 43–61 hükümlerine dayanarak hazırlanan bu notlar, delil serbestisi ilkesi çerçevesinde tanıklığın ceza yargılamasındaki rolünü ve yemin kurumunun doğruluk güvencesi işlevini açıklar. Hukuk öğrencileri, hâkimlik-savcılık adayları ve uygulayıcılar için sistematik, güncel ve öğretici nitelikte CMK ders notlarıdır.
TANIKLIK VE YEMİN – CMK DERS NOTLARI
Ceza muhakemesi hukukunda tanıklık, maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasında en önemli delil kaynaklarından biridir. Bir olayın nasıl meydana geldiğini, kimlerin hangi davranışlarda bulunduğunu ve suçun hangi koşullarda işlendiğini aydınlatmak için tanık beyanlarına başvurulur.
Ancak tanıklığın güvenilirliği, yalnızca tanığın doğruyu söylemesiyle değil, bu sürecin hukuka uygun biçimde yürütülmesiyle sağlanır.
Bu bölüm, tanıklığın hukuki niteliğini, tanıkların çağrılmasını, tanıklıktan çekinme hâllerini ve yemin usulünü ayrıntılı biçimde ele alır.
Tanıklığın Hukuki Niteliği
Tanıklık, kişinin, bizzat gördüğü, işittiği veya algıladığı olaylar hakkında mahkemeye bilgi vermesidir.
Tanık, davanın tarafı değildir; ancak yargılamanın seyrini doğrudan etkileyebilecek bir bilgi kaynağıdır.
Ceza muhakemesi sisteminde tanıklık, zorunlu bir vatandaşlık görevi olarak kabul edilir.
Kişi, çağrıldığında gelmek ve bildiklerini doğru biçimde açıklamakla yükümlüdür.
Not: Tanıklık yükümlülüğü, sadece olayı doğrudan görmüş kişilerle sınırlı değildir; dolaylı bilgi sahibi olanlar da belirli hâllerde tanık sıfatıyla dinlenebilir.
Tanığın Çağrılması ve Zorla Getirilmesi
Tanık, mahkeme veya hâkim tarafından çağrı kâğıdıyla davet edilir. Çağrıda, tanığın adı, duruşma günü, saati, yeri ve gelmediği takdirde uygulanacak yaptırımlar belirtilir.
Eğer tanık:
- Haklı bir neden olmaksızın çağrıya uymazsa,
- Duruşmaya mazeretsiz olarak gelmezse,
hakkında zorla getirme kararı verilir. Bu karar, kolluk kuvvetlerince yerine getirilir.
Örnek: Bir olaya tanık olan kişi, duruşma davetine rağmen mazeret göstermeksizin gelmezse, mahkeme onun zorla getirilmesine karar verir.
Tanıklıktan Çekinme Hakkı
Bazı durumlarda, tanığın doğruyu söylemesi, kendisini veya yakınlarını suçlama tehlikesi doğurabilir. Bu gibi hâllerde, tanıklıktan çekinme hakkı tanınmıştır.
Bu hak, hem vicdan özgürlüğünü hem de aile bağlarını koruma amacı taşır.
Çekinme Nedenleri (CMK m. 45–46)
- Yakınlık İlişkisi Nedeniyle:
Tanığın; sanığın eşi, nişanlısı, üstsoyu (anne-baba), altsoyu (çocuk), kardeşi veya bu kişilerden biriyle evlilik bağı sona ermiş olsa bile aynı ilişkiyi sürdüren kişiler olması hâlinde, tanıklıktan çekinme hakkı vardır. - Meslek Sırrı Nedeniyle:
Avukat, hekim, noter, din görevlisi gibi kişiler, meslekleri gereği öğrendikleri sırları açıklamak zorunda değildir. Bu sır saklama yükümlülüğü, meslek etiğinin bir parçasıdır. - Devlet Sırrı Nedeniyle:
Tanıklığın açıklanması devletin güvenliğini veya dış ilişkilerini tehlikeye düşürecekse, tanık devlet sırrı gerekçesiyle çekinebilir. Bu durumda ilgili makamın izin vermesi gerekir. - Kendini veya Yakınını Suçlamama Hakkı:
Tanık, ifadesiyle kendisini ya da birinci derece yakınını suçlama tehlikesi altına sokacaksa, bu konularda beyanda bulunmaktan kaçınabilir.
Uygulama Notu: Tanığın çekinme hakkı, mutlak değildir. Hâkim, gerçekten çekinme nedeni olup olmadığını araştırır; keyfî şekilde tanıklıktan kaçınmak mümkün değildir.
Tanıklıktan Çekinme Hakkının Kullanılması Usulü
Tanıklıktan çekinmek isteyen kişi, bu talebini mahkemeye bildirir.
Mahkeme, çekinme sebebinin kanuna uygun olup olmadığını değerlendirir.
Eğer gerekçesi uygun görülürse, tanığa bu konuda zor kullanılmaz.
Ancak tanık, çekinme hakkı bulunmadığı hâlde gelmez veya ifade vermezse, hakkında disiplin hapsi uygulanabilir.
Bu hapis, tanığın duruşmaya katılması hâlinde kaldırılır.
Tanıklığın Gerçeğe Uygun Olması ve Yalan Tanıklık Suçu
Tanık, doğruyu söylemekle yükümlüdür.
Yalan beyanda bulunan tanık, TCK m. 272 gereği “yalan tanıklık suçu” işlemiş olur.
Bu suçun cezası, duruma göre bir yıldan beş yıla kadar hapis cezasıdır.
Örnek: Sanığın suçsuz olduğunu bildiği hâlde, kin veya çıkar nedeniyle onu suçlu gösteren tanık, yalan tanıklık suçundan cezalandırılır.
Tanığın, hatalı algılaması veya yanlış hatırlaması nedeniyle verdiği yanlış ifade, yalan tanıklık kapsamında değildir.
Burada önemli olan, bilerek ve isteyerek gerçeğe aykırı beyanda bulunmaktır.
Tanığın Dinlenme Usulü
Tanıklar, mahkeme huzurunda bireysel olarak dinlenir.
Birden fazla tanığın aynı anda dinlenmesi, yalnızca ifadeler arasında çelişki varsa yapılabilir.
Tanık, dinlenmeden önce kimlik bilgileri tespit edilir ve doğruyu söyleyeceğine dair uyarılır.
Dinleme sırası genellikle şu şekildedir:
- Tanığa kimlik bilgileri sorulur.
- Taraflarca veya hâkim tarafından sorular yöneltilir.
- Tanığın beyanı zapta geçirilir.
- Tanık imzası alınır.
Tanığın huzurda dinlenmesi esas olmakla birlikte, gerektiğinde SEGBİS sistemi (Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi) üzerinden de ifade alınabilir.
Yemin Kurumu
Yemin, tanığın doğruyu söyleyeceğine dair mahkemeye verdiği namus ve vicdan teminatıdır.
Yemin, tanıklığın güvenilirliğini artırır ve tanığın manevi sorumluluğunu hatırlatır.
Yemin Usulü
Tanık, dinlenmeden önce şu şekilde yemin eder:
“Tanıklık görevimi doğru olarak yapacağıma, bildiklerimi hiçbir etki altında kalmadan, doğrulukla söyleyeceğime namusum ve vicdanım üzerine yemin ederim.”
- 15 yaşından küçükler, yeminin anlamını kavrayamayacak durumda olanlar ve yalan tanıklık suçunun cezasını anlayamayacak durumda olanlar yeminsiz dinlenir.
- Yeminden kaçınan tanık, disiplin cezası ile karşılaşabilir.
Örnek: Yaşlı bir tanığın zihinsel olarak yemin bilincinde olmadığı tespit edilirse, mahkeme bu kişiyi yeminsiz dinler.
Tanıkların Korunması
Tanıkların güvenliği, ceza adaletinin güvenilirliği açısından hayati önemdedir.
Özellikle örgütlü suçlarda veya ağır tehdit altında bulunan tanıklar için tanık koruma tedbirleri uygulanabilir.
Bu tedbirler arasında kimliğin gizlenmesi, farklı ortamda dinleme, ses ve görüntünün değiştirilmesi gibi yöntemler yer alır.
Uygulama Notu: CMK m. 58 uyarınca, tanığın kimliği gizli tutulabilir ve ifadesi, yalnızca mahkeme heyeti tarafından bilinir.
Tanıklık Giderleri
Tanıklık kamu görevi olsa da, tanığın yol ve iaşe giderleri ile iş gücü kaybı tazmin edilir.
Mahkeme, bu giderleri tanık ücret tarifesine göre belirler.
Tanıklık nedeniyle yapılan giderler, yargılama sonunda haksız çıkan tarafa yükletilir.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
