ON ALTINCI BÖLÜM – CEZA MUHAKEMESİNDE ÖZEL USULLER VE İSTİSNALAR – CMK DERS NOTLARI
Ceza Muhakemesi Kanunu’nda düzenlenen özel yargılama usulleri ve genel kurallara getirilen istisnaların kapsamlı biçimde açıklandığı bu bölümde; basit yargılama usulü, seri muhakeme usulü, uzlaştırma, ön ödeme, şikayete bağlı suçlarda usul, küçükler ve milletvekilleri gibi kişilere özgü yargılama hükümleri ayrıntılı biçimde ele alınmaktadır. CMK m. 250–252 ve ilgili özel hükümler doğrultusunda hazırlanan bu ders notları, ceza muhakemesinde hız, etkinlik ve adalet dengesinin nasıl kurulduğunu sistematik biçimde açıklar. Hukuk öğrencileri, hâkimlik-savcılık adayları ve uygulamacılar için güncel, öğretici ve sınav odaklı CMK ders notlarıdır.
CEZA MUHAKEMESİNDE ÖZEL USULLER VE İSTİSNALAR
Ceza muhakemesi hukukunda, her suç aynı ağırlıkta görülmez; bazı fiiller için klasik yargılama sürecini uygulamak hem zaman hem de kaynak açısından gereksiz olur.
Bu nedenle yasa koyucu, belirli suçlar veya özel durumlar için basitleştirilmiş, hızlandırılmış veya alternatif usuller öngörmüştür.
Bu usuller, yargılamanın amacını bozmadan adaleti daha etkin biçimde gerçekleştirmeyi hedefler.
Bu bölümde, Türk Ceza Muhakemesi Kanunu’nda düzenlenen seri muhakeme, basit yargılama, ön ödeme, uzlaştırma tekrarı ve bazı özel yargılama durumları ayrıntılı biçimde incelenmektedir.
I. SERİ MUHAKEME USULÜ (CMK m. 250)
Tanımı ve Amacı
Seri muhakeme, bazı suçlarda sanığın suçu kabul etmesi hâlinde, mahkemeye gitmeden ceza belirlenmesini sağlayan özel bir yargılama usulüdür.
Amaç, mahkemelerin iş yükünü azaltmak, basit suçlarda hızlı ve etkin bir sonuç elde etmektir.
Örnek: Ehliyetsiz araç kullanmak, hakaret, gürültüye neden olma gibi suçlarda uygulanabilir.
Seri Muhakemenin Şartları
- Kapsama giren suçlardan biri olmalı:
- Karşılıksız yararlanma (TCK m.163),
- Hakkı olmayan yere tecavüz (TCK m.154/2),
- Kıymetli damgada sahtecilik (TCK m.202),
- Gürültüye neden olma (TCK m.183) gibi hafif nitelikli suçlar.
- Şüpheli suçu kabul etmelidir.
- Uzlaştırma veya ön ödeme kapsamında olmamalıdır.
- Cumhuriyet savcısı ile sanık müdafi huzurunda uygulanmalıdır.
Not: Savcı, sanığa uygulanacak cezayı teklif eder; kabul edilirse mahkeme yalnızca “hukuka uygunluk” denetimi yapar.
Seri Muhakemenin Sonuçları
- Ceza miktarı, 1/6 oranında indirilir.
- Karar, hüküm niteliğindedir ancak sanık temyiz hakkına sahiptir.
- Sanık cezayı kabul ettiği için itiraz hakkı sınırlıdır.
Uygulama Notu: Seri muhakeme, Anglo-Sakson hukuk sistemindeki “plea bargaining” (itiraf pazarlığı) kurumunun Türk hukukuna uyarlanmış biçimidir.
II. BASİT YARGILAMA USULÜ (CMK m. 251–252)
Tanımı
Basit yargılama usulü, mahkeme tarafından duruşma yapılmaksızın dosya üzerinden karar verilmesini sağlayan hızlı yargılama yöntemidir.
Bu usul, suçun ağırlığı az ve delillerin açık olduğu durumlarda uygulanır.
Uygulama Şartları
- Suçun üst sınırı 2 yıl veya daha az hapis cezasını gerektirmelidir.
- Sanığa iddianame tebliğ edilir ve 15 gün içinde yazılı savunma hakkı tanınır.
- Mahkeme duruşma yapmadan, dosyadaki delillere göre karar verir.
Örnek: Hakaret, mala zarar verme, basit yaralama gibi suçlarda sıkça uygulanır.
Karar ve İtiraz
- Verilen ceza, 1/4 oranında indirilir.
- Sanık veya katılan, karara karşı itiraz edebilir; itiraz hâlinde duruşmalı klasik yargılama yapılır.
- İtiraz edilmezse karar kesinleşir.
Not: Basit yargılama, adaletin hızla tecellisini sağlar; ancak sanığın savunma hakkı korunarak yürütülmelidir.
III. ÖN ÖDEME USULÜ (TCK m. 75, CMK m. 244)
Tanımı
Ön ödeme, bazı hafif suçlarda kamu davasının açılmaması karşılığında failin para ödemesi yoluyla ceza sorumluluğunun sona ermesidir.
Bu yöntem, cezanın yerine getirildiği kabul edilerek, yargılama yapılmadan dosya kapatılır.
Şartları
- Suçun karşılığı yalnızca adli para cezası veya 6 ayı geçmeyen hapis cezası olmalıdır.
- Fail, savcının belirlediği miktarı 10 gün içinde ödemelidir.
- Ödeme yapılırsa kamu davası açılmaz.
Örnek: Trafik düzenine aykırı davranışlar veya emre aykırı davranma gibi kabahat düzeyindeki suçlar ön ödemeye tabidir.
Sonuçları
- Kamu davası açılmaz, açılmışsa düşer.
- Fail hakkında mahkûmiyet hükmü kurulmaz.
- Ödeme, “cezanın yerine getirilmesi” sonucunu doğurur.
Uygulama Notu: Ön ödeme, cezalandırmanın sembolik yönünü temsil eder; failin devlete karşı sorumluluğunu maddi biçimde yerine getirmesidir.
IV. ÇOCUKLAR HAKKINDA YARGILAMA USULÜ
Özel Statü
Çocuklar (18 yaşından küçükler), ceza muhakemesinde özel korunma statüsüne sahiptir.
Çocuk yargılamasında amaç cezalandırma değil, rehabilitasyon ve topluma kazandırmadır.
Bu nedenle, çocuklar hakkında ceza değil, güvenlik tedbirleri uygulanır (Çocuk Koruma Kanunu m. 11–37).
Yargılama Esasları
- Çocuk yargılaması çocuk mahkemelerinde yapılır.
- Duruşmalar gizlidir.
- Hâkim, pedagog ve sosyal çalışmacının görüşünü alır.
- Tutuklama son çare olarak uygulanabilir.
Örnek: Hırsızlık yapan 15 yaşındaki bir çocuk hakkında hapis yerine eğitim tedbiri uygulanabilir.
V. AKIL HASTALARI VE YAŞLILAR HAKKINDA YARGILAMA
Akıl Hastaları
Akıl hastalığı, kişinin fiilin anlam ve sonuçlarını algılama yeteneğini ortadan kaldırıyorsa, kişi hakkında ceza verilmez; tedavi amaçlı güvenlik tedbiri uygulanır (TCK m. 32).
Yargılama sürecinde akıl hastalığı şüphesi varsa, Adli Tıp Kurumu raporu alınır.
Yaşlı ve Hasta Sanıklar
70 yaşını geçmiş veya ağır hastalığı bulunan sanıklar için yargılama ve infaz süreçleri insan onuruna uygun biçimde yürütülür.
Mahkeme, duruşmalarda gerekli kolaylıkları sağlar.
VI. YABANCILAR HAKKINDA YARGILAMA
Yabancılar da Türk mahkemelerinde yargılanabilir; ancak bazı durumlarda diplomatik dokunulmazlık veya vatandaşlık dışı suçlar nedeniyle özel prosedür uygulanır.
Mahkeme, gerektiğinde konsolosluk bilgilendirmesi yapar ve tercüman bulundurur.
Uygulama Notu: AİHM içtihatlarına göre, yabancı sanığın dili anlamadığı hâlde tercüman bulundurulmaması adil yargılanma hakkının ihlalidir.
VII. MÜDAFİ ZORUNLULUĞU BULUNAN HÂLLER
Bazı durumlarda sanığın kendi savunmasını yapması yeterli görülmez; müdafi (avukat) bulunması zorunludur (CMK m. 150).
Zorunlu müdafilik hâlleri şunlardır:
- Şüpheli çocuksa,
- Ceza alt sınırı 5 yıldan fazla olan suçlarda,
- Sağır veya dilsizse,
- Savunma yapamayacak durumda ise.
Not: Müdafi bulunmadan alınan ifade, hukuka aykırı delil sayılır.
Sonuç
Ceza muhakemesindeki özel usuller, adalet – hız – insan hakları dengesini kurmak için geliştirilmiştir.
Amaç, her olayı klasik yargı kalıbına sokmak değil; suçun ağırlığına ve failin kişisel özelliklerine uygun esnek bir adalet sağlamaktır.
Bu kurumlar, modern ceza yargısının “insan merkezli” dönüşümünü temsil eder.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
