DOKUZUNCU (9) BÖLÜM – KAMU TÜZEL KİŞİLİĞİ – İDARE HUKUKU DERS NOTLARI
Bu bölüm, kamu tüzel kişiliği kavramını ve idare hukukundaki işlevini sistematik olarak açıklar. Kamu tüzel kişiliğinin ortaya çıkış amacı, devlet teşkilatı içinde neden ihtiyaç duyulduğu ve kamu hizmetlerinin uzmanlaşmış, sürekli ve düzenli biçimde yürütülmesine nasıl katkı sağladığı incelenir.
Metinde;
- Kamu tüzel kişiliğinin tanımı,
- Kamu tüzel kişiliğinin unsurları (kamu gücü, kamu yararı amacı, örgütlenme, malvarlığı, personel ve sorumluluk),
- Kamu tüzel kişiliğinin kazanılması (kanunla veya kanunun açıkça verdiği yetkiye dayanarak),
- Kamu tüzel kişilerinin türleri:
- Merkezi idare (devlet tüzel kişiliği),
- Yerinden yönetim kuruluşları (mahallî idareler ve hizmet yönünden yerinden yönetim kuruluşları),
- Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları,
- Kamu tüzel kişilerinin özerkliği ve idari vesayet denetimi arasındaki hukuki denge
ayrıntılı biçimde ele alınır.
Bölüm ayrıca, kamu tüzel kişilerinin özel hukuk tüzel kişilerinden farklarını, kamu gücü ayrıcalıklarını, kamu malları rejimini, ve kamu görevlileri üzerinden yürütülen hizmet sorumluluğunu açık ve uygulama odaklı bir çerçevede inceler.
Metin, yılı güncel mevzuatı, Danıştay ve Anayasa Mahkemesi kararları ile uyumlu olarak hazırlanmıştır. Bu bölüm, öğrencinin idari teşkilatın neden tek bir yapı değil çok sayıda tüzel kişilikten oluştuğunu ve bu yapının hukuk düzeni içinde nasıl işlediğini bütüncül biçimde anlamasını sağlar.
KAMU TÜZEL KİŞİLİĞİ
Kamu Tüzel Kişiliğinin Tanımı
Kamu tüzel kişiliği, kamu yararını gerçekleştirmek amacıyla devlet tarafından kanunla veya kanunun verdiği yetkiye dayanılarak kurulmuş, hak ve borç sahibi olabilen, kamu gücü ayrıcalıklarına sahip örgütlenmiş kamu kurumlarını ifade eder.
Bu kurumlar:
- Kendi mallarına sahip olabilir,
- Dava açabilir ve kendisine karşı dava açılabilir,
- Bütçe yapabilir ve uygulayabilir,
- Organları aracılığıyla irade açıklayabilir.
Kısaca, bir kurumun “kamu tüzel kişisi” sayılabilmesi için:
(1) Kamu yararını amaçlaması
(2) Devlet tarafından kurulması
(3) Kamu gücü ve ayrıcalıklarla donatılmış olması
zorunludur.
Kamu Tüzel Kişiliğinin Kuruluş Şekli
Kamu tüzel kişiliği iki şekilde kurulur:
- Kanunla doğrudan kurma
(Örnek: Belediyeler, Köy idareleri, İl Özel İdareleri) - Kanunun verdiği yetkiye dayanarak Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile kurma
(Örnek: Bakanlıklar, düzenleyici kurumların çoğu)
📌 Temel İlke:
Kamu tüzel kişiliği kendiliğinden doğmaz, kuruluşu mutlaka hukuki bir işleme dayanır.
Kamu Tüzel Kişiliğinin Özellikleri
1. Kamusal Amaç Taşır
Bu kurumların varlık nedeni toplumsal ihtiyaçların karşılanmasıdır; özel çıkar değil.
2. Kamu Gücü Ayrıcalıklarına Sahiptir
- Kamulaştırma yapabilir,
- İdari işlem tesis edebilir,
- Gerekirse yaptırım uygulayabilir.
Bu, özel hukuk kişilerinden temel ayrımıdır.
3. Kamu Hukukuna Tabidir
İşlemleri idari işlem niteliğindedir ve idari yargı denetimine tabidir.
4. Özerk İradeye Sahiptir
Kamu tüzel kişisi, bir üst idareye bağımlı değildir, fakat idari vesayet denetimine tabidir.
Kamu Tüzel Kişisi Türleri
Kamu tüzel kişilerini iki ana grupta değerlendiririz:
I. Coğrafi (Yerel) Kamu Tüzel Kişilikleri
- İl Özel İdaresi
- Belediye
- Köy
Bu kuruluşlar halkın seçtiği organlarca yönetilir.
Amaç: Mahallî müşterek ihtiyaçları karşılamak.
II. Hizmet (Fonksiyonel) Kamu Tüzel Kişilikleri
Belirli bir hizmet alanında uzmanlaşmış kuruluşlardır:
| Kuruluş | Örnek | Özellik |
|---|---|---|
| Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar | RTÜK, BDDK, SPK | Kamu gücü ve idari özerklik |
| Kamu Kurumu Niteliğinde Meslek Kuruluşları | Barolar, Tabip Odaları | Üye temelli ve özerk |
| Üniversiteler | Devlet Üniversiteleri | Akademik özerklik |
Bu kurumların tüzel kişiliği vardır, ancak bunlar da idari vesayet denetimine tabidir.
Devletin Organları ile Kamu Tüzel Kişisi Olmayan Birimler
Bazı idare birimleri tüzel kişiliğe sahip değildir, ancak kamu hizmeti görürler.
Örneğin:
- Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği,
- Bakanlıkların merkez teşkilatındaki genel müdürlükler,
- Valilik, Kaymakamlık.
Bu birimler devlet tüzel kişiliğinin iç organlarıdır, ayrı tüzel kişilikleri yoktur.
Kamu Tüzel Kişiliğinin İşlevsel Önemi
Kamu tüzel kişiliği:
- İdari sorumluluğu belirler
- Davada taraf sıfatını netleştirir
- Bütçe ve mali hesapların ayrılmasını sağlar
Bu nedenle, sınav ve uygulamada şu soru her zaman kritiktir:
“Bu işlem kimin işlemi?”
→ Cevap, hangi tüzel kişiye ait olduğunu bilmekle verilir.
Bölüm Sonu Bağlantı Yapısı
🔹 Bir Önceki Bölüm: SEKİZİNCİ (8) BÖLÜM – İDARE HUKUKUNUN KAYNAKLARI
🔹 Bir Sonraki Bölüm: ONUNCU (10) BÖLÜM – MERKEZİ YÖNETİMİN YAPISI (Başkent ve Taşra Teşkilatının Kurumsal Ayrıntıları)
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
