Gerçek Kişilik ve Fiil Ehliyeti – Medeni Hukuk Ders Notu ve Test Soruları
Gerçek Kişilik Nedir?
Hukuk düzeninde, gerçek kişi kavramı, doğumla birlikte hukuken var olan ve hak ve borç sahibi olabilen insanı ifade eder. Gerçek kişilik, bir bireyin doğmasıyla başlar ve ölümle sona erer. Bu süreç içerisinde kişi, hem haklara sahip olabilir hem de borç altına girebilir. Ancak bu hakları bizzat kullanabilmesi, yani işlemler yapabilmesi için fiil ehliyetine de sahip olması gerekir.
Gerçek Kişiliğin Başlangıcı ve Sona Ermesi
Başlangıcı:
Türk Medeni Kanunu m.28’e göre bir insanın kişiliği, tam ve sağ doğmak şartıyla başlar.
- Cenin (anne karnındaki çocuk), doğmak şartıyla miras, bağış gibi haklara konu olabilir.
- Kişilik doğumla birlikte kazanıldığında kişi hak ehliyetine de sahip olur.
Sona Ermesi:
Kişilik, doğal ölümle sona erer. Bunun dışında:
- Ölüm karinesi (TMK m.31): Ölümüne kesin gözle bakılabilecek bir durumda ceset bulunamasa bile kişi ölmüş kabul edilir.
- Gaiplik kararı (TMK m.32-33): Uzun süredir kendisinden haber alınamayan kişi için mahkemece gaiplik kararı verilebilir.
Fiil Ehliyeti Nedir?
Fiil ehliyeti, kişinin kendi yaptığı hukuki işlemlerle doğrudan hak kazanmasını veya borç altına girmesini sağlayan hukuki yetenektir. Başka bir ifadeyle, kişinin kendi eylemleriyle sonuç doğurabilecek işlemleri yapabilmesidir.
TMK m.9:
“Fiil ehliyetine sahip olan herkes, kendi fiilleriyle hak edinebilir ve borç altına girebilir.”
Fiil Ehliyetinin Şartları
Bir kişinin tam fiil ehliyetine sahip olabilmesi için dört koşulun birlikte sağlanması gerekir:
- Ayırt etme gücüne sahip olmak (TMK m.13)
- Akıl sağlığı yerinde olmalı ve makul düşünme yetisi bulunmalı.
- Sarhoşluk, akıl hastalığı, ileri derecede yaşlılık gibi durumlar bu gücü ortadan kaldırabilir.
- Ergin olmak (TMK m.11)
- 18 yaşını doldurmak veya evlenmekle ya da mahkeme kararıyla ergin kılınmak.
- Kısıtlı olmamak (TMK m.10)
- Hâkim kararıyla vesayet altına alınmamış olmalı.
- Yasaklı olmamak
- Hâkim kararıyla belirli işlemleri yapmaktan men edilmemiş olmalı (örneğin hacir altına alınma).
Bu dört şartı birlikte taşıyan kişiler tam fiil ehliyetine sahip sayılır ve hukuki işlemlerini tek başına yapabilir.
Ayırt Etme Gücü Nedir?
TMK m.13’e göre ayırt etme gücü, kişinin yaptığı işlemin anlam ve sonuçlarını algılayabilecek zihinsel kapasiteye sahip olmasıdır. Bu güç yoksa kişi:
- Sözleşme yapamaz,
- Vasiyet yazamaz,
- Hukuki işlemde bulunamaz.
Fiil Ehliyeti Türleri
| Tür | Açıklama |
|---|---|
| Tam Ehliyetli | Tüm koşulları sağlayan kişiler. |
| Sınırlı Ehliyetli | Bazı işlemleri yapabilmek için yasal temsilcinin iznine ihtiyaç duyanlar. |
| Sınırlı Ehliyetsiz | İzin alınmadan işlem yapılamaz ama bazı kazandırıcı işlemler geçerlidir. |
| Tam Ehliyetsiz | Ayırt etme gücü olmayan kişiler; tüm işlemleri geçersizdir. |
Fiil Ehliyeti Olmayanların İşlemleri
- Ayırt etme gücü olmayan kişilerin tüm işlemleri kesin hükümsüzdür (butlan).
- Sınırlı ehliyetsizlerin yaptığı kazandırıcı işlemler, kanuni temsilcinin iznine gerek olmaksızın geçerlidir.
Yargıtay Kararından Örnek
Yargıtay 1. HD, 2017/3193 E., 2018/4521 K.
“Fiil ehliyeti, kişinin yaptığı işlemin anlam ve sonuçlarını kavrayabilmesiyle doğrudan ilgilidir. Ayırt etme gücü bulunmayan kişilerin yaptığı işlemler baştan itibaren geçersizdir.”
Test Soruları (OSMY Tarzında – Çoktan Seçmeli)
1. Gerçek kişilik hangi olayla başlar?
A) Nüfusa kaydedilince
B) Ergin olunca
C) Sağ ve tam doğumla
D) Kimlik çıkartılınca
E) Ayırt etme gücü kazanınca
Cevap: C
2. Fiil ehliyeti hangi işlemleri yapabilme yetisidir?
A) Vergi ödeme
B) Hukuki işlem yapabilme
C) Askerlik yapabilme
D) Miras bırakabilme
E) Tapu kaydı yaptırma
Cevap: B
3. Fiil ehliyeti için gerekli olan dört şarttan biri aşağıdakilerden hangisidir?
A) Evli olmak
B) Ayırt etme gücüne sahip olmak
C) Kısıtlanmak
D) Aile reisi olmak
E) Borçsuz olmak
Cevap: B
4. Ayırt etme gücü olmayan kişinin yaptığı hukuki işlem ne olur?
A) Askıda geçersiz
B) Şarta bağlı
C) Kesin geçersiz
D) Tam geçerli
E) Onaya bağlı
Cevap: C
5. Aşağıdakilerden hangisi sınırlı ehliyetsiz kişidir?
A) 25 yaşındaki akıl hastası
B) 17 yaşındaki ayırt etme gücü olan kişi
C) Vasiyetname yazan ergin kişi
D) Ayırt etme gücü olmayan 18 yaşındaki kişi
E) Gaipliği kararlaştırılmış kişi
Cevap: B
6. Ergin olmanın genel şartı nedir?
A) 20 yaşını doldurmak
B) Eğitim görmek
C) 18 yaşını doldurmak
D) Evlilik yapmak
E) Askerlik yapmak
Cevap: C
7. Aşağıdaki kişilerden hangisi tam fiil ehliyetine sahiptir?
A) 16 yaşında, ayırt etme gücüne sahip olan kişi
B) 19 yaşında, ayırt etme gücü olan ve kısıtlanmamış kişi
C) 20 yaşında, ayırt etme gücü olmayan kişi
D) 18 yaşını doldurmuş ama akıl hastası olan kişi
E) Ayırt etme gücü olan 17 yaşındaki kişi
Cevap: B
8. Ayırt etme gücünün bulunup bulunmadığını kim takdir eder?
A) Kişi kendi karar verir
B) Noter
C) Mahkeme
D) Vali
E) Aile büyükleri
Cevap: C
9. Aşağıdakilerden hangisi fiil ehliyetinin sonucu değildir?
A) Sözleşme yapabilme
B) Hak kazanma
C) Borç altına girme
D) Doğumla kişilik kazanma
E) Tek taraflı hukuki işlem yapma
Cevap: D
10. Kısıtlı olmak, aşağıdaki hangi hakkı doğrudan etkiler?
A) Hak ehliyeti
B) Mirasçılık
C) Fiil ehliyeti
D) Kimlik alma
E) Tüzel kişilik kazanma
Cevap: C
Bu içerik Avukat Gökhan Yağmur tarafından hazırlanmıştır.
Tüm medeni hukuk ders notlarına ulaşmak için: www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari
