Kamuya yararlı işte çalıştırılma; hükümlünün, herhangi bir ücret almaksızın kamu kurumları ya da kamu yararına hizmet sunan özel kuruluşlarda belirli hizmetlerde çalıştırılması anlamına gelir. Hukuki yönü itibarıyla bu düzenleme bir tedbir niteliği taşır.
Bu tedbir kapsamında hükümlü, ücretsiz olarak yaptığı iki saatlik çalışmanın bir gün olarak kabul edilmesi esasına göre görevlendirilir. Günlük çalışma süresi ise en az iki, en fazla sekiz saat olup bu süre, denetimli serbestlik müdürlüğünce belirlenir (İnfaz Kanunu m.105).
Kamuya yararlı işte çalıştırma tedbirinin uygulanması, denetimli serbestlik müdürlükleri tarafından gerçekleştirilir. İnfaz savcılığı, hükümlünün dosyasını ilgili müdürlüğe gönderir. Müdürlük, hükümlüye tebligat yaparak ya da cezaevinden denetimli serbestlik kapsamında tahliye sonrası başvurusu üzerine bir program hazırlar. Bu program belirlenirken hükümlünün işi, ailesi, sosyal yaşamı ve varsa devam eden eğitimi göz önünde bulundurulur. Amaç, hükümlünün durumuna uygun ve uyumlu bir çalışma planı oluşturmaktır.
Çalıştırılacağı işin niteliği belirlenirken hükümlünün mesleği, yetenekleri, toplum güvenliği ve mağdurların korunması dikkate alınır. Örneğin, cinsel istismar suçundan hüküm giymiş bir kişinin okullarda boya işlerinde görevlendirilmesi mümkün değildir. Benzer şekilde, eşine karşı kasten yaralama suçundan hükümlü olan kişi, eşinin ikametine yakın bölgelerde çalıştırılamaz.
Kamuya yararlı işte çalıştırma tedbiri kapsamında yaptırılan işler arasında şunlar sayılabilir:
- Ağaçlandırma faaliyetleri,
- Park ve bahçe düzenlemesi,
- Çevre ve genel temizlik çalışmaları,
- Kütüphane ve arşiv düzenleme işleri,
- Boya, bakım ve tadilat işleri,
- Görme engellilere yönelik sesli kitap okuma uygulamaları.
Önemle belirtmek gerekir ki, hükümlü bu çalışmalardan dolayı herhangi bir ücret almaz. Bu tedbirin amacı, hükümlünün toplumsal yaşama yeniden kazandırılması, işlediği suçla bozulan kamu düzenini ücretsiz hizmetle telafi etmesi ve topluma faydalı bir birey haline gelmesini sağlamaktır.
Mevzuat, kamuya yararlı işte çalıştırılmayı üç farklı başlık altında düzenlemiştir:
- Kısa süreli hapis cezalarına seçenek yaptırım olarak kamuya yararlı işte çalıştırma (TCK m. 50/1-f),
- Adli para cezasının infazı kapsamında kamuya yararlı işte çalıştırma (5275 sayılı CGTİHK m. 106/3),
- Hapis cezalarının denetimli serbestlik tedbiriyle infazı kapsamında kamuya yararlı işte çalıştırma (5275 sayılı CGTİHK m. 105/A/5-a).
Kısa Süreli Hapis Cezasına Seçenek Yaptırım Olarak Kamuya Yararlı İşte Çalıştırılma (TCK m. 50/1-f)
Türk Ceza Kanunu’nun 49/2. maddesine göre, bir yıl veya daha az süreli hapis cezaları kısa süreli hapis cezası sayılmaktadır. Bu cezalar, sanığın kişisel özellikleri, sosyal ve ekonomik koşulları, yargılama sürecinde gösterdiği pişmanlık ve suçun işleniş biçimi dikkate alınarak, hükmedilen sürenin yarısından bir katına kadar olacak şekilde ve gönüllülük esasına bağlı olarak kamuya yararlı bir işte çalıştırılma tedbirine çevrilebilir (TCK m. 50/1-f).
Gönüllülük İlkesi
Bu yaptırımın uygulanabilmesi için sanığın rızası zorunludur. Hakim, kamuya yararlı işte çalıştırma tedbirine karar vermeden önce sanığa bu konuda gönüllü olup olmadığını sormalı ve alınan beyanı duruşma tutanağına geçirmelidir. Sanığın kabul etmemesi halinde, ceza bu tedbire çevrilemez.
Hapis Cezasının Süresine Göre Çevirme
Mahkeme, hükmedilen hapis cezasını öncelikle belirler, ardından bunu kamuya yararlı işte çalıştırma tedbirine çevirebilir. Örneğin:
- Hakaret suçundan verilen 6 ay hapis cezası, yarısı oranında 3 ay kamuya yararlı işte çalışma şeklinde uygulanabileceği gibi,
- Bir katı oranında 12 ay kamuya yararlı işte çalışma olarak da çevrilebilir.
Çalışma Alanının Belirlenmesi
Mahkeme, sanığın hangi işte çalışacağına karar veremez. Yargılamada sadece “cezanın kamuya yararlı işte çalıştırılmasına çevrilmesine” hükmedilir. Sanığın hangi kurumda ve hangi işte çalıştırılacağına denetimli serbestlik müdürlüğü karar verir. Bu konuda mahkeme tarafından infazı kısıtlayan hüküm kurulması bozma sebebidir.
Nitekim Yargıtay 3. Ceza Dairesi, “temizlik sektöründe kamuya yararlı işte çalıştırılmasına” şeklindeki kararın infazı kısıtladığı gerekçesiyle bozma kararı vermiştir (Y3CD-K.2014/9082).
Tekerrür ve İnfaz Rejimi
Bu tedbire çevrilen cezalar bakımından tekerrür hükümleri ve mükerrirlere özgü infaz rejimi uygulanmaz.
Denetimli Serbestlik Yönetmeliği Hükümleri Kamuya yararlı işte çalıştırılma
Kamuya yararlı işte çalıştırma yaptırımının infazı, Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği’nin 65. maddesine göre yürütülür:
- Çalışma, kamu kurumunda veya kamu yararına hizmet veren özel bir kuruluşta yapılır. İşin belirlenmesinde hükümlünün iyileştirilmesi, toplum güvenliği, mağdurun korunması ve çalışmanın cezalandırıcı niteliği dikkate alınır.
- Çalışma gün ve saatleri; hükümlünün işi, aile düzeni ve eğitimi gözetilerek planlanır (m.65/2).
- İki saat çalışma bir gün kabul edilir. Hükümlü günde en az 2, en fazla 8 saat; haftada en az 14, en çok 40 saat çalıştırılabilir. Toplam çalışma süresi, cezanın iki katını aşamaz (m.65/3).
- Hükümlünün çalıştığı kurum dışında kimseye bilgi verilemez. Kurum yetkilileri, hükümlünün suç bilgilerini gizli tutmakla yükümlüdür (m.65/4).
- Çocuklar açısından, çalışmanın bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişime zarar vermemesi ve eğitimini engellememesi şarttır. Bu koşullar sağlanamazsa yaptırımın değiştirilmesi mahkemeden talep edilebilir (m.65/5).
- Hükümlüler bireysel veya grup halinde çalıştırılabilir. Grup halinde çalışmada denetimli serbestlik memurları görev yapar (m.65/6).
- Çalışma sırasında hükümlülerin reflektörlü yelek giymeleri zorunludur (m.65/7).
Adli Para Cezasının İnfazı Kapsamında Kamuya Yararlı İşte Çalıştırılma (CGTİHK m. 106/3)
Hükümlüye adli para cezası tebliğ edildiğinde, 30 gün içinde ödeme yapılmazsa Cumhuriyet savcısı ödenmeyen miktarı hapis cezasına çevirir. Bu hapis cezası, hükümlünün iki saatlik çalışması bir gün sayılmak üzere kamuya yararlı bir işte çalıştırılması yoluyla infaz edilebilir. Tebligatta, para cezasının ödenmemesi halinde hapse çevrileceği ve bu ceza karşılığında kamuya yararlı işte çalıştırılma tedbirinin uygulanabileceği açıkça belirtilir. Ayrıca hükümlüye, bu tedbiri kabul etmesi halinde en yakın Cumhuriyet Başsavcılığına başvurması gerektiği ihtar edilir.
Hükümlü, başvuruda bulunmazsa cezası doğrudan hapis cezasına dönüşür ve hakkında yakalama emri çıkarılır. Ancak başvuru yapıldığında kamuya yararlı işte çalıştırılma tedbirinin infaz süreci denetimli serbestlik müdürlüğü tarafından yürütülür. Günlük çalışma süresi en az iki, en fazla sekiz saat olarak müdürlükçe belirlenir. Hükümlü, hazırlanan programa veya denetimli serbestlik görevlilerinin uyarılarına uymadığı takdirde, çalıştığı günler hapis cezasından düşülür ve kalan kısmı açık ceza infaz kurumunda infaz edilir (CGTİHK m.106/3).
Uygulama Örneği
Örneğin, ödenmeyen 50.000 TL adli para cezası, savcılıkça 100 gün hapis cezasına çevrilirse, hükümlü kamuya yararlı işte çalıştırılma yolunu seçtiğinde 200 saat ücretsiz çalışma yaptığında cezası tamamen infaz edilmiş sayılır.
Yönetmelik Hükümleri
Bu yükümlülüğün infazı, Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği m.76 kapsamında yapılır:
- Cumhuriyet savcısının kararı ile ödenmeyen para cezasına karşılık gelen gün sayısı hapis cezasına çevrilir ve hükümlü bu süre boyunca kamuya yararlı işte çalıştırılır.
- Hükümlü, denetimli serbestlik müdürlüğüne başvurmasından itibaren 30 gün içinde çalışmaya başlatılır ve belirlenen sürenin tamamlanmasıyla yükümlülük sona erer.
- Çalışma yapılacak kurum veya kuruluş belirlenirken; hükümlünün iyileştirilmesi, kamuya verdiği zararın giderilmesi, becerileri, toplum ve mağdur güvenliği göz önünde bulundurulur. Çalışma saatleri ise hükümlünün aile yaşamı, işi ve eğitimi dikkate alınarak planlanır (m.65/2).
- Hükümlünün çalıştığı kurum dışında durumunun ifşa edilmesi yasaktır. Kurum yetkilileri, hükümlünün suç bilgilerini gizli tutmakla yükümlüdür (m.65/4).
- Hükümlüler bireysel ya da grup halinde çalıştırılabilir. Grup halinde çalışmada yeterli sayıda denetimli serbestlik memuru görevlendirilir (m.65/6).
- İki saat çalışma bir gün kabul edilir. Hükümlü günde en az iki, en fazla sekiz saat çalıştırılabilir. Çalışma sırasında hükümlülerin reflektörlü yelek giymeleri zorunludur (m.65/7).
Yükümlülüğün Sona Ermesi
Hükümlü, kamuya yararlı işte çalıştırma süresini tamamladığında veya kalan günlere karşılık gelen para cezasını ödemesi halinde dosya kapatılarak Cumhuriyet başsavcılığına gönderilir.
Hapis Cezasının Denetimli Serbestlik Tedbiri Uygulanarak İnfazı Kapsamında Kamuya Yararlı İşte Çalıştırılma (CGTİHK m. 105/A)
Denetimli serbestlik kapsamında hükümlünün kamuya yararlı işte ücretsiz çalıştırılması; kişinin disiplin kazanmasını, başkalarının haklarına saygı göstermeyi öğrenmesini, zamanını doğru planlamasını ve bir meslek edinmesini hedefleyen, esasen rehabilitasyon ve topluma yeniden kazandırma amacını güden bir yükümlülüktür.
5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 105/A/5-a maddesine göre, denetimli serbestlik uygulanmak suretiyle tahliye edilen hükümlü, koşullu salıverilme tarihine kadar kamuya yararlı işte ücretsiz çalışma yükümlülüğüne tabi tutulabilir. Bu yükümlülüğe karar verme yetkisi denetimli serbestlik müdürlüğüne aittir.
Uygulama sırasında hükümlünün risk ve ihtiyaçları dikkate alınarak, bu yükümlülük başka bir tedbirle de değiştirilebilir. Örneğin, ailesini geçindirmek amacıyla bir iş bulan hükümlü için kamuya yararlı işte çalışma tedbiri, “belirli programlara katılma” yükümlülüğüne çevrilebilir.
Bu düzenlemenin ayrıntıları Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği’nin 81. maddesinde açıklanmıştır.
3.1. Kamuya Yararlı İşte Çalıştırılma Süresi
- Hükümlü, denetimli serbestlik süresinin üçte birini kamuya yararlı işte çalışarak geçirir.
- Günlük çalışma süresi 4 saat, aylık ise 80 saat olarak planlanır.
- Hafta sonları da çalıştırılma mümkündür.
- Komisyon uygun görürse, aylık toplam süreyi aşmamak kaydıyla günlük çalışma süresi 8 saate, haftalık süre ise 40 saate kadar çıkarılabilir.
3.2. Yükümlülüğün Başlama ve Bitme Zamanı
- Yükümlülük, hükümlünün tahliye sonrası denetimli serbestlik müdürlüğüne başvurmasından itibaren 30 gün içinde başlatılır.
- Çalışma süresi sona erdiğinde veya en geç koşullu salıverme tarihine gelindiğinde yükümlülük tamamlanmış sayılır.
- Kamuya yararlı işte çalıştırılma, Yönetmelikte öngörülen özel durumlar dışında kesintisiz şekilde uygulanır.
3.3. Hükümlülerin Çalıştırılma Usulü
- Hükümlüler, kamu kurumlarında veya kamu yararına hizmet veren özel kuruluşlarda bireysel ya da grup halinde çalıştırılabilir.
- Denetimli serbestlik müdürlüğünce açılan meslek edindirme kursları da bu kapsamda değerlendirilir. Kursa katılım sağlanan saatler çalışma süresinden sayılır.
- Grup halinde çalışmada, yeterli sayıda denetimli serbestlik memuru gözetim görevini üstlenir.
- Denetim planında; çalışmanın gün ve saatleri ile başlangıç ve bitiş tarihleri ayrıntılı olarak belirtilir.
- Çalıştırılacak iş, hükümlünün becerileri, mesleği ve toplumsal güvenlik gözetilerek seçilir.
- Çalışma sırasında hükümlülere reflektörlü yelek giydirilmesi zorunludur.
3.4. Yükümlülüğün Kaldırılabileceği Haller
Hükümlü aşağıdaki gerekçelerle kamuya yararlı işte çalışma yükümlülüğünün kaldırılmasını talep edebilir:
- Sağlık sorunları,
- Örgün eğitime devam etmesi,
- Bir iş sözleşmesine dayalı olarak çalışması,
- Kendi işini kurup işletmesi.
Bu haller belgelendirildiğinde komisyonca incelenir. Gerektiğinde yükümlülüğün infazına ara verilebilir. Ancak, yanlış beyanda bulunulduğunun anlaşılması ya da mazeretin ortadan kalkması halinde kalan süre infaz edilmeye devam edilir.
3.5. Uygulanamayacak Haller
Kamuya yararlı işte çalıştırma yükümlülüğü aşağıdaki kişiler hakkında uygulanmaz:
- 18 yaşından küçük çocuklar (suça sürüklenen),
- 0-6 yaş arasında çocuğu bulunan kadınlar (bu durum sürdüğü sürece),
- 60 yaş ve üzerindeki hükümlüler,
- Hayatını tek başına sürdüremeyecek durumda olanlar,
- Doğumuna 10 hafta kalmış hamile kadınlar.
Bu kişilerin durumu sona erdiğinde kalan süre için yükümlülük yeniden uygulanabilir.
Kamuya Yararlı İşte Çalışma Cezasına Uymama Halinde Ne Olur?
Kamuya yararlı işte çalışma cezası (tedbiri), hükümlünün topluma kazandırılmasını ve kamu yararına hizmet üretmesini hedefleyen bir yaptırımdır. Ancak bu tedbire uyulmaması halinde, hükümlünün durumu farklı senaryolara göre hapis cezasına dönüşebilir.
1. Kısa Süreli Hapis Cezasına Seçenek Yaptırım Olan Kamuya Yararlı İşte Çalıştırmaya Uymama
Hüküm kesinleştikten sonra Cumhuriyet savcılığı tarafından yapılan tebligata rağmen, hükümlü 30 gün içinde çalışmaya başlamaz veya başladıktan sonra devam etmezse, infaz hâkimi kısa süreli hapis cezasının kısmen ya da tamamen infazına karar verir (TCK m.50/6).
- Örneğin; 6 ay hapis cezası, kamuya yararlı işte çalışma tedbirine çevrilmişse ve hükümlü yalnızca 1 ayına denk gelecek saatlerde çalışıp sonrasında bırakırsa, hâkim kalan 5 ayın tamamını hapis cezası olarak infaz edebilir.
- Alternatif olarak, hâkim kısmi infaz kararı vererek kalan sürenin bir bölümünü (örneğin 3 ay) hapis cezasına çevirebilir.
Her iki durumda da hükümlünün koşullu salıverilme hakkı saklıdır.
⚠️ Suça sürüklenen çocuklarda bu tedbirin hapis cezasına çevrilmesi mümkün değildir.
2. Adli Para Cezasının İnfazı Kapsamında Kamuya Yararlı İşte Çalıştırmaya Uymama
Hükümlü, denetimli serbestlik müdürlüğünün hazırladığı programa veya denetim görevlilerinin uyarılarına uymazsa, çalıştığı süreler hapis cezasından düşülür. Ancak kalan süre için hükümlü, açık ceza infaz kurumuna gönderilerek cezasını orada çeker (CGTİHK m.106/3).
⚠️ Çocuklar hakkında hükmedilen kamuya yararlı işte çalışma tedbirine uyulmaması halinde, tedbir hapis cezasına dönüştürülemez.
3. Hapis Cezasının Denetimli Serbestlik Tedbiri Uygulanarak İnfazında Kamuya Yararlı İşte Çalıştırmaya Uymama
Bu durumda hükümlü, cezaevinden denetimli serbestlik yoluyla tahliye edildikten sonra kamuya yararlı işte çalışma yükümlülüğüne tabi tutulur.
Eğer hükümlü;
- Denetimli serbestlik müdürlüğünce hazırlanan denetim ve iyileştirme programına,
- Denetimli serbestlik görevlilerinin uyarılarına,
- Hazırlanan denetim planına
ısrarla uymazsa, infaz hâkimi hükümlünün koşullu salıverilme tarihine kadar olan cezasının açık ceza infaz kurumunda infazına karar verir (CGTİHK m.105/A-6).
Bu nedenle kamuya yararlı işte çalışma tedbirine uyulmaması, hükümlünün özgürlüğünün kısıtlanmasına ve cezaevine geri dönmesine yol açabilmektedir.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
