İmar Kirliliğine Neden Olma Suçu (TCK 184) – Unsurlar, Cezası, Etkin Pişmanlık ve HAGB
İmar kirliliğine neden olma suçu nedir? TCK 184 kapsamında suçun unsurları, cezaları, etkin pişmanlık (TCK 184/5), HAGB uygulanabilirliği ve Yargıtay kararlarıyla “imar kirliliğine neden olma suçu” hakkında kapsamlı rehber.
İmar Kirliliğine Neden Olma Suçu Nedir? (TCK 184)
Özet: İmar kirliliğine neden olma suçu, belediye sınırları içinde veya özel imar rejimine tabi alanlarda, ruhsatsız ya da ruhsata aykırı yapı inşa edilmesi yahut hukuka aykırı inşa edilmiş yapının kullanılabilmesi için altyapı hizmeti sağlanmasıyla oluşur. Suç, TCK m.184’te “Çevreye Karşı Suçlar” arasında yer alır ve korunan hukuki değer çevredir. Topluma karşı işlenen bir suç niteliğindedir ve genel kastla işlenebilir.
İmar kirliliğine neden olma suçu, imar mevzuatına aykırı inşa faaliyetinin çevre ve şehircilik düzenine verdiği zararı cezalandırmayı amaçlar. Bu suçun mağduru toplum olduğundan, bireysel menfaatler yerine kamusal yarar ön plandadır. Uygulamada, ruhsatsız yapılaşma ve ruhsata aykırı tadilatlar en sık rastlanan görünüm biçimleridir.
TCK m.184’ün Metni
Özet: Aşağıda imar kirliliğine neden olma suçunu düzenleyen TCK m.184’ün fıkraları yer alır. Hangi fiillerin suç sayıldığı ve istisna hükümleri açıkça gösterilmiştir.
TCK m.184
(1) Yapı ruhsatiyesi alınmadan veya ruhsata aykırı olarak bina yapan veya yaptıran kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(2) Yapı ruhsatiyesi olmadan başlatılan inşaatlar dolayısıyla kurulan şantiyelere elektrik, su veya telefon bağlantısı yapılmasına müsaade eden kişi, yukarıdaki fıkra hükmüne göre cezalandırılır.
(3) Yapı kullanma izni alınmamış binalarda herhangi bir sınai faaliyetin icrasına müsaade eden kişi iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
(4) Üçüncü fıkra hariç, bu madde hükümleri ancak belediye sınırları içinde veya özel imar rejimine tabi yerlerde uygulanır.
(5) Kişinin, ruhsatsız ya da ruhsata aykırı olarak yaptığı veya yaptırdığı binayı imar planına ve ruhsatına uygun hale getirmesi halinde, bir ve ikinci fıkra hükümleri gereğince kamu davası açılmaz, açılmış olan kamu davası düşer, mahkum olunan ceza bütün sonuçlarıyla ortadan kalkar.
(6) İkinci ve üçüncü fıkra hükümleri, 12 Ekim 2004 tarihinden önce yapılmış yapılarla ilgili olarak uygulanmaz.
İmar Kirliliği Suçunun Unsurları
Özet: İmar kirliliğine neden olma suçu, belediye sınırları veya özel imar rejimi kapsamındaki alanlarda, ruhsatsız ya da ruhsata aykırı bina yapımı ve belirli izin/müsaade fiilleriyle ortaya çıkar. Üç seçimlik hareket öne çıkar.
- Yapı ruhsatiyesi olmadan veya ruhsata aykırı bina yapmak ya da yaptırmak (TCK 184/1).
- Ruhsatsız başlatılan inşaata kurulan şantiyeye elektrik, su veya telefon bağlanmasına müsaade etmek (TCK 184/2).
- Yapı kullanma izni olmayan binalarda sınai faaliyet icrasına müsaade etmek (TCK 184/3).
1) Yapı Ruhsatiyesi Almadan veya Ruhsata Aykırı Bina Yapmak/Yaptırmak (TCK 184/1)
Özet: Bu seçimlik hareket, ruhsatsız veya ruhsata aykırı bina inşasını kapsar. Suçun konusu binadır; her yapı bina sayılmaz.
Yapı ruhsatiyesi, yeni bina inşası veya mevcut binada esaslı değişiklik için alınan idari izindir. İmar kirliliğine neden olma suçu, belediye sınırları veya özel imar rejimine tabi alanlardaki binalar bakımından söz konusudur; bu alanlar dışında kalan binalar madde kapsamına girmez. Betonarme olma şartı bulunmayıp ahşap binalar da kapsamdadır; ayrıca belirli genişlik ya da yükseklik aranmaz (CGK-K.2020/399). TCK bina kavramını tanımlamadığından, Yargıtay 3194 sayılı İmar Kanunu m.5’teki bina tanımını esas alır. Buna göre bina; üstü örtülü, içine girilebilen ve barınma, çalışma, dinlenme, eğlenme, ibadet gibi amaçlara veya eşya/hayvan barındırılmasına yarayan, başlı başına kullanılabilen yapılardır (İmar Kanunu m.5).
“Yapı” kavramı “bina”dan geniştir; her yapı bina değildir. Sadece yapı niteliği yetmez; fiilin bina üzerinde gerçekleşmesi gerekir. Örneğin istinat duvarı, bahçe duvarı, güvenlik kulübesi, seyyar konteyner, iskele, köprü gibi yapılar bina sayılmadığından bunların inşası imar kirliliğine neden olma suçunu oluşturmaz. Uygulamada mahkemeler, iddia edilen imalatın “bina” vasfını keşif ve bilirkişiyle belirler.
Esaslı tadilatlar yapı ruhsatsız yapılamaz. Taşıyıcı unsuru etkileyen, inşaat/emsal/taban alanını, bağımsız bölüm sayısını, ortak/bağımsız alanları, kullanım amacını veya ruhsat eki projeleri değiştiren işlemler “esaslı tadilat”tır (Planlı Alanlar İmar Yön. m.4/y). Esaslı tadilatın bina niteliği kazanması hâlinde suç oluşur; özellikle taşıyıcı sistemde değişiklik, statiğin bozulması veya alan artışı tespit edilirse imar kirliliğine neden olma suçu gündeme gelir.
Buna karşılık derz, sıva, boya, badana, oluk-dere, doğrama, döşeme-tavan kaplamaları, elektrik-sıhhi tesisat tamirleri, çatı onarımı/kiremit aktarımı gibi taşıyıcıyı etkilemeyen tadilatlar ruhsata tabi değildir (İmar Kanunu m.21/3); bu hallerde suç oluşmaz. Ayrıca binanın fiilen kullanılması şart değildir; belirleyici olan ruhsatsız/aykırı inşadır. Yapı ruhsatına uygun inşa edilmiş ancak kullanım iznine aykırı kullanılan yerler bakımından TCK 184/1 uygulanmaz; örneğin konut ruhsatlı bir yerin düğün salonu yapılması bu fıkra kapsamında değerlendirilmez.
2) Şantiyeye Elektrik, Su veya Telefon Bağlantısına Müsaade (TCK 184/2)
Özet: Ruhsatsız başlatılan inşaata kurulan şantiyeye altyapı bağlanmasına izin verilmesi suçtur. Fail, fiilen bağlayan değil, bu izne müsaade eden kişidir.
Şantiye, inşaat süresince kullanılıp sonra kaldırılan geçici yapılar ve alandır. Kanun, ruhsatsız inşaat şantiyesine elektrik, su veya telefon bağlanmasına müsaadeyi cezalandırır. Şantiye niteliğinde olmayan bina/alanlara yapılan bağlantılar TCK 184/2 kapsamında değildir. Ruhsatsız tamamlanmış bir binaya sonradan altyapı sağlanması da bu fıkra dahilinde suç oluşturmaz; Yargıtay, kaçak tamamlanmış bir bağ evine elektrik bağlanmasını TCK 184/2 kapsamında görmemiştir (Y4CD-K.2014/29703). Suçun faili, bağlantıya izin veren idarecidir; bağlantıyı fiilen yapan teknisyenler bu fıkra bakımından sorumlu tutulmaz. Kaçak şantiyenin komşudan kaçak hatla beslenmesi halinde ise değerlendirme “karşılıksız yararlanma” suçuna kayabilir.
3) Yapı Kullanma İzni Olmayan Binalarda Sınai Faaliyete Müsaade (TCK 184/3)
Özet: Yapı kullanma izni alınmamış bir binada sınai faaliyete izin verilmesi suçtur; üstelik bu fıkra, belediye sınırı/özel rejim şartı aranmaksızın uygulanır.
Yapı kullanma izni, yapının tamamı bittiğinde tümü, kısmen kullanılabilir kısımlar tamamlandığında ise o kısımlar için alınan izindir (İmar Kanunu m.30). TCK 184/3 uyarınca, yapı kullanma izni bulunmayan binalarda sınai faaliyete izin verilmesi, yer neresi olursa olsun imar kirliliğine neden olma suçunu oluşturur (TCK 184/3-4). Kanun “sınai faaliyet”i özellikle zikrettiğinden, ticari veya sportif faaliyetlere izin verilmesi bu fıkra kapsamında suç sayılmaz. Fail, sınai faaliyete müsaade eden kamu görevlisidir; fiilin tamamlanması için sınai faaliyetin fiilen başlaması gerekmez, müsaade yeterlidir.
İmar Kirliliğine Neden Olma Suçu Oluşturmayan Haller
Özet: Her imalat imar kirliliğine neden olma suçu kapsamında değildir. Bina vasfı taşımayan yapılar, ruhsata tabi olmayan basit tadilatlar ve bazı balkon/teras uygulamaları ceza sorumluluğu doğurmayabilir; Yargıtay kararları bu sınırları somutlaştırır.
1) Bina İçi Tadilatlar
Özet: Taşıyıcıyı etkilemeyen ve alan artışı yaratmayan sade tadilatlar suç oluşturmaz; ancak esaslı tadilat niteliği kazanırsa suç gündeme gelir.
Bina içinde yapılan tadilatlar çoğu kez basit işlem sayılır ve imar kirliliğine neden olma suçuna yol açmaz. Ne var ki taşıyıcı sistemde değişiklik veya alan artışı söz konusuysa suç oluşabilir. Örneğin, duvarların kaldırılması ve alanların yeniden bölünmesi esaslı tadilattır ve ruhsat gerektirir. 2013 yangını sonrası iç tadilatlarda, taşıyıcı sisteme etkisi, İmar Kanunu m.5’e göre alan artışı ve idari para cezası gerektiren projeye aykırılık yönlerinden ek bilirkişi raporu alınarak sanığın hukuki durumunun belirlenmesi gerektiği belirtilmiştir (Y4CD-K.2022/14490).
2) Balkon Tadilatları
Özet: Balkonu kapatma veya odaya dahil etme tek başına yeni alan kazandırmıyorsa suç doğurmaz; alan büyütme ve teraslaştırma ise farklı değerlendirilir.
- Balkonu odaya katmak suretiyle yeni alan kazanımı yoksa imar kirliliğine neden olma suçu oluşmaz; idari yaptırım kapsamında değerlendirilir (Y18CD-2016/18450).
- Balkonun mutfağa eklenmesi tek başına suç oluşturmaz (Y15CD-K.2015/12489).
- Demir profil ve camekanla balkon kapatma da bu fıkra kapsamında suç sayılmamıştır (Y4CD-K.2014/27996).
- Buna karşılık, balkon alanını büyütüp teras haline getirmek, taşıyıcıyı etkileyip inşaat alanını arttırdığından suçu oluşturur (Y18CD-K.2020/4147).
3) Teraslarda Yapılan Tadilatlar
Özet: Sundurma gibi basit, etrafı açık ve bina vasfı taşımayan yapılar suç doğurmaz; ancak terasta oda gibi bina vasfına yaklaşan imalatlar farklıdır.
Çatı terasında çelik karkaslı, üzeri oluklu saçla kaplı, etrafı açık sundurma bina vasfında sayılmayıp suç unsurları oluşmamıştır (Y4CD-K.2021/16365). Öte yandan çatının kaldırılıp teras yapılması, baca yerinin değiştirilmesi gibi işlemlerin bina vasfı yönünden tartışılmadan karar verilmesi bozma sebebi sayılmıştır (Y18CD-K.2015/13364). Teras kata 25 m² oda inşa edilmesi ve deponun bu alanda kullanılması ise bina vasfı nedeniyle mahkûmiyeti gerektirebilir (Y4CD-K.2012/25350).
4) Sabit Olmayan Yapılar
Özet: Zemine sabitlenmemiş portatif yapılar genellikle bina sayılmaz; sabit ve sürekli nitelik kazanan prefabrikler ise suç kapsamına girebilir.
Taşınabilir seyyar konteynerler zemine sabitlenmemişse imar kirliliğine neden olma suçu doğurmaz. Prefabrik yapıların sürekli ve sabit nitelikte olduğunun bilirkişice saptanması halinde ise suç unsurları oluşabilir (Y4CD-K.2014/30239). Temelsiz, etrafı açık, sabit niteliği bulunmayan büfede suçun unsurları oluşmadığı kabul edilmiştir (Y4CD-K.2014/31061). Taşınabilir konteynerin dört köşedeki direklerle yerleştirilmesi, istendiğinde vinçle başka yere taşınabilmesi durumunda da bina vasfı bulunmadığından beraat kararı isabetlidir (Y4CD-K.2024/466).
5) Eklentiler
Özet: Basit eklentiler bina sayılmaz; ancak eklenti, İmar Kanunu m.5’teki bina tanımına uyuyorsa suç oluşabilir.
Örneğin, işçinin barınması amacıyla ana binaya eklenen, tuğla duvarlı ve sac çatılı ruhsatsız yapı bina vasfında olduğundan imar kirliliğine neden olma suçu kabul edilmiştir (Y4CD-2012/15384).
Suçun Şikayet Süresi, Zamanaşımı ve Görevli Mahkeme
Özet: Suç, şikayete bağlı değildir ve resen soruşturulur. Dava zamanaşımı 8 yıldır. Yetkili ve görevli mahkeme, yapının bulunduğu yer asliye ceza mahkemesidir.
İmar kirliliğine neden olma suçu bakımından savcılık, şikayet aranmaksızın resen soruşturma yürütür. Suçun dava zamanaşımı süresi 8 yıldır; bu süre içinde soruşturma başlatılabilir. Yetki ve görev, yapının bulunduğu yer asliye ceza mahkemesine aittir.
İmar Kirliliğine Neden Olma Suçunun Cezası
Özet: TCK 184/1’de ceza 1–5 yıl hapis olarak öngörülmüştür. Doğrudan adli para cezası verilemez; ancak hapis cezası adli para cezasına çevrilebilir.
İmar kirliliğine neden olma suçu nedeniyle idari para cezaları, idari yaptırım niteliğinde olup ceza yargılamasından ayrı bir süreçte uygulanır. Adli ve idari yaptırımlar farklı kulvarlarda değerlendirilir.
İmar Kirliliği Suçu ve Etkin Pişmanlık (TCK 184/5)
Özet: Fail, ruhsatsız/aykırı binayı imar planına ve ruhsatına uygun hale getirirse kamu davası açılmaz; açılmışsa düşer, hükmolunan ceza tüm sonuçlarıyla kalkar.
Bu düzenleme, imar kirliliğine neden olma suçu için özel bir etkin pişmanlık halidir. Fiilin hukuka aykırılığı, yapının mevzuata uygun hale getirilmesiyle giderildiğinde, ceza muhakemesi sonuçları fail lehine ortadan kalkar.
İmar Kirliliği Suçu ve HAGB
Özet: TCK 184/5’teki özel düzenleme nedeniyle HAGB kural olarak uygulanmaz; fakat koşulları varsa cezanın ertelenmesi mümkündür.
İmar kirliliğine neden olma suçunda, failin 184/5’ten yararlanma imkanı varken, CMK 231 kapsamında hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararı verilmesi mümkün değildir (YCGK-K.2015/167). Bununla birlikte, genel şartları gerçekleşirse, hapis cezasının ertelenmesi kararı değerlendirilebilir.
Sonuç
Özet: İmar kirliliğine neden olma suçu, bina eksenli aykırı inşa ve belirli izin/müsaade fiilleriyle ortaya çıkar. Bina vasfının tespiti, tadilatın niteliği ve etkin pişmanlık imkanı uygulamada belirleyicidir.
Belediye sınırları veya özel imar rejimi kapsamındaki alanlarda, ruhsatsız/ruhsata aykırı bina imalatları ve belirli idari müsaadeler ceza yaptırımına bağlanır. Bina vasfı taşımayan, basit, portatif veya ruhsata tabi olmayan işlemler ise çoğu zaman idari yaptırım alanında kalır. Etkin pişmanlık düzenlemesi, hukuka aykırılığın giderilmesi halinde yargısal sonuçları ortadan kaldıran önemli bir imkândır.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
