Ergin Olmayan Çocuğun Yapabileceği ve Yapamayacağı Hukuki İşlemler
Ergin olmayan çocuğun yapabileceği ve yapamayacağı hukuki işlemler nelerdir? Küçüğün imzaladığı sözleşmelerin geçerliliğini TMK’ya göre örneklerle açıklıyoruz.
Giriş
“Ergin olmayan çocuğun yapabileceği hukuki işlemler nelerdir?”
“Çocuğum internetten pahalı telefon almış, bu sözleşme geçerli mi?”
“16 yaşındaki oğlum kira sözleşmesi imzalarsa ne olur?”
Günlük hayatta en çok kafa karışıklığı yaratan konulardan biri budur. Çünkü ergin olmayan çocuk (küçük), bir yandan hak ehliyetine sahiptir; diğer yandan fiil ehliyeti sınırlıdır. Bu da ergin olmayan çocuğun yapabileceği ve yapamayacağı hukuki işlemler konusunda karmaşık bir tablo doğurur.
Bu yazıda; Türk Medenî Kanunu çerçevesinde ergin olmayan çocuğun yapabileceği hukuki işlemler, hangi işlemler için veli veya vasi izni gerektiği, hangi işlem ve sözleşmelerin baştan geçersiz olduğu, pratik örneklerle sistematik biçimde anlatılacaktır.
Hukuki Çerçeve: Küçük, Hak Ehliyeti ve Fiil Ehliyeti
Küçük kimdir?
Türk Medenî Kanunu’na göre ergin olmayan herkes küçüktür. Erginlik kural olarak 18 yaşın doldurulmasıyla başlar; evlenme ile ergin olma veya mahkeme kararıyla ergin kılınma hâlinde bu yaşın altında da erginlik mümkündür.
Bu nedenle, 18 yaşını doldurmamış ve evlenme ile ergin olmamış, mahkemece ergin kılınmamış kişiler; kural olarak ergin olmayan çocuk (küçük) statüsündedir.
Hak ehliyeti – fiil ehliyeti ayrımı
Ergin olmayan çocuk:
- Hak ehliyetine sahiptir → mirasçı olabilir, malvarlığı olabilir, kişilik hakları vardır.
- Fiil ehliyeti ise sınırlıdır → yaptığı tüm hukuki işlemler geçerli kabul edilmez; bazıları yasal temsilci iznine bağlıdır, bazıları baştan geçersizdir.
Bu yüzden ergin olmayan çocuğun yapabileceği hukuki işlemler ile yapamayacağı hukuki işlemleri ayırırken, fiil ehliyetinin kapsamını dikkate almak zorundayız.
TMK m. 15–16 Çerçevesi: Ayırt Etme Gücü ve Küçüğün İşlemleri
Ayırt etme gücü olmayan küçük: Tam ehliyetsiz
Ayırt etme gücü bulunmayan küçük (örneğin çok küçük yaşta bir çocuk) tam ehliyetsiz sayılır. TMK sistemine göre:
- Ayırt etme gücünden yoksun kişilerin yaptığı hukuki işlemler baştan hükümsüzdür.
- Bu durumda ergin olmayan çocuğun yapabileceği hukuki işlemlerden söz etmek mümkün değildir; onun yerine daima yasal temsilcisi (veli, vasi) işlem yapar.
Bu grup, genellikle kişisel işlem pratiği olmayan çok küçük yaşlar için önemlidir.
Ayırt etme gücüne sahip küçük: Sınırlı ehliyetsiz
Asıl tartışma, ayırt etme gücüne sahip küçük bakımından vardır. Bu çocuklar için:
- TMK m. 16’ya göre; ayırt etme gücüne sahip küçüğün karşılıksız kazandırmaları kabul etmesi (örneğin bağış kabulü),
- Gündelik, önemsiz işlemleri yapması mümkündür.
Buna karşılık; ergin olmayan çocuğun yapamayacağı hukuki işlemler, özellikle onu borç altına sokan sözleşmeler bakımından gündeme gelir. Bu tür işlemler için kural, yasal temsilci iznidir.
Ergin Olmayan Çocuğun Yapabileceği Hukuki İşlemler
Ergin olmayan çocuğun yapabileceği hukuki işlemleri üç ana başlıkta toplamak mümkündür:
1. Gündelik, küçük önem taşıyan işlemler
Günlük yaşamın olağan akışı içinde, küçük meblağlı ve basit işlemler:
- Bakkaldan alışveriş,
- Toplu taşıma kartı doldurma,
- Kantinden yiyecek–içecek alma,
- Küçük kırtasiye alışverişleri
gibi işlemler, ayırt etme gücüne sahip çocuklar tarafından tek başına yapılabilir.
Bu tür işlemler, hem ekonomik değeri düşük olduğu hem de günlük hayatın olağan bir parçası olduğu için, uygulamada ergin olmayan çocuğun yapabileceği hukuki işlemler arasında kabul edilir.
2. Karşılıksız kazandırmaların kabulü (bağış kabulü)
Ayırt etme gücüne sahip bir küçük:
- Kendisini borç altına sokmayan,
- Sadece lehine hak doğuran işlemleri yapabilir.
Örneğin:
- Dedesinin “bu bisikleti sana hediye ediyorum” demesi,
- Bir yakın akrabanın “şu banka hesabındaki para senin” diye bağış yapması.
Bu tür karşılıksız kazandırmaları kabul etmek, ergin olmayan çocuğun yapabileceği hukuki işlemler arasındadır; zira çocuk bu işlemle borç altına girmez, aksine malvarlığı artar.
3. Kişiye sıkı sıkıya bağlı bazı hakların kullanımı
Bazı haklar “kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar”dır; nişanlanma, evlenme, nafaka davası açma gibi. Bunların bir kısmı için kanunda özel yaş ve izin şartları vardır.
Örneğin:
- Evlenme için belli yaş, hâkim izni ve yasal temsilci rızası gibi şartlar aranır.
- Nişanlanma, uygulamada daha esnek yorumlanabilir; ancak burada da yaş ve ayırt etme gücü dikkate alınır.
Bu alanda, ergin olmayan çocuğun yapabileceği hukuki işlemler her bir hak için ayrıca incelenmelidir. Genel ilke, kanunun özel düzenlemelerinin öncelikli olduğudur.
Ergin Olmayan Çocuğun Yapamayacağı (Yapmaması Gereken) Hukuki İşlemler
Şimdi daha sık sorun çıkan tarafa gelelim: ergin olmayan çocuğun yapamayacağı hukuki işlemler.
1. Borçlandırıcı işlemler (yüksek bedelli sözleşmeler)
Ayırt etme gücüne sahip küçük, kendisini önemli ölçüde borç altına sokan işlemleri tek başına yapamaz. Özellikle:
- Taksitle yüksek bedelli telefon, bilgisayar, konsol alımı,
- Kredi sözleşmeleri, banka kredisi, kredi kartı anlaşmaları,
- Araç satın alma, ikinci el araç satış sözleşmesi,
- Yüksek kira bedelli konut veya işyeri kira sözleşmeleri
gibi işlemler bakımından, yasal temsilci izni aranır.
Uygulamada; ergin olmayan çocuğun yapamayacağı hukuki işlemler arasında en sık tartışılan, internet üzerinden yapılan yüksek bedelli alışverişlerdir. Burada sözleşmenin akıbeti, çocuğun yaşı, ayırt etme gücü, işlem tutarı ve icra edildiği koşullara göre değerlendirilir.
2. Taşınmazlar üzerinde tasarruf
- Ergin olmayan çocuk, tek başına taşınmaz mal (ev, arsa, işyeri) alıp satamaz.
- Tapuda yapılacak işlemler, mutlaka yasal temsilci (veli, vasi) aracılığıyla veya izniyle yapılmak zorundadır.
Bu, hem çocuk hem de işlem güvenliği açısından ağır bir koruma kalkanıdır. Bu nedenle, ergin olmayan çocuğun yapamayacağı hukuki işlemler içinde taşınmaz tasarrufları çok net bir biçimde yer alır.
3. Ağır bağışlar ve malvarlığını önemli ölçüde azaltan işlemler
Çocuk, lehine yapılan bağışı kabul edebilir; ancak kendi malvarlığını ağır şekilde azaltan bağışları tek başına yapamaz. Örneğin:
- Kendisinin üzerine kayıtlı aracı, bedelsiz olarak üçüncü kişiye devretmesi,
- Bankadaki önemli birikimini “tamamen bağışlıyorum” demesi,
gibi işlemler, ergin olmayan çocuğun yapamayacağı hukuki işlemler arasında kabul edilir; yasal temsilci izni aranır, aksi hâlde işlemin geçerliliği ciddi şekilde tartışılır.
Ergin Olmayan Çocuğun Yaptığı İşlemlerin Hukuki Akıbeti
Yasal temsilci izni olmayan işlemler
Ayırt etme gücüne sahip küçük; yasal temsilci izni olmadan:
- Kendisini önemli ölçüde borç altına sokan,
- Malvarlığını azaltan,
- Taşınmaz üzerinde tasarruf içeren
işlemler yaparsa, bu işlemlerin:
- İptale tabi,
- Eksik veya sınırlı geçerli,
- Veya baştan itibaren hükümsüz
olup olmayacağı, somut olaya göre değerlendirilir.
Burada kritik nokta şudur: ergin olmayan çocuğun yapamayacağı hukuki işlemler, tam ehliyetli bir yetişkinin yaptığı sözleşmeler gibi otomatik geçerli kabul edilmez; kanunun koruma mantığı devreye girer.
Onama (icazet) ve reddetme
Bazı durumlarda, yasal temsilci:
- Çocuğun yaptığı işlemi sonradan onaylayabilir (icazet),
- Veya açıkça reddedebilir.
Onay verilirse, işlem baştan itibaren geçerli sayılabilir; reddedilirse sözleşme tarafı olan diğer kişi, sebepsiz zenginleşme ve fiili durum çerçevesinde bazı haklar ileri sürebilir.
Bu mekanizma, ergin olmayan çocuğun yapabileceği hukuki işlemler ile yapamayacağı hukuki işlemler arasındaki gri alanların çözümünde sıkça kullanılır.
Uygulamada Sık Karşılaşılan Örnekler
Örnek 1: 16 yaşındaki çocuğun internetten pahalı telefon alması
16 yaşındaki ergin olmayan çocuk, internetten yüksek bedelli bir telefon sipariş ediyor, taksitli sözleşme imzalıyor.
- Ayırt etme gücü vardır, dolayısıyla sınırlı ehliyetsizdir.
- Bu işlem, gündelik küçük ihtiyaç sınırını aşmakta ve ciddi bir borç doğurmaktadır.
- Bu nedenle, ergin olmayan çocuğun yapamayacağı hukuki işlemler arasında değerlendirilir; yasal temsilci izni gerekebilir.
- Aile, hukuken bu sözleşmenin geçerliliğine itiraz etme imkânına sahip olabilir; ancak her olay, sözleşme metni, satıcı–sağlayıcı koşulları ve ispat durumuna göre ayrı ayrı değerlendirilmelidir.
Örnek 2: Lise öğrencisinin kendi adına kira sözleşmesi imzalaması
17 yaşındaki bir öğrenci, ailesinden habersiz, üniversite hazırlık kursu için başka bir şehirde oda kiralıyor ve kendi adına kira sözleşmesi yapıyor.
- Ergin değildir; dolayısıyla ergin olmayan çocuğun yapabileceği hukuki işlemler kapsamında bu denli ağır bir borçlandırıcı işlem tartışmalıdır.
- Kira bedeli, süresi, sözleşmenin koşulları, çocuğun hayat şartları gibi unsurlar; bu işlemin geçerliliği üzerinde belirleyici olur.
Örnek 3: Küçüğe yapılan bağış
14 yaşındaki bir çocuğa, amcası bir bilgisayar hediye ediyor.
- Çocuk bu bağışı tek başına kabul edebilir; bu, ergin olmayan çocuğun yapabileceği hukuki işlemler grubundadır.
- Çocuğun bu bilgisayarı satması, bağışlaması veya taksitli satışa konu etmesi ise, malvarlığını ciddi şekilde etkileyeceği için yasal temsilci izni olmadan problemli hale gelebilir.
Sık Sorulan Sorular (FAQ)
Ergin olmayan çocuğun yapabileceği hukuki işlemler nelerdir?
Ayırt etme gücüne sahip küçük; günlük, düşük bedelli ve olağan ihtiyaçlara ilişkin işlemleri (bakkal alışverişi, toplu taşıma kartı doldurma gibi) ve kendisini borçlandırmayan, sadece lehine sonuç doğuran karşılıksız kazandırmaları (hediye kabulü gibi) tek başına yapabilir.
Ergin olmayan çocuğun yapamayacağı hukuki işlemler nelerdir?
Ergin olmayan çocuğun yapamayacağı hukuki işlemler, özellikle onu ciddi şekilde borç altına sokan (taksitli pahalı alışverişler, kredi sözleşmeleri, yüksek kira sözleşmeleri), taşınmaz alım–satımı ve malvarlığını önemli ölçüde azaltan bağışlardır. Bu tür işlemler için yasal temsilci izni gerekir.
Çocuğum internetten kendi adına pahalı ürün almış, sözleşme geçerli mi?
Bu tür olaylarda; çocuğun yaşı, ayırt etme gücü, ürünün bedeli, taksit sayısı ve sözleşme koşulları dikkatle incelenir. Çoğu durumda bu, ergin olmayan çocuğun yapamayacağı hukuki işlemler arasında sayılır ve yasal temsilcinin itiraz hakkı doğabilir. Somut olayın detayları bir hukukçu tarafından değerlendirilmelidir.
Ergin olmayan çocuk kendi adına banka hesabı açabilir mi?
Uygulamada bankalar, kural olarak ergin olmayan çocuklar için hesap açarken veli veya vasi rızasını, hatta bizzat başvurusunu şart koşar. Çocuğun tek başına hesap açması veya kredi–kredi kartı sözleşmesi yapması, çoğu durumda kabul edilmez ve hukuki geçerliliği tartışmalı olur.
Çocuğumun yaptığı bir sözleşmeye sonradan onay verebilir miyim?
Bazı hâllerde evet. Yasal temsilci olarak, ergin olmayan çocuğun yaptığı ve sizin izninize tabi bir sözleşmeyi sonradan onaylayarak geçerli hale getirebilirsiniz. Onaylamazsanız, karşı tarafın hangi haklara sahip olacağı, sebepsiz zenginleşme ve fiili durum çerçevesinde ayrıca değerlendirilir.
Sonuç ve Değerlendirme
Ergin olmayan çocuğun yapabileceği hukuki işlemler ile yapamayacağı hukuki işlemler arasındaki ayrım, hem aileler hem de sözleşmenin diğer tarafı olan kişi ve şirketler için kritik öneme sahiptir.
Özetle:
- Ergin olmayan çocuk, hak ehliyetine sahip olsa da fiil ehliyeti sınırlıdır.
- Gündelik küçük işlemler ve kendisini borçlandırmayan kazandırmalar, çoğu zaman tek başına yapılabilir.
- Ciddi borç doğuran, taşınmaz tasarrufu içeren, malvarlığını önemli ölçüde azaltan işlemler ise ergin olmayan çocuğun yapamayacağı hukuki işlemler arasında yer alır ve yasal temsilci iznine tabidir.
Özellikle internet üzerinden yapılan yüksek bedelli alışverişler, taksitli sözleşmeler, kira sözleşmeleri ve bankacılık işlemlerinde; çocuğun ehliyeti ve yasal temsilci rızası mutlaka dikkate alınmalıdır. Her somut olay, sözleşmenin içeriği ve fiili şartlarla birlikte değerlendirilmelidir. Tereddüt hâlinde, hem çocukların korunması hem de ileride uyuşmazlık çıkmaması için profesyonel hukuki destek almak, en sağlıklı yoldur.
Önceki makale: Evlenme ile Ergin Olma Nedir, Hangi Sonuçları Doğurur?
Sonraki makale: Sarhoşluk, Akıl Hastalığı, Zihinsel Yetersizlik ve Fiil Ehliyeti
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
