Kişiliğin Başlangıcı ve Sona Ermesi – Medeni Hukuk Ders Notu ve Test Soruları
Giriş
Kişilik, bir kimsenin hukuk düzeni tarafından hak ve borç sahibi olarak tanınmasını ifade eder. Bu statünün ne zaman kazanıldığı ve ne zaman sona erdiği, medeni hukuk açısından büyük öneme sahiptir. Türk Medeni Kanunu, kişiliğin doğumla başladığını ve ölümle sona erdiğini açıkça düzenlemiştir. Bununla birlikte istisnai durumlar da mevcuttur: ölüm karinesi ve gaiplik gibi.
Kişiliğin Başlangıcı
1. Genel Kural: Sağ ve Tam Doğum
Türk Medeni Kanunu m.28:
“Kişilik, çocuğun sağ ve tam doğmasıyla başlar.”
- Sağ doğum: Kalbin atması, solunum gibi yaşamsal faaliyetlerin görülmesi gerekir.
- Tam doğum: Bebeğin vücudunun anne bedeninden tamamen ayrılması şarttır.
Örneğin doğum sırasında ölü doğan çocuk, hukuken hiç doğmamış kabul edilir ve kişilik kazanamaz.
2. Cenin (Doğmamış Çocuk) ve Hak Ehliyeti
TMK m.28 devamında:
“Çocuk sağ doğmak koşuluyla, ana rahmine düştüğü andan başlayarak hak sahibi olur.”
Bu maddeye göre, cenin bazı durumlarda koşullu hak sahibi olabilir. Örneğin;
- Miras,
- Bağış,
- Tazminat davası gibi konularda şarta bağlı haklar kazanabilir.
Ancak bu haklar, sağ doğumla kesinleşir.
Kişiliğin Sona Ermesi
1. Doğal Ölüm
Kişiliğin sona ermesi, genel kural olarak ölümle gerçekleşir. Ölüm halinde kişi artık hak ve borç ehliyetini kaybeder, mirası açılır, borçları sona erer veya mirasçılara geçer.
2. Ölüm Karinesi (TMK m.31)
Bazı durumlarda ceset bulunamasa da ölümüne kesin gözle bakılan kişiler için ölüm karinesi uygulanır.
“Bir kimse, ölüm tehlikesi içinde kaybolmuş ve cesedi bulunamamışsa, ölmüş sayılır.”
Örnek: Uçak kazasında cesedi bulunamayan kişi için ölüm karinesi uygulanabilir.
Bu karine ile kişi mahkeme kararı olmadan ölmüş kabul edilir. Nüfus kaydına ölüm olarak işlenir.
3. Gaiplik Kararı (TMK m.32-33)
Bir kimse uzun süre kendisinden haber alınamıyor ve hayatta olup olmadığı belirsizse, ilgili kişiler mahkemeye başvurarak gaiplik kararı alabilir.
Gaiplik için iki koşul:
- Ölüm tehlikesi içinde kaybolma (karineye benzer)
- Uzun süredir haber alınamama (en az 1 yıl süreli ilan yapılır)
Gaiplik kararıyla kişi hükmen ölmüş sayılır. Ancak bu durum ölüm karinesinden farklı olarak mutlak sonuç doğurmaz. Yani kişi dönerse kişiliği yeniden kazanabilir.
Kişiliğin Sona Ermesinin Sonuçları
- Miras hukuku açısından miras açılır.
- Borçlar açısından kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar sona erer.
- Tüzel kişilerde amaç gerçekleşmişse, tasfiye ile kişilik sona erer.
- Nüfus siciline ölüm kaydı düşülür.
Yargıtay Kararından Örnek
Yargıtay 8. HD, 2016/4259 E. 2017/3126 K.
“Sağ doğmak, kişinin hak ehliyetini kazanabilmesi için gerekli temel koşuldur. Ölüm karinesi veya gaiplik kararı ise kişilik statüsünün hukuken sona erdiğini gösteren istisnai durumlardır.”
Test Soruları (OSMY Tarzında – Çoktan Seçmeli)
1. Hukuken kişilik ne zaman kazanılır?
A) Ayırt etme gücü kazanınca
B) Kimlik çıkartılınca
C) Sağ ve tam doğumla
D) Reşit olunca
E) Nüfusa kaydedilince
Cevap: C
2. Cenin, aşağıdaki durumlardan hangisinde hak sahibi olabilir?
A) Kimlik çıkartılırsa
B) Evlat edinilirse
C) Sağ doğmak şartıyla
D) Reşit olursa
E) Tescil edilirse
Cevap: C
3. Ölüm karinesi hangi durumda uygulanır?
A) Kayıt silindiğinde
B) Gaiplik kararı verildiğinde
C) Cesedi bulunamayan kişinin ölüm tehlikesinde kaybolması
D) Kayıp başvurusu yapıldığında
E) Doğum sırasında kalbi atmayan bebek için
Cevap: C
4. Gaiplik kararını kim verir?
A) Nüfus müdürlüğü
B) Muhtarlık
C) Mahkeme
D) Tapu kadastro
E) Noter
Cevap: C
5. Kişiliğin sona erdiği an hangi hukuki sonucu doğurur?
A) Vatandaşlık iptali
B) Mirasın açılması
C) Kayıt güncellemesi
D) Ayırt etme gücünün sona ermesi
E) Vasiyetnamenin yazılması
Cevap: B
6. Gaiplik kararı için en az kaç yıl süreyle ilan yapılmalıdır?
A) 3 ay
B) 6 ay
C) 1 yıl
D) 2 yıl
E) 5 yıl
Cevap: C
7. Doğmamış bir çocuğun (cenin) miras hakkı nasıl doğar?
A) Nüfus cüzdanı çıkartılarak
B) Annesinin isteğiyle
C) Doğduğunda
D) Sağ doğmak şartıyla
E) Mahkeme kararıyla
Cevap: D
8. Ölüm karinesiyle kişinin kaydı nasıl yapılır?
A) Gaip olarak
B) Kayıp olarak
C) Ölü olarak
D) Vesayet altında
E) Ayırt etme gücü yok
Cevap: C
9. Aşağıdakilerden hangisi kişiliğin sona erme şekli değildir?
A) Gaiplik
B) Ölüm karinesi
C) Vesayet
D) Doğal ölüm
E) Mahkeme kararı
Cevap: C
10. Kişilikle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Doğumla fiil ehliyeti başlar
B) Ölümle kişilik sona ermez
C) Sağ doğmayan bebek kişilik kazanır
D) Sağ doğan cenin mirasçı olabilir
E) Ayırt etme gücü kazanıldığında kişilik başlar
Cevap: D
Bu içerik Avukat Gökhan Yağmur tarafından hazırlanmıştır.
Detaylı Medeni Hukuk ders notlarına erişmek için:
🔗 www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari
