Zilyetlik Türleri ve Korunması – Medeni Hukuk Ders Notu + ÖSYM Tarzı Test Soruları
Giriş
Zilyetlik, eşya üzerinde fiilî hâkimiyet kuran kişinin sahip olduğu bir durumdur. Türk Medeni Kanunu (TMK) 973 ve devamı maddelerinde düzenlenen zilyetlik, ayni hak değildir fakat ayni hakların kazanılması ve korunmasında kilit bir role sahiptir. Zilyetlik sadece eşyanın fiilî kontrolüne dayanmaz; hukuken korunmaya da değer bir statüdür.
I. Zilyetlik Nedir?
Tanım
Zilyetlik, bir kimsenin bir eşya üzerinde fiilî hâkimiyet kurması ve bu hâkimiyet iradesini göstermesidir. Zilyet, eşyayı kullanmasa dahi üzerinde hâkimiyet sahibi olduğunu ortaya koyabilmelidir.
Unsurları
- Fiilî hâkimiyet: Eşyaya fiziksel olarak egemen olunması
- Zilyetlik iradesi: Kişinin bu eşya üzerinde zilyetlik kurmak istemesi
II. Zilyetlik Türleri
Zilyetlik farklı ölçütlere göre sınıflandırılır:
A. Sahip Olunan Hakka Göre
- Aslî Zilyet: Eşyayı kendi adına bulunduran kişi
- Feri Zilyet: Eşyayı başka birinin adına bulunduran kişi (örneğin kiracı, emanet alan)
B. Hukuki Sebebe Göre
- Haklı Zilyet: Eşyayı meşru bir nedene (sözleşme, miras, satış vs.) dayanarak elinde bulunduran
- Haksız Zilyet: Hiçbir hukuki neden olmadan eşyayı elinde bulunduran (örneğin hırsız)
C. Zilyetliğin Kuruluşuna Göre
- Doğrudan Zilyetlik: Eşyayı fiilen elinde bulunduran
- Dolaylı Zilyetlik: Eşyayı fiilen bulundurmasa da üzerindeki hâkimiyet hakkını sürdüren (örneğin mal sahibi, kiraya verdiği eşyayı dolaylı olarak zilyet sayılır)
D. Paylaşıma Göre
- Tek Başına Zilyetlik
- Ortak Zilyetlik
Ortak zilyetlik, paylı zilyetlik (herkesin belirli oranı) ve elbirliği zilyetliği (ortak hâkimiyet) olarak ayrılır.
III. Zilyetliğin Kazanılması
1. Fiilen Teslim
Eşyanın zilyetliğinin el değiştirmesi doğrudan fiilî teslimle olur. Örnek: Ev anahtarının yeni kiracıya verilmesi.
2. Hükmî Teslim
Fiilen değil, irade beyanı ile yapılan teslim türüdür. Üç şekilde olabilir:
- Zilyetliğin devri (brevia manu): Zaten eşyanın elinde olan kişiye, zilyetlik iradesiyle devri
- Zilyetliğin yeniden düzenlenmesi (constitutum possessorium): Malı elinde tutmaya devam eden kişinin, artık başkası adına zilyet olması
- Üçüncü kişi aracılığıyla teslim: Mal bir üçüncü kişi tarafından teslim edilir
IV. Zilyetliğin Korunması
1. Zilyetlik Davaları
Zilyetlik, hukuken korunur. TMK m. 981 ve devamında zilyetliğe tecavüz ve gasp hâllerine karşı dava hakkı düzenlenmiştir.
a. Gasp Davası (İade Davası)
- Zilyetliğinden zorla çıkarılan kişi tarafından açılır
- Eşyanın gasp edenden geri alınması talep edilir
- Süre: 2 ay içinde ve 1 yıl geçmeden açılmalıdır
b. Tecavüzün Men’i Davası
- Zilyetliğe yönelik devam eden ya da tekrarlanma ihtimali olan saldırıya karşı açılır
- Tecavüzün önlenmesi talep edilir
c. Müdahalenin Men’i Davası
- Zilyetliğin ihlali değil ama rahatsız edici müdahale söz konusu ise açılır
- Örnek: Komşunun sürekli gürültü yapması
2. Ceza Hukuku Açısından Koruma
Zilyetliğe yönelik bazı fiiller suç teşkil edebilir. Örneğin, taşınmazı işgal etme, eşyaya zarar verme gibi fiiller Türk Ceza Kanunu kapsamında da yaptırıma tabidir.
V. Zilyetlikten Kaynaklı Hukuki Etkiler
- İyiniyetin korunması: Zilyet iyiniyetliyse, bazı hâllerde malik olmasa bile ayni hak kazanabilir (TMK m. 1023)
- İyiniyetli zilyedin sorumluluğu: Malı iade ederken yalnızca elinde kalanla sorumludur
- Zilyet, malın koruyucusudur: Üçüncü kişilere karşı eşya üzerinde hakkı olmasa bile koruma hakkına sahiptir
Yargıtay Kararları
Yargıtay 1. HD, 2019/4723 E., 2020/1344 K.
“Zilyet, ayni hak sahibi olmasa dahi, zilyetliği ihlal edilen eşyayı geri alma hakkına sahiptir. Bu hak, hukuken korunur.”
Yargıtay 14. HD, 2021/2217 E., 2022/5458 K.
“Zilyetliğe yönelik fiilî saldırılar sadece malike değil, zilyede karşı da haksız fiil niteliği taşır. Zilyet, müdahalenin men’ini dava edebilir.”
ÖSYM Tarzı Test Soruları
1. Aşağıdakilerden hangisi zilyetlik için gerekli unsurlardan biridir?
A) Mülkiyet
B) Tescil
C) Fiilî hâkimiyet
D) Vasiyetname
E) Mahkeme kararı
Cevap: C
2. Kiracı, hangi tür zilyetliğe örnektir?
A) Aslî zilyet
B) Haksız zilyet
C) Dolaylı zilyet
D) Feri zilyet
E) Ortak zilyet
Cevap: D
3. Zilyetliğe tecavüz hâlinde hangi dava açılır?
A) Müdahalenin men’i
B) Gasp davası
C) Mal paylaşımı
D) Tescil davası
E) Tapu iptali
Cevap: B
4. Aşağıdakilerden hangisi hükmî teslim türüdür?
A) Satıcının malı doğrudan vermesi
B) Kiracıya fiilen anahtar verilmesi
C) Malı üçüncü kişi üzerinden teslim
D) Mahkeme kararıyla el değiştirme
E) Tapuya kayıt
Cevap: C
5. Zilyetlik koruma süresi nedir?
A) 1 ay
B) 3 ay
C) 6 ay
D) 2 ay – 1 yıl
E) Süresiz
Cevap: D
6. Feri zilyetliğe örnek aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tapu sahibi
B) Malı gasp eden
C) Rehin alan
D) Kiraya veren
E) Miras bırakan
Cevap: C
7. Dolaylı zilyet aşağıdaki durumlardan hangisinde bulunur?
A) Hırsız malı elinde tutuyorsa
B) Mal sahibi, malı kiraya vermişse
C) Bir eşya kayıpsa
D) Tapuda isim yazmıyorsa
E) Zilyetliğini reddediyorsa
Cevap: B
8. Zilyetlikten doğan davalarda ceza hukuku devreye ne zaman girer?
A) Her durumda
B) Eşya haksız şekilde alındığında
C) Tapu işlemi yapılmadığında
D) İyiniyet yoksa
E) Vasiyet yoksa
Cevap: B
9. Aşağıdakilerden hangisi zilyetlik türlerinden biridir?
A) Tapulu mülkiyet
B) Elbirliği zilyetlik
C) Tescilli mülkiyet
D) Tereke
E) Kat irtifakı
Cevap: B
10. Zilyetlik, hangi hukuk dalının konusudur?
A) Borçlar Hukuku
B) Ceza Hukuku
C) Eşya Hukuku
D) Ticaret Hukuku
E) Aile Hukuku
Cevap: C
Bu içerik, Avukat Gökhan Yağmur tarafından hazırlanmıştır.
Tüm medeni hukuk ders notlarına ulaşmak için:
🔗 www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari
