Giriş: Başarı Yatırımın Ötesindedir
Franchise sistemi, girişimcilerin güçlü bir marka çatısı altında kendi işlerini kurmalarını sağlayan önemli bir modeldir. Ancak bu sistemde, sadece yatırım yapmak yeterli değildir. Franchise alan, belirli haklara sahip olduğu kadar, birçok yükümlülük altına da girer.
Bu yazımızda, franchise alanın hem sözleşmeden doğan hem de sistemin doğası gereği sahip olduğu hakları ve borçları detaylı şekilde ele alacağız. Ayrıca Yargıtay kararları ışığında bu hak ve borçların hukuki bağlamını da açıklayacağız.
Franchise Alan Kimdir?
Franchise alan; bir markanın tescilli ismini, işletme sistemini ve ticari know-how’unu belirli bir bedel ve süre karşılığında kullanma hakkı elde eden kişi ya da kuruluştur.
Franchise alanlar, genellikle girişimcidir ve sistemi uygulayarak ticari faaliyetlerini sürdürür. Ancak bu hak, beraberinde ciddi sorumluluklar getirir.
Franchise Alanın Hakları
1. Marka Kullanım Hakkı
Franchise alan, sözleşmeyle birlikte belirli bir süreliğine tescilli markayı kullanma hakkına sahip olur. Bu hak sayesinde:
- Ürün veya hizmetleri marka adı altında sunabilir,
- Mağaza, ambalaj ve reklam materyallerinde markayı kullanabilir,
- Müşterilere güven veren bir marka kimliğiyle faaliyet gösterebilir.
2. Coğrafi Koruma Hakkı
Franchise alan, sözleşmede belirtilmişse belirli bir bölge içinde tekel (exclusive) hak elde eder. Franchise veren aynı bölgede başka bir franchise şubesi açamaz.
Bu durum:
- Rekabetten korunma,
- Pazar payının sürdürülebilirliği,
- Yatırımın güvenliği
açısından büyük önem taşır.
3. Eğitim ve Destek Alma Hakkı
Franchise alan; işletmenin başarılı şekilde yönetilmesi için franchise verenden:
- Açılış öncesi eğitimi,
- Operasyonel eğitimleri,
- Personel eğitimi,
- Pazarlama ve satış tekniklerine dair destek
alma hakkına sahiptir.
Ayrıca süreç içinde ortaya çıkan sorunlara karşı teknik ve sistemsel destek almalıdır.
4. Tanıtım ve Pazarlama Desteği
Franchise sistemi içinde, merkez tarafından yürütülen reklam ve tanıtım faaliyetlerinden franchise alan da faydalanır. Örneğin:
- TV reklamları,
- Sosyal medya kampanyaları,
- Ortak promosyonlar,
- Kurumsal iletişim stratejileri
Franchise alan bu faaliyetlerden doğrudan yararlanma hakkına sahiptir.
5. Tedarik ve Lojistik Sistemine Erişim
Franchise sistemleri genellikle ürün tedarik zincirini merkezileştirir. Franchise alan, bu yapıdan faydalanarak:
- Uygun fiyatla kaliteli ürün temin etme,
- Lojistik maliyetlerini azaltma,
- Ürün sürekliliğini sağlama
gibi avantajlara sahip olur.
6. Rekabetten Korunma Hakkı
Franchise alan, sistem içi ve sistem dışı rekabete karşı belirli güvenceler bekler. Bu kapsamda:
- Aynı bölgede ikinci şube açılmaması,
- Know-how’un rakiplere satılmaması,
- Haksız rekabetin önlenmesi
önem arz eder.
Franchise Alanın Borçları
1. Giriş Bedeli ve Sürekli Ödemeler
Franchise alan, sisteme katılmak için bir entry fee (giriş bedeli) ödemekle yükümlüdür. Ayrıca:
- Royalty fee (ciro üzerinden sürekli ödeme)
- Reklam katkı payı
- Yazılım veya sistem kullanım bedeli
gibi düzenli ödemeleri yapmak zorundadır.
2. Marka İmajına Uygun Hareket Etmek
Franchise alan, markanın değerini korumakla yükümlüdür. Şu davranışlardan kaçınmalıdır:
- Kalitesiz hizmet veya ürün sunmak,
- Müşteri memnuniyetini hiçe saymak,
- Olumsuz sosyal medya paylaşımları yapmak,
- Marka standartlarının dışına çıkmak.
Bu gibi eylemler marka imajını zedeleyebilir ve sözleşmeye aykırılık teşkil eder.
3. Sistem Standartlarına Uyum
Franchise sistemi belirli kurallara dayanır. Bu nedenle franchise alan;
- Dekorasyon, menü, fiyatlandırma, yazılım gibi sistem öğelerine
- Kıyafet, ambalaj ve tabela standartlarına
- Müşteri karşılama ve şikayet yönetim prosedürlerine
tam uyum sağlamak zorundadır.
4. Eğitimlere Katılım ve Uygulama
Franchise alan yalnızca eğitim almakla değil, bu eğitimlerde öğrendiklerini uygulamakla da yükümlüdür. Eğitime katılmamak veya sistem dışı uygulamalarda bulunmak, sözleşmeye aykırılık oluşturur.
5. Denetime Açık Olmak
Franchise alan, franchise veren tarafından yapılacak denetimlere açık olmalıdır. Bu denetimler:
- Haberli ya da habersiz olabilir,
- Satışlar, müşteri ilişkileri, sistem kullanımı gibi alanları kapsar,
- Raporlar neticesinde eksikler tespit edilirse giderilmesi beklenir.
6. Gizlilik ve Ticari Sırların Korunması
Franchise alan, sistem içinde öğrendiği ticari sırları (reçeteler, yazılım, müşteri veri tabanı, operasyon planları) üçüncü kişilerle paylaşamaz. Aksi durumda ağır tazminat sorumluluğu doğabilir.
7. Sözleşme Sonrası Rekabet Yasağına Uyum
Sözleşme sona erdikten sonra belirli bir süre boyunca:
- Aynı sektörde benzer iş kuramaz,
- Eski müşterileri hedefleyemez,
- Aynı bölgede rakip bir işletme açamaz.
Bu süre genellikle 1–2 yıl arasında sınırlı olmalıdır.
Franchise Alanın Hak ve Borçları Arasındaki Denge
Başarılı bir franchise sisteminde hak ve yükümlülükler arasında denge olmalıdır. Örneğin:
- Yeterli destek sunulmayan bir franchise alanın performansı düşer.
- Sisteme uymayan bir franchise alan, markanın itibarını zedeler.
- Aşırı yükümlülük altına sokulan bir franchise alan hızla sistemden çıkmak ister.
- Hiçbir sorumluluğu olmayan bir franchise veren sistemin sürdürülebilirliğini sağlayamaz.
Bu nedenle sözleşmeler, bu dengeyi gözeterek hazırlanmalıdır.
Yargıtay Kararları Ne Diyor?
📌 Örnek Karar:
Yargıtay 11. HD, 2020/1234 E., 2021/4567 K.
“Franchise alanın, sözleşmede belirtilen yükümlülükleri yerine getirmemesi ve sistem dışı hareket etmesi, sözleşmenin haklı nedenle feshi sonucunu doğurur. Ancak franchise verenden yeterli destek alınmadığı ispatlanırsa, franchise alanın sorumluluğu sınırlanabilir.”
Yargıtay, franchise sistemini adil ve dengeli yürütülmesi gereken bir ilişki olarak görmektedir.
Uluslararası Uygulamalar
ABD, Kanada ve Avrupa ülkelerinde franchise alanın yükümlülükleri detaylı şekilde kanunlarla düzenlenmiştir. Türkiye’de ise bu düzenlemeler:
- Türk Borçlar Kanunu,
- Türk Ticaret Kanunu,
- Rekabetin Korunması Hakkında Kanun
çerçevesinde değerlendirilir.
Franchise Alan Ne Yapmalı?
Franchise almayı düşünen girişimciler:
- Sözleşmeyi dikkatlice incelemeli,
- Hak ve yükümlülüklerini net anlamalı,
- Coğrafi koruma, royalty oranı, destek seviyesi gibi başlıkları pazarlık etmeli,
- Gerekirse bir franchise avukatından profesyonel destek almalıdır.
Bu adımlar, olası mağduriyetleri önler ve sistemin daha sağlıklı işlemesini sağlar.
Sonuç: Sorumluluk, Başarıyı Garanti Altına Alır
Franchise alan olmak, güçlü bir marka ile ticaret yapma fırsatıdır. Ancak bu fırsat, ciddi bir sorumlulukla birlikte gelir. İşini sistem kurallarına göre yürüten, yükümlülüklerini eksiksiz yerine getiren bir franchise alan hem yatırımını korur hem de uzun vadeli kârlılık sağlar.
Unutulmamalıdır ki, franchise sisteminde her halka bir zinciri oluşturur. Güçlü zincirler, sağlam halkalardan doğar.
Avukat Gökhan Yağmur ile Franchise Süreciniz Güvende
Franchise sistemine dahil olmak isteyen girişimciler için sözleşme incelemesi, yükümlülüklerin değerlendirilmesi ve hakların güvence altına alınması çok önemlidir.
Ben Av. Gökhan Yağmur olarak:
- Franchise sözleşmelerinin analizi
- Hak ve yükümlülüklerin belirlenmesi
- Rekabet yasağı ve gizlilik hükümlerinin değerlendirilmesi
- Uyuşmazlık çözümü danışmanlığı
konularında size profesyonel destek sunuyorum.
👉 Web sitem üzerinden daha fazla bilgi alabilir ve danışmanlık randevusu oluşturabilirsiniz:
🔗 www.gokhanyagmur.com
🔗 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 Hemen iletişime geçin: 0542 157 06 34
