Roma Hukukunda Cumhuriyet Dönemi (M.Ö. 509–27) – Hukukun Halka Açılması ve Sistemleşme Süreci
1. Cumhuriyetin Kuruluşu ve Siyasal Yapı
Roma’da Krallık Dönemi sona erdikten sonra, M.Ö. 509 yılında Cumhuriyet rejimi (Res Publica) kurulmuştur. Bu sistemle birlikte kralın mutlak yetkileri sona ermiş, yasama ve yürütme yetkisi halkın seçtiği magistratuslar ve senato gibi kurullara bırakılmıştır.
Bu dönemde yönetim biçimi halk egemenliğine dayalı gibi görünse de, gerçek güç yine patrici sınıfı elindeydi. Ancak bu dönemde pleb sınıfının hak mücadelesi çok önemli bir rol oynamıştır ve bu mücadele sonucunda Roma Hukuku ciddi şekilde gelişmiştir.
2. Pleb-Petrici Mücadelesi ve Hukukun Halka Açılması
Cumhuriyet döneminde en dikkat çeken gelişmelerden biri, pleblerle patriciler arasında süregelen sınıf çatışmasıdır. Patriciler, yüzyıllardır hukuku sadece kendilerinin uygulayabileceği bir araç olarak görürken; plebler, haklarının güvence altına alınması için hukukun yazılı hale getirilmesini talep etmiştir.
Bu taleplerin sonucunda Roma Hukuku’nda tarihi bir kırılma yaşanmış ve M.Ö. 451–450 yıllarında “On İki Levha Kanunları” kabul edilmiştir.
3. On İki Levha Kanunları – Roma Hukukunun Temeli
Lex Duodecim Tabularum (On İki Levha Kanunları), Roma’da hukukun ilk kez yazılı hale geldiği metinlerdir. Bu metinler:
- Forum Romanum’a asılmış ve halka açık hale getirilmiştir.
- Patrici ve pleb ayrımı yapılmaksızın herkese eşit uygulanacak temel kuralları içermiştir.
- Özellikle borçlar, mülkiyet, miras ve ceza hukukuyla ilgili düzenlemeler içermiştir.
- Bugünkü “hukukun genel ilkeleri” olarak kabul ettiğimiz birçok kavramın temeli bu kanunlarla atılmıştır (örneğin fiil ehliyeti, mülkiyetin korunması, ifa, cezaların kişiselliği gibi).
On İki Levha Kanunları, sadece Roma için değil, dünya hukuk tarihi açısından da büyük bir devrimdir. Hukukun yazılı, erişilebilir ve kamuya açık olması ilk kez bu kanunlarla sağlanmıştır.
4. Magistratuslar ve Edicta (Magistraların Kararları)
Cumhuriyet döneminde, devlet işlerini yürütmekle görevli magistratuslar (konsüller, pretorlar vb.), hukuki düzenin şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Özellikle pretorlar, yargı yetkilerini kullanırken ihtiyaç duydukları hukuk kurallarını kendi adlarına çıkarabildikleri edictum’lar ile belirlemişlerdir.
Bu edictum’lar, yazılı birer hukuk kaynağı haline gelmiş ve zamanla praetor hukuku (ius praetorium) gelişmiştir. Bu durum, Roma Hukuku’nun dinamik bir hukuk sistemi olduğunu ve yeni ihtiyaçlara göre şekillenebildiğini göstermektedir.
5. Senato Kararları ve Hukukçuların Görüşleri
Senato, Roma Cumhuriyeti’nde yasama yetkisine sahip olmamakla birlikte, yönetsel ve hukuki konularda büyük otoriteye sahipti. Senato’nun tavsiye kararları (senatus consultum), genellikle uygulamada bağlayıcı hale gelir ve magistralar tarafından hayata geçirilirdi.
Öte yandan, bu dönemde hukuki bilgi sahibi olan ve “jurisprudentes” adı verilen hukukçular ortaya çıkmıştır. Bu kişiler, hukukla ilgili görüş ve yorumlar sunmuş, bu yorumlar uygulamada etkili olmuş ve Roma hukukunun doktriner temellerini oluşturmuştur.
6. Cumhuriyet Döneminde Hukuki Gelişmeler
Bu dönemde:
- Borçlar hukuku sistematik hale getirilmiştir.
- Sözleşmelerin kurulması, ifası, borcun sona ermesi gibi konular tanımlanmıştır.
- Zilyetlik, mülkiyet, miras gibi özel hukuk alanları gelişmiştir.
- Hukuki ehliyet, kişinin hak ve borçlara taraf olabilme kapasitesi olarak ele alınmıştır.
- Kadınların, kölelerin, çocukların hukuki statüsü belirginleştirilmiştir.
7. Dönemin Önemi ve Modern Hukuka Etkisi
Cumhuriyet dönemi, Roma Hukuku’nun temel kurumsal ve teorik yapısının oluştuğu dönemdir. Bugün modern medeni hukuk sistemlerinde gördüğümüz:
- Sözleşme serbestisi
- Mülkiyet hakkının korunması
- Ceza hukukunda kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi
- Açık ve yazılı yasa ilkesi
gibi kavramlar bu dönemde şekillenmiştir.
🔗 Tüm Roma Hukuku Ders Notları için:
📎 www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – www.gokhanyagmur.com
📘 Test – Cumhuriyet Dönemi (M.Ö. 509–27)
- Roma’da Cumhuriyet dönemi hangi yıl başlamıştır?
A) M.Ö. 753
B) M.Ö. 509
C) M.Ö. 451
D) M.Ö. 27
E) M.S. 27 - Cumhuriyet döneminin en önemli hukuki gelişmesi nedir?
A) Kralın yetkilerinin artması
B) Krallığın ilanı
C) On İki Levha Kanunları’nın kabulü
D) Justinianus’un reformları
E) Kilise kurallarının uygulanması - On İki Levha Kanunları ne amaçla kabul edilmiştir?
A) Dinî kuralların yerleştirilmesi
B) Askerî düzenlemeler için
C) Hukukun halka açıklanması ve eşit uygulanması
D) Kraliyet yetkilerini artırmak
E) İmparatorluk sistemine geçmek - “Edictum” ne anlama gelir?
A) Kralın fermanı
B) Halk meclisi kararı
C) Pretorun ilanı
D) Senato tavsiyesi
E) Kilise kararı - Cumhuriyet döneminde hukuk uygulamaları en çok hangi sınıfı etkilemiştir?
A) Patriciler
B) Plebler
C) Köleler
D) Konsüller
E) Senatörler - Aşağıdakilerden hangisi bu dönemde hukukta önemli bir gelişmedir?
A) İmparatorun yasama yetkisi
B) Sadece soylulara uygulanan hukuk
C) Hukukçuların görüşlerinin sistematik hale gelmesi
D) Dini liderlerin yasa yapması
E) Lex Regia’nın ilanı - Senato kararları hangi isimle anılırdı?
A) Edictum
B) Jus Gentium
C) Senatus Consultum
D) Codex
E) Lex Populi - Cumhuriyet döneminde bireylerin hak ve borçlara taraf olabilmesini sağlayan kavram nedir?
A) Konsüllük
B) Praetor
C) Fiil ehliyeti
D) Hak ehliyeti
E) Zilyetlik - Cumhuriyet döneminde özel hukukun geliştiği alanlardan biri değildir:
A) Borçlar
B) Mülkiyet
C) Miras
D) Vergi
E) Zilyetlik - “Jurisprudentes” terimi neyi ifade eder?
A) Tanrıların yasası
B) Patrici sınıfı
C) Senato üyeleri
D) Hukukçular ve onların yorumları
E) Köle hukukunu uygulayanlar
