Giriş: Franchise Sisteminde Rekabet Yasağının Rolü
Franchise ilişkisi, taraflar arasında karşılıklı güvene dayanan ve belirli bir sistemin sadakatle uygulanmasını gerektiren özel bir iş modelidir. Bu sistemin en önemli korunma yollarından biri ise rekabet yasağıdır. Franchise alanın, sözleşme süresince ve hatta sözleşme sona erdikten sonra, aynı sektörde doğrudan rekabet edici bir faaliyet yürütmesi hem etik dışı hem de hukuka aykırı olabilir.
Bu yazıda, franchise sözleşmelerinde yer alan rekabet yasağı hükümlerini, sözleşme sonrası kısıtlamaları, Türk Borçlar Kanunu ve Yargıtay kararları çerçevesinde değerlendireceğiz. Ayrıca bu hükümler nasıl yazılmalı, hangi sınırlar içinde kalmalı, geçerlilik şartları neler olmalı gibi sorulara kapsamlı yanıtlar vereceğiz.
Rekabet Yasağı Nedir?
Rekabet yasağı, franchise alanın, sözleşme süresi boyunca ve bazen sözleşme sona erdikten sonra belirli bir süre ve coğrafi alanda, franchise verene doğrudan veya dolaylı rakip olacak faaliyetlerde bulunmamasını öngören hükümdür.
Bu yasak:
- Franchise sisteminin korunması,
- Know-how’un başka alanlara taşınmaması,
- Markanın itibarının zedelenmemesi,
- Haksız rekabetin önlenmesi
amaçlarıyla sözleşmelere konulur.
Rekabet Yasağının Türleri
1. Sözleşme Süresi Boyunca Rekabet Yasağı
Franchise alan, sözleşme devam ederken:
- Aynı sektörde başka bir marka ile iş yapamaz,
- Rakip işletme açamaz veya yönetemez,
- Rakip firmaya danışmanlık veremez.
Bu yasak franchise sisteminin işleyişi açısından zorunlu ve genellikle geçerli kabul edilen bir yasaktır.
2. Sözleşme Sonrası Rekabet Yasağı
Franchise sözleşmesi sona erdikten sonra da belirli bir süre için rekabet yasağı getirilmiş olabilir. Bu daha tartışmalı bir alandır ve bazı sınırlandırmalara tabidir.
Genel uygulamada:
- 1 yıl ile 3 yıl arası süre
- Aynı il, ilçe veya şehir bazında coğrafi kısıtlama
- Aynı sektördeki faaliyetler
şeklinde sınırlandırılmış rekabet yasakları kabul edilebilir sayılmaktadır.
Rekabet Yasağının Geçerlilik Şartları
Türk Borçlar Kanunu (TBK) m. 444 ve devamı maddelerinde, rekabet yasağının geçerliliği için şu şartlar aranır:
1. Yazılı Şart
Rekabet yasağının geçerli olması için mutlaka yazılı olarak düzenlenmiş olması gerekir. Sözlü taahhütler geçerli değildir.
2. Belirli Süreli Olmalı
Rekabet yasağının süresi açık şekilde belirtilmelidir. Belirsiz sürelilik, geçersizliğe yol açar.
3. Coğrafi ve Konusal Sınırlama
Yasağın hangi bölgede ve hangi faaliyetleri kapsadığı açıkça yazılmalıdır. Örneğin: “İstanbul Avrupa Yakası’nda restoran işletmeciliği”.
4. Haklı Menfaatin Korunması
Franchise verenin korunmaya değer bir menfaatinin bulunması gerekir. Örneğin; markaya zarar gelmesini engellemek, işletme sırlarını korumak.
5. Aşırı Sınırlama Yapılmamalı
Süre, alan veya kapsam olarak aşırıya kaçan yasaklar Yargıtay tarafından geçersiz sayılabilir.
Yargıtay’ın Rekabet Yasağı Konusundaki Tutumu
Yargıtay kararları, franchise sözleşmelerindeki rekabet yasağını çoğunlukla geçerli kabul etmekte; ancak ölçülülük ilkesi gereği sınırsız yasaklara karşı sınırlama getirmektedir.
📌 Örnek Karar:
Yargıtay 11. HD, 2020/1563 E., 2021/2345 K.
“Rekabet yasağı, taraflarca makul bir süre ve coğrafi sınırla belirlenmişse geçerlidir. Süresiz veya tüm ülkeyi kapsayan yasaklar hakkaniyete aykırıdır.”
Bu nedenle franchise sözleşmesinde rekabet yasağı düzenlenirken sürenin ve alanın makul düzeyde tutulması gerekir.
Sözleşme Sonrası Kısıtlamalar
Franchise ilişkisi sona erdikten sonra bazı özel kısıtlamalar devam edebilir. Bunlar:
1. Ticari Sırların Korunması
Franchise alan, işletmeye dair öğrendiği bilgiler (reçeteler, formüller, yazılım sistemleri, müşteri verileri) gibi ticari sırları sözleşmeden sonra da açıklayamaz.
2. Müşteri Devşirme Yasağı
Franchise alan, eski müşterileri kendi yeni açtığı işletmeye yönlendiremez. Bu durum, haksız rekabete girer.
3. Çalışan Devşirme Yasağı
Sözleşme sonrası franchise sistemindeki çalışanları yeni açtığı işletmeye transfer etmeye çalışmak da kısıtlama kapsamına girer.
Rekabet Yasağına Aykırılığın Sonuçları
Rekabet yasağı ihlal edildiğinde franchise veren çeşitli haklara sahip olur:
- Sözleşmenin feshi (süre devam ederken)
- Tazminat davası açma
- Cezai şart hükümlerinin işletilmesi
- Haksız rekabet davası açma (Ticaret Kanunu m. 54 ve devamı)
Rekabet Yasağına Karşı Savunma İhtimali
Franchise alan, kendisine yöneltilen rekabet yasağı ihlali iddiasına karşı bazı savunmalar yapabilir:
- Yasak aşırı uzun süreli
- Coğrafi sınırlama çok geniş
- Sözleşmede açıkça belirtilmemiş
- Haklı nedenle feshedilen bir sözleşme sonrası
Bu durumlarda mahkemeler, rekabet yasağı hükmünü geçersiz kabul edebilir.
Avrupa Birliği Uygulamaları
AB mevzuatında da franchise sözleşmeleri için rekabet yasağı hükümleri mevcuttur. Ancak, AB Komisyonu ve Mahkemeleri;
- Sürenin 1 yılı geçmemesi,
- Coğrafi alanın net tanımlanması,
- Know-how’un korunması amacıyla yapılması
gibi kriterler çerçevesinde yasağı sınırlamaktadır.
Bu durum, Türkiye’deki uygulamaya da dolaylı olarak etki etmektedir.
Rekabet Yasağına Alternatifler
Bazı franchise sözleşmeleri doğrudan rekabet yasağı yerine dolaylı koruma yollarını tercih edebilir:
- Ticari sırların ifşasına karşı cezai hükümler
- Eğitim belgelerinin geri alınması
- İtibar koruma yükümlülükleri
- Sadakat taahhütleri
Bu yöntemler de, franchise sisteminin korunmasına hizmet eder.
Sonuç: Dengeli Rekabet Yasağı Şarttır
Franchise sözleşmelerinde rekabet yasağı ve sözleşme sonrası kısıtlamalar, sistemin sürdürülebilirliği açısından vazgeçilmezdir. Ancak bu yasakların, taraflar arasında adil, orantılı, ölçülü ve hukuka uygun biçimde düzenlenmesi gerekir.
Aksi takdirde, sözleşmeler geçersiz hale gelebilir ve taraflar ciddi hukuki ihtilaflarla karşı karşıya kalabilir.
Avukat Gökhan Yağmur ile Franchise Sözleşmelerinde Güvendesiniz
Franchise sözleşmelerinde rekabet yasağı gibi hassas konular, uzman bir hukukçu desteğiyle düzenlenmelidir. Özellikle yatırım öncesi veya sözleşme sonrası yaşanan ihtilaflar büyük mali kayıplara yol açabilir.
Ben Av. Gökhan Yağmur olarak:
- Franchise sözleşmesi hazırlanması
- Rekabet yasağı maddelerinin revizesi
- Haksız rekabet davaları
- Cezai şartların uygulanabilirliği
konularında profesyonel destek sunuyorum.
👉 Detaylı bilgi almak ve yasal danışmanlık için:
🔗 www.gokhanyagmur.com
🔗 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 Hemen iletişime geçin: 0542 157 06 34
