Hapis Cezasında İndirim ve Artırma Nasıl Hesaplanır? (TCK 61)
Hapis Cezasında İndirim ve Artırma 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 61. maddesi, hapis cezasında indirim ve artırımların hangi sırayla ve nasıl uygulanacağını ayrıntılı biçimde düzenler. Bu maddeye göre, suçun temel şekline kıyasla daha hafif veya daha ağır cezayı gerektiren nitelikli hâllerin bir arada bulunması durumunda, temel ceza üzerinde önce artırma, ardından indirim yapılması esastır.
Bu hesaplama yöntemi, cezanın adil, dengeli ve kanuna uygun biçimde belirlenmesini sağlar.
Hapis Cezasında Artırım ve İndirim Sırası
TCK’nın 61/4–6. fıkralarına göre, bir suçun temel hâline nazaran farklı nitelikli hâllerin gerçekleşmesi durumunda; cezada önce artırma, ardından indirim işlemi uygulanır.
Bu süreçte, belirlenen temel ceza üzerinden sırasıyla;
- Teşebbüs,
- İştirak,
- Zincirleme suç,
- Haksız tahrik,
- Yaş küçüklüğü,
- Akıl hastalığı,
- Cezada indirim gerektiren şahsî sebepler
- Takdiri indirim nedenleri
dikkate alınarak sonuç ceza hesaplanır. Böylece cezanın artırma ve indirme oranları kanuni düzen çerçevesinde birbiri ardına uygulanır.
Hapis Cezasının Zaman Birimleriyle Hesaplanması
Hapis cezasının süresi, gün, ay ve yıl esasına göre belirlenir.
Kanun, bu zaman dilimlerini açık biçimde tanımlamıştır:
- Bir gün, yirmi dört saattir.
- Bir ay, otuz gün olarak kabul edilir.
- Bir yıl, resmi takvime göre hesaplanır.
Bu esaslar, hem ceza tayininde hem de infaz sürecinde hesaplama birliğini sağlar. Böylelikle cezaların adli para cezasına çevrilmesi, ertelenmesi veya infazında farklılık oluşmaz.
Artakalan Cezaların Hesaba Katılmaması
TCK’nın 61. maddesinde ayrıca, bir günün veya bir Türk Lirası’nın artakalan kısmının hesaba katılmayacağı açıkça belirtilmiştir.
Buna göre:
- Hapis cezasında bir günün altındaki süre,
- Adli para cezasında ise bir Türk Lirası’nın altında kalan miktar
infaz edilmez.
Bu düzenleme, uygulamada cezaların yuvarlanarak infaz edilmesini ve ceza adaletinin dengelenmesini amaçlar.
Temel Ceza Üzerinden Artırım ve İndirim Hesaplaması
TCK’nın 61. maddesi kapsamında, hapis cezasında indirim ve artırma hesaplama işlemleri temel ceza üzerinden yapılır.
Yani, mahkemece önce suçun temel şekline ilişkin ceza miktarı belirlenir; ardından varsa ağırlaştırıcı (artırım) nedenleri uygulanır, daha sonra ise hafifletici (indirim) sebepler dikkate alınır.
Bu sıralama, hükmedilen cezanın hem orantılı hem de kanuna uygun olmasını sağlar.
Artırım ve İndirimin Sırası
Kanuna göre, temel ceza belirlendikten sonra öncelikle artırımlar uygulanır.
Bu artırımlar; suçun işleniş şekli, nitelikli hâlleri, failin kastı veya suça iştirak durumu gibi nedenlerden doğabilir.
Artırımlar tamamlandıktan sonra, indirim nedenleri (örneğin haksız tahrik, yaş küçüklüğü, takdiri indirim gibi) sırasıyla uygulanır.
Bu yöntemle hesaplanan sonuç, sonuç ceza olarak adlandırılır ve hükümde açık biçimde belirtilir.
Artırım ve İndirim Oranlarının Uygulama Şekli
Hapis cezasında artırma ve indirim oranları, mevcut ceza miktarı üzerinden ayrı ayrı hesaplanır.
Artırma veya indirme oranına göre bulunan fark, bir önceki ceza miktarına eklenir ya da çıkarılır.
Örneğin, 6 yıl hapis cezası belirlenmişse ve bu cezada 1/6 oranında artırım uygulanacaksa, ceza miktarı 7 yıla yükseltilir.
Aynı şekilde, aynı ceza üzerinden 1/6 oranında indirim yapılacaksa, 5 yıl ceza hesaplanır.
Bu hesaplama yöntemi, ceza miktarının matematiksel doğrulukla belirlenmesini zorunlu kılar.
Yıl Üzerinden Yapılan Hesaplamalarda Dönüştürme Yöntemi
Cezanın yıl üzerinden belirlendiği hâllerde artırma ve indirim oranı, bölünebilen yıl miktarına uygulanır.
Eğer yıl tam sayı olarak bölünemiyorsa, kalan yıl aya çevrilerek hesaplama yapılır.
Bu şekilde elde edilen yıl ve ay toplamı, temel cezaya eklenir veya çıkarılır.
🔹 Örnek:
7 yıl olarak belirlenen bir hapis cezasında 1/6 oranında artırma veya indirim yapılacaksa, 7 yıl içinde tam sayı olarak bölünebilen 6 yıl bulunur; kalan 1 yıl ise 12 aya dönüştürülür.
6 yıl 12 ay üzerinden 1/6 oranında yapılan hesaplama sonucunda elde edilen 1 yıl 2 ay ceza, 7 yıla eklenir veya 7 yıldan düşülür.
Bu şekilde, hapis cezasında indirim ve artırma hesaplama işlemi doğru ve kanuna uygun biçimde yapılmış olur.
Yıl ve Ay Olarak Belirlenen Cezalarda Hesaplama
Eğer ceza hem yıl hem de ay cinsinden belirlenmişse, yıl olarak bölünebilen miktar bölünür; bölünemeyen kısım aya çevrilerek diğer ay cezasına eklenir.
Böylece toplam ay miktarı üzerinden bölme işlemi yapılır.
Tam sonuç alınamayan durumlarda, kalan aylar güne çevrilerek hesaplama tamamlanır.
🔹 Örnek:
5 yıl 10 ay olarak belirlenen bir cezada, 1/3 oranında artırma yapılacaksa; 5 yılın bölünebilen 3 yılı esas alınır, kalan 2 yıl 24 aya dönüştürülür.
Bu 24 ay, mevcut 10 ayla toplanarak 34 ay eder.
34 ayın 1/3’ü hesaplanır, sonuçta 1 yıl 11 ay 10 gün bulunur.
Bu miktar, 5 yıl 10 aylık cezaya eklenir veya indirilir.
Bu ayrıntılı yöntem, hem ceza adaletini hem de matematiksel tutarlılığı güvence altına alır.
Artakalan Sürelerin Cezaya Dönüştürülmemesi
Yıl ve ay olarak yapılan hesaplamalarda, artırma veya indirme sonucu tam sayı elde edilemeyen süreler (örneğin birkaç gün veya birkaç lira gibi artakalan miktarlar) cezaya eklenmez.
Bu durum, fail aleyhine sonuç doğmaması için getirilmiş bir güvence hükmüdür.
Dolayısıyla, cezaların yukarıya yuvarlanması yerine, birebir oranda uygulanması gerekir.
Yıl ve Ay Olarak Belirlenen Cezalarda Artırım ve İndirim Hesabı
Hapis cezasında indirim ve artırma hesaplama süreci, çoğu zaman yıl ve ay cinsinden belirlenen cezalar üzerinden yürütülür.
Bu durumda, artırma ve indirim oranları doğru biçimde uygulanmadığında matematiksel hata oluşabilir ve bu durum sanık lehine ya da aleyhine sonuç doğurabilir.
TCK’nın 61. maddesi, bu tür olasılıklara karşı ayrıntılı bir yöntem belirlemiştir.
Bölünebilen ve Bölünemeyen Yıl Miktarlarının Hesabı
Yıl ve ay olarak belirlenen bir cezada artırma veya indirim oranı uygulanırken, tam bölünebilen yıl miktarları doğrudan orana tabi tutulur.
Ancak, bölünemeyen yıl miktarı varsa, bu kısım aya çevrilerek diğer ay cezalarıyla birleştirilir.
Böylece ceza miktarının tamamı, aynı ölçü birimi içinde değerlendirilir.
🔹 Örnek:
5 yıl 10 ay olarak belirlenen bir hapis cezasında 1/6 oranında artırma yapılacaksa, 5 yıl tam olarak bölünemediği için 60 aya dönüştürülür.
Bu 60 ay, mevcut 10 ayla toplanarak 70 ay eder.
70 ay üzerinden yapılan 1/6 oranındaki bölme işlemi sonucunda elde edilen 11 ay 20 gün hapis cezası, temel cezaya eklenir veya çıkarılır.
Bu yöntem, hem hesaplama kolaylığı sağlar hem de ceza süresinin gerçeğe uygun biçimde belirlenmesini mümkün kılar.
Yıl ve Ay Dönüşümünde Güne Çevirme Zorunluluğu
Bölme işlemi sonucunda tam sayı elde edilemediği durumlarda, kalan aylar gün cinsine dönüştürülür.
Her ay otuz gün olarak kabul edilir ve bu günler üzerinden eksiksiz matematiksel sonuç elde edilir.
Bu şekilde, cezanın eksik ya da fazla belirlenmesinin önüne geçilmiş olur.
🔹 Uygulama Örneği:
70 ayın 1/6’sı 11 ay 20 gün olarak hesaplandığında, sonuç 5 yıl 10 aylık cezaya eklendiğinde toplam ceza 5 yıl 21 ay 20 gün olur.
Bu toplam, ay hesabında bir yılı geçse dahi (örneğin 21 ay = 1 yıl 9 ay), yıl dönüşümüne gidilmez.
Zira bu dönüşüm yapılırsa sanık aleyhine daha uzun bir ceza çıkma riski doğar.
Bu nedenle, 21 ay doğrudan ay olarak bırakılır ve sonuç ceza 5 yıl 21 ay 20 gün şeklinde hükme yazılır.
Yargıtay 15. Ceza Dairesi Kararı (2015/25818 K.)
Yargıtay, hapis cezasında indirim ve artırma hesaplama işlemlerinin doğru oranlama ve dönüşüm esaslarına göre yapılması gerektiğini pek çok kararında vurgulamıştır.
Nitekim Yargıtay 15. Ceza Dairesi’nin 2015/25818 kararında, 5 yıl 10 ay hapis cezası üzerinden 1/6 oranında yapılan artırma hesabında hata yapılması, bozma nedeni olarak değerlendirilmiştir.
Yargıtay, kararında şu ilkeye dikkat çekmiştir:
“Cezanın yıl, ay ve gün olarak belirlenmesi sırasında artırma veya indirim oranları doğru uygulanmalı; bölünemeyen yıl ve ay kısımları aya ve güne dönüştürülerek tam sonuç elde edilmelidir.
Fazla ayların yıla dönüştürülmesi, sanık aleyhine sonuç doğuracağından, bu miktarlar doğrudan ay olarak bırakılmalıdır.”
Bu karar, hapis cezası hesaplamalarında matematiksel hassasiyetin hukuki zorunluluk olduğunu bir kez daha ortaya koymuştur.
Ceza Hesaplamasında Dönüşüm Kurallarının Önemi
Hapis cezalarında yapılan artırım ve indirimlerde yıl, ay ve gün dönüşümünün hatasız yapılması, adaletin temel unsurlarından biridir.
Yanlış uygulanan bir oran veya hatalı dönüşüm, failin lehine ya da aleyhine haksız bir sonuç doğurabilir.
Bu nedenle mahkemeler, karar verirken mutlaka TCK 61’in matematiksel sistematiğine uygun hareket etmelidir.
Hapis Cezasında Artırım ve İndirim Hesaplama Hataları – Yargıtay Kararları
TCK 61 kapsamında yapılan hapis cezasında indirim ve artırma hesaplama işlemleri, çoğu zaman kararlarda matematiksel hatalar nedeniyle temyize konu olmaktadır.
Yargıtay’ın farklı daireleri, ceza oranlarının yanlış hesaplanması hâlinde hükümlerin bozulmasına karar vermiştir.
Aşağıda bu duruma ilişkin çeşitli örnek kararlar yer almaktadır.
3 Yıl Hapis Cezasında Artırım ve İndirim Hatası
Bir sanık hakkında, TCK’nın 142/2-d maddesi uyarınca 3 yıl hapis cezası belirlenmiş, ardından 143. madde gereğince 1/12 oranında artırım uygulanmıştır.
Böylece ceza 3 yıl 3 ay olmuştur.
Ancak daha sonra TCK’nın 43. maddesi gereğince yapılan 1/4 oranındaki artırım yanlış hesaplanarak, doğru sonuç olan 3 yıl 12 ay 22 gün yerine 3 yıl 12 ay 27 gün bulunmuştur.
Aynı hatalar indirim aşamasında da devam etmiş ve sonuç ceza 3 yıl 4 ay 18 gün yerine 3 yıl 4 ay 22 gün olarak belirlenmiştir.
Bu nedenle karar, fazla ceza tayini gerekçesiyle bozulmuştur.
🕊️ Yargıtay 13. Ceza Dairesi, 2018/6510 E., 2018/17049 K.
2 Yıl 6 Ay Hapis Cezasında Hesaplama Hatası
Tehdit suçundan verilen 2 yıl 6 ay hapis cezası üzerinden, TCK’nın 29. maddesi uyarınca yapılan 1/4 oranındaki indirim, hatalı biçimde 2 yıl 1 ay olarak hesaplanmıştır.
Doğru sonuç ise 1 yıl 10 ay 22 gün olmalıydı.
Ayrıca TCK’nın 62. maddesi gereğince 1/6 indirim uygulanırken 1 yıl 6 ay 22 gün yerine 1 yıl 8 ay 25 gün olarak belirlenmiştir.
Bu hatalı hesaplamalar, sanık aleyhine fazla ceza doğurduğundan hüküm bozulmuştur.
🕊️ Yargıtay 4. Ceza Dairesi, 2022/8644 E., 2022/20083 K.
2 Yıl 4 Ay Hapis Cezasında Artırım ve İndirim Hatası
Suça sürüklenen bir çocuk hakkında 2 yıl 4 ay hapis cezası, TCK’nın 43/1 maddesi uyarınca 1/4 oranında artırılarak 2 yıl 11 ay olması gerekirken, 2 yıl 11 ay 15 gün olarak hesaplanmıştır.
Ayrıca yaş küçüklüğü ve takdiri indirim aşamalarında da hatalar yapılmıştır:
- TCK 31/2’ye göre 1/2 oranında indirim sonrası doğru ceza 1 yıl 5 ay 15 gün olmalıydı; yanlışlıkla 1 yıl 5 ay 22 gün verilmiştir.
- TCK 62’ye göre 1/6 oranındaki indirim sonrası doğru ceza 1 yıl 2 ay 17 gün iken 1 yıl 2 ay 23 gün hükmedilmiştir.
Sonuç olarak sanığa fazla hapis cezası verilmiş, ayrıca adli para cezası da hatalı belirlenmiştir.
🕊️ Yargıtay 2. Ceza Dairesi, 2019/284 E., 2019/2953 K.
2 Yıl Hapis Cezasında Artırım ve İndirim Hatası
Bir başka davada, TCK’nın 142/1-b maddesi uyarınca 2 yıl hapis cezası verilmiş, 143/1’e göre 1/6 oranında artırım yapılırken ceza yanlış biçimde 2 yıl 6 ay olarak hesaplanmıştır.
Doğru sonuç 2 yıl 4 ay olmalıydı.
Daha sonra TCK 62’ye göre yapılan 1/6 indirim sırasında da hata yapılarak 1 yıl 11 ay 10 gün yerine 2 yıl 1 ay ceza belirlenmiştir.
🕊️ Yargıtay 2. Ceza Dairesi, 2022/8395 E., 2022/16543 K.
Zincirleme ve Yaş Küçüklüğü Durumlarında Hesaplama Hataları
Bazı kararlarda, zincirleme suç (TCK 43) ve yaş küçüklüğü (TCK 31) hükümleri birlikte uygulanırken oranlama hataları yapılmıştır.
Örneğin hırsızlık suçunda, 2 yıl hapis cezasına 143. maddeye göre 1/3 artırma yapılırken 2 yıl 8 ay yerine 2 yıl 6 ay olarak belirlenmiştir.
Sonraki indirimlerde de benzer şekilde eksik hesaplama yapılarak sanık lehine hatalı sonuç doğmuştur.
🕊️ Yargıtay 2. Ceza Dairesi, 2022/6790 E., 2022/15712 K.
Oranlama Hatalarının Aleyhe Sonuç Doğurmaması
Bazı durumlarda yapılan oranlama hataları aleyhe temyiz olmadığında bozma nedeni yapılmamaktadır.
Örneğin TCK 109/2 maddesinden verilen 2 yıl hapis cezasına, aynı maddenin 5. fıkrası uyarınca ½ artırım uygulanırken ceza yanlış biçimde 2 yıl 6 ay olarak belirlenmiş; doğru sonuç 3 yıl olmalıydı.
Ancak bu hata sanık lehine olduğu için karar onanmıştır.
🕊️ Yargıtay 8. Ceza Dairesi, 2019/8106 E., 2022/4720 K.
Benzer şekilde TCK 86/1 ve 87/2-b maddeleri kapsamında yapılan iki kat artırma sonucunda 6 yıl yerine 5 yıl ceza verilmesi de aleyhe temyiz bulunmadığı için bozma nedeni yapılmamıştır.
🕊️ Yargıtay 1. Ceza Dairesi, 2022/8818 E., 2022/7594 K.
Hesaplama Hatalarının Yargıtay Uygulamasındaki Önemi
Yargıtay kararları, hapis cezasında indirim ve artırma hesaplama işlemlerinde en küçük matematiksel hatanın bile hükmün bozulmasına yol açabileceğini açık biçimde göstermektedir.
Bu nedenle mahkemeler, ceza tayininde her artırma ve indirim aşamasını tek tek ve doğru oranda uygulamalıdır.
Hatalı bölme, dönüştürme veya yuvarlama işlemleri, sanık lehine veya aleyhine haksız sonuçlar doğurabilir.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
