Ceza muhakemesinde duruşma hazırlığı, duruşmayı en kısa sürede ve kesintisiz biçimde yapabilmek için gerekli tüm işlemlerin önceden planlanması ve icrasını ifade eder. Amaç, adaletin gecikmesini önlemek ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun öngördüğü şekilde delillerin soruşturma ile duruşma hazırlığı safhasında toplanmasını sağlayarak yargılamayı tek celse esasıyla yürütmektir. Sağlıklı bir duruşma hazırlığı, gereksiz ertelemeleri ve uzamaları önler; hatta esasa girilmeyen “ön duruşma” benzeri bir uygulamanın, süreci işlevsel kılacağı düşünülmektedir.
Duruşma hazırlığının amacı
Ceza muhakemesinde duruşma hazırlığı, yargılamayı hızlandırmak için delil toplama ve çağrı işlemlerinin önceden tamamlanmasıdır. Kesintisiz ve tek celsede bitirme hedefi doğrultusunda, duruşma tarihinin belirlenmesi ve gerekli usul işlemlerinin planlanması esastır. Etkin bir hazırlık, maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasına doğrudan katkı sağlar.
Duruşma Hazırlığı İşlemleri Nelerdir?
Bu bölüm, ceza muhakemesinde duruşma hazırlığı kapsamında iddianamenin kabulünden tanık ve bilirkişinin dinlenmesine kadar uzanan işlemleri açıklar. Her başlık, ilgili CMK maddesine dayanır ve sürecin akışını duruşma öncesinde tamamlamayı hedefler.
İddianamenin Kabulü ve Duruşma Hazırlığı (CMK m. 175)
İddianamenin kabulü ile kamu davası açılır ve kovuşturma evresi başlar. Mahkeme bu aşamadan sonra duruşma gününü saptar, duruşmada hazır bulunması gerekenleri çağırır ve duruşma hazırlıklarına ilişkin kararları alır. Hâkim veya mahkeme başkanı, CMK m. 174 kapsamında iade nedeninin bulunmadığını ve 178–180. maddeler yönünden verilmiş bir karar olmadığını tespit ettiğinde iddianameyi kabul eder; tensip (duruşmaya hazırlık) tutanağı düzenleyerek sanık, tanık, bilirkişi, müdafi, mağdur ve müştekilerin çağrılmasını ve toplanacak delilleri belirler.
Tensip tutanağının kapsamı
Tensipte duruşma tarihi belirlenir; çağrılacak kişiler ile toplanacak deliller, gerekirse keşif ve muayene kararları yer alır. Savcı ve müdafinin görüşü alınarak duruşma günü saptanmalıdır; uygulamada bu hususa her zaman uyulmadığı görülür. Mahkemenin maddi gerçeği ortaya çıkarma görevi gereği, re’sen keşif, bilirkişi ve diğer deliller hakkında karar verilebilir.
Maddenin temel hükümleri
- Dava, tek celsede veya zorunluluk hâlinde birbirini izleyen duruşmalarda bitirilmelidir; parçalı adalet anlayışı terk edilir.
- Hâkim, tarafları doğrudan davet eder; duruşmanın bir günde bitmeyeceği anlaşılırsa ilgilileri hemen izleyen duruşmaya çağırabilir.
Duruşma hazırlığının yapılacağı merci
Duruşma hazırlığını, tek hâkimli mahkemelerde hâkim; toplu mahkemelerde başkan yürütür. Duruşma gün ve saatinin belirlenmesinde, savunmanın hazırlanmasına elverişli, ne savunma hakkını zedeleyecek kadar kısa ne de makul sürede yargılanma hakkını ihlal edecek kadar uzun olmayan bir süre öngörülmelidir. Mahkeme, yargılamanın gereksiz yere uzamaması için uygun tedbirleri alır.
Tanık ve bilirkişilerin çağrılması
Duruşmanın bir günde bitmeyeceği anlaşılırsa, tanık ve bilirkişilerin tümü veya bir kısmı bir sonraki oturuma çağrılabilir. Ceza davasında mahkeme, kendiliğinden de tanık ve bilirkişi dinleyebilir.
İddianamenin Sanığa Tebliği ve Sanığın Çağrılması (CMK m. 176)
Bu aşama, ceza muhakemesinde duruşma hazırlığı sürecinde sanığın isnadı öğrenmesini ve savunmasını planlamasını sağlar. Tebligat kurallarına uyulmaması savunma hakkını kısıtlar ve bozma sebebi doğurabilir.
Tebligatın içeriği ve usulü
İddianame, çağrı kâğıdı ile birlikte sanığa tebliğ edilir. Tutuklu olmayan sanığa gönderilecek çağrı kâğıdında, mazeretsiz gelmediğinde zorla getirileceği belirtilir. Tutuklu sanık yönünden çağrı, duruşma gününün tebliği ile yapılır; sanığın duruşmada savunma için bir talebi olup olmadığı ve bunun kapsamı sorulur; müdafi de sanıkla birlikte davet edilir. Bu işlem, ceza infaz kurumunda tutanakla gerçekleştirilir.
Süre şartı
Çağrı kâğıdının tebliği ile duruşma günü arasında en az bir hafta bulunmalıdır. Aksi hâlde taraflara ek süre verilmesi gerekir; verilmemesi, CMK m. 289/h-6 kapsamında bozma sebebi olabilir.
Uygulamaya ilişkin hususlar
İddianamenin tebliğ edilmemesi, savunma hakkını kısıtladığından hukuka aykırıdır. Sanığın bilinen adreslerine tebligat yapılamaması hâlinde, çağrı kâğıdında gelmemenin sonuçları açıklanmış ise CMK m. 98’e göre yakalama emri çıkarılabilir. “Müdafii de davet olunur” ibaresinin cezaevinde sanık beyanı alınırken müdafinin fiilen hazır bulunmasını gerektirip gerektirmediği uygulamada sorun yaratmakta; fiilen riayet edilmemesi savunma hakkını zedeleyebilmektedir. Duruşmadan en az bir hafta önce tebligatın hem sanığa hem müdafie yapılması esastır. CMK m. 195 kapsamındaki yalnız adlî para cezası veya müsadere yaptırımı gerektiren hâllerde, sanık gelmese de duruşma yapılabileceği davetiyede belirtilmelidir.
Sanığın Savunma Delillerinin Toplanması İstemi (CMK m. 177)
Bu düzenleme, ceza muhakemesinde duruşma hazırlığı sürecinde savunmanın delillerini önceden ortaya koyup duruşmayı kesintisiz yürütmeyi hedefler. Süreye uyulması, tanık ve bilirkişinin duruşmada hazır edilmesini kolaylaştırır.
Talep usulü ve süre
Sanık; tanık veya bilirkişinin çağrılması ya da savunma delillerinin toplanması talebini, ilişkin oldukları olayları göstererek duruşma gününden en az beş gün önce mahkemeye sunar. Verilecek karar kendisine derhâl bildirilir; kabul edilen istemler Cumhuriyet savcısına da iletilir.
Delilin reddi koşulları
Beş günlük süre düzenleyicidir; delillerin serbestliği ve maddi gerçeğin ortaya çıkarılması ilkesi gereği, Yargıtay aşaması dâhil her zaman delil ileri sürülebilir. Ancak CMK m. 206 uyarınca, kanuna aykırı elde edilen deliller, karara etkisiz deliller veya yalnızca davayı uzatma amacı taşıyan talepler reddedilir.
Çağrılması Reddedilen Tanığın veya Uzman Kişinin Doğrudan Getirilmesi (CMK m. 178)
Bu madde, ceza muhakemesinde duruşma hazırlığı içinde savunma ve katılana iki alternatif yol tanır. Reddedilen tanık/uzman kişinin dinlenmesi, davayı uzatma amacı taşımıyorsa zorunludur.
Sanığın/katılanın sahip olduğu iki yol
- Mahkemece davet ettirme: İlgili kişi için dilekçe verilip yol gideri ve tarifeye göre tazminat mahkeme kalemine yatırılarak mahkemece davetiye çıkarılır; ödeme bilgisi tebligata işlendiğinde kişi davete uymakla yükümlüdür.
- Kendisi getirme: Sanık veya katılan, söz konusu kişiyi duruşmaya bizzat getirebilir. Açıklamalar olayın aydınlatılmasına katkı sağlarsa, gider ve tazminatın Hazine’den ödenmesine karar verilebilir.
Mahkemenin yükümlülüğü
Mahkemenin takdir yetkisi, yalnızca davayı uzatma kastının bulunduğu açık hâllerle sınırlıdır; bunun dışında getirilen tanık ve bilirkişiyi dinlemek zorunludur. Bu zorunluluk, duruşmayı uzatsa bile esasa etkili savunma hakkının korunması bakımından önceliklidir.
Çağrılan Tanıkların ve Bilirkişilerin Kimlik ve Adreslerinin Bildirilmesi (CMK m. 179)
Silahların eşitliği ilkesi uyarınca, ceza muhakemesinde duruşma hazırlığı aşamasında taraflar sürprize yer vermeyecek şeffaf bir bildirim yapmalıdır. Böylece duruşma stratejileri önceden hazırlanabilir.
Karşılıklı bildirim yükümlülüğü
Sanık, doğrudan davet ettireceği veya duruşmada getireceği tanık ve bilirkişilerin ad ve adreslerini makul sürede Cumhuriyet savcısına bildirir. Savcı da iddianamede yer almayan veya sonradan davet edilecek kişiler varsa bunların bilgilerini yine makul sürede sanığa iletir. AİHM içtihatları da karşı tarafa haber verilmeksizin yürütülen işlemlerin adil yargılanma hakkıyla bağdaşmayacağına işaret eder.
Tanık ve Bilirkişinin Naiple veya İstinabe Yoluyla Dinlenmesi (CMK m. 180)
Bu başlık, ceza muhakemesinde duruşma hazırlığı kapsamında zorunlu hâllerde tanık/bilirkişinin mahkeme huzuru dışında dinlenmesine imkân veren istisnayı düzenler. Kural, doğrudanlık ve yüzyüzeliktir; istinabe ve naip, istisna niteliğindedir.
Naiplik ve istinabenin şartları
Hastalık, malullük ya da giderilemeyen başka bir sebeple tanık/bilirkişinin uzun ve öngörülemeyen bir süre duruşmada hazır bulunamayacağı anlaşılırsa naip veya istinabe yoluyla dinlenebilir. Yargı çevresi dışında bulunan ve getirilmesi güç olan kişiler için de aynı yöntem uygulanır. Büyükşehir belediye sınırları içinde ilgililerin istinabe ile dinlenmesine zorunluluk olmadıkça karar verilemez; istinabe olunan mahkeme büyükşehir sınırları içindeyse evrakı geri çevirmeden gereğini yapar.
Görüntülü ve sesli iletişim tekniği
Teknik imkân varsa tanık/bilirkişinin aynı anda görüntülü ve sesli iletişimle ifadesi alınır. Bu tekniğin kurulması ve kullanılması, ilgili yönetmelikte gösterilen esaslara tabidir.
Naip ve istinabenin kapsamı
- İstinabe: Yetkili mahkeme, belirli işlemleri geçici olarak başka bir mahkemeye bırakabilir; keşif, yemin, isticvap ve tebligat gibi işlemler de kapsam dâhilindedir. Yabancı ülkelerde dinleme/keşif için yönergeler diplomatik kanalla iletilir.
- Naip yargıç: Toplu mahkemeler, kurul hâlinde yapılması zorunlu olmayan işlemleri başkan veya üyelerden birine gördürebilir; tanık ve bilirkişi dinlenmesi ile keşif bu kapsamdadır. Sanığın sorgusu veya dinlenmesi naip aracılığıyla yapılamaz.
Tanık ve Bilirkişinin Dinleneceği Günün Bildirilmesi (CMK m. 181)
Bu düzenleme, ceza muhakemesinde duruşma hazırlığı çerçevesinde tanık/bilirkişi dinlenmesine ilişkin gün ve işlemlerin taraflara bildirilmesini öngörür. Amaç, savunmanın güçlendirilmesi ve silahların eşitliğinin sağlanmasıdır.
Bildirim ve tutanak
Tanık veya bilirkişi için belirlenen gün; Cumhuriyet savcısına, suçtan zarar görene, vekiline, sanığa ve müdafiine bildirilir. Düzenlenen tutanağın bir örneği hazır bulunan savcıya ve müdafiye verilir. Yeniden keşif ve muayene ihtiyaçlarında da aynı usul uygulanır.
Tutuklu sanığın hazır bulunması
Tutuklu sanık, yalnızca bulunduğu yer mahkemesinde yapılacak bu tür işlerde hazır bulundurulmasını isteyebilir. Hâkim veya mahkeme gerekli görürse, tutuklu sanığın bu işlemlerde bizzat hazır bulunmasına karar verilebilir. Toplanan deliller duruşmada okunur ve tarafların diyecekleri sorulur.
Ceza Muhakemesinde Duruşma Hazırlığına İlişkin Uygulama Notları
Bu bölüm, ceza muhakemesinde duruşma hazırlığı sırasında karşılaşılan tipik usulî durumları özetler. Amaç, hazırlık aşamasının duruşmanın verimliliğine katkısını somutlaştırmaktır.
Önemli hatırlatmalar
- İddianamenin tebliğ edilmemesi savunma hakkını sınırlar ve bozma sebebidir.
- Davetiyenin, CMK m. 195 kapsamındaki yaptırımlar için “gelmese de duruşma yapılacağı” ibaresini içermesi gerekir.
- Tebligat ile duruşma günü arasında en az bir hafta olmaması hâlinde taraflara ek süre verilmemesi bozma nedeni olabilir.
- Keşif ve bilirkişi işlemlerinin taraflara önceden bildirilmesi kuraldır; toplanan deliller duruşmada okunmalı ve taraflara görüşleri sorulmalıdır.
- Duruşmanın tek celsede bitirilmesi esastır; zorunlu hâllerde birbirini izleyen oturumlar planlanmalıdır.
Sonuç: Ceza Muhakemesinde Duruşma Hazırlığının İşlevi
Ceza muhakemesinde duruşma hazırlığı, delillerin önceden toplanmasını, çağrı işlemlerinin kusursuz yapılmasını ve yargılamanın makul sürede tamamlanmasını hedefler. Doğrudanlık ve yüzyüzelik ilkeleri korunurken, zorunlu hâllerde naiplik/istinabe ve görüntülü ifade gibi araçlar istisnaen uygulanır. Bu bütüncül hazırlık, tek celse esasıyla adil ve etkin bir yargılama yürütülmesine hizmet eder.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
