Franchise Veren ile Alan Arasındaki Hukuki İlişki
Giriş: Franchising Hukukunun Temelinde Güven ve Şeffaflık Yatar
Franchise sistemi, yalnızca bir marka devri ya da işletme hakkı değildir; aynı zamanda bir hukuki iş birliği ilişkisidir. Bu ilişki, hem franchise veren hem de franchise alan açısından belirli yükümlülükler ve haklar doğurur. Taraflar arasında oluşan bu ilişki, kapsamlı bir franchise sözleşmesiyle güvence altına alınır. Ancak bu ilişkinin niteliği, yalnızca sözleşmeden ibaret değildir; tarafların sadakat borcu, özen yükümlülüğü ve bilgi verme sorumluluğu gibi hukukî ilkelerle şekillenir.
Bu yazıda, franchise veren ile alan arasındaki hukuki ilişki nedir, nasıl kurulur, hangi hak ve yükümlülükleri içerir, Türk hukuku çerçevesinde ayrıntılarıyla ele alıyoruz.
Franchise İlişkisinin Temel Niteliği
Franchise sistemi, iki taraflı ve sürekli edimli bir sözleşme ilişkisine dayanır. Bu ilişki genellikle “karma sözleşme” olarak adlandırılır; çünkü hem lisans sözleşmesi, hem hizmet sözleşmesi, hem de satım ve kira unsurlarını içerir.
Taraflar Kimdir?
- Franchise Veren (Franchisor): Marka sahibi, sistem kurucusu, iş modelini ve işletme haklarını devreden taraftır.
- Franchise Alan (Franchisee): Girişimci ya da yatırımcıdır. Sözleşme ile belirlenen şartlar çerçevesinde belirli bir süreliğine markayı kullanma ve faaliyet gösterme hakkına sahiptir.
Franchise Verenin Hukuki Yükümlülükleri
Franchise veren, sadece marka hakkını devretmekle kalmaz; aynı zamanda sistemi ayakta tutmak ve franchise alana destek olmakla yükümlüdür. Başlıca yükümlülükler şunlardır:
1. Marka ve Know-how Hakkının Tanınması
Franchise alan, sözleşme süresince markayı, logoyu ve iş sistemini kullanma hakkına sahiptir. Franchise veren bu hakları güvence altına almak zorundadır.
2. Eğitim ve Operasyonel Destek Sağlama
İşletmenin kuruluş aşamasında ve devamında gerekli eğitimlerin verilmesi, operasyonel rehberlik ve sürekli danışmanlık sağlanması gerekir.
3. Reklam ve Pazarlama Desteği
Ulusal veya bölgesel düzeyde reklam kampanyaları organize etmekle yükümlüdür. Reklam fonu topluyorsa bu fonun nasıl kullanıldığını şeffaf şekilde açıklamalıdır.
4. Bölge Koruma Sağlama (Varsa)
Bazı sözleşmelerde franchise alana belirli bir coğrafi bölgeyi tekel olarak verme yükümlülüğü yer alır.
5. Sürekli Denetim ve Kalite Kontrol
Franchise veren, sistemin bütünlüğünü korumak için periyodik denetim yapabilir. Ancak bu denetimler keyfi olmamalı, sözleşmede belirtilen şartlara uygun şekilde yürütülmelidir.
6. Şeffaflık ve Bilgi Verme
Ön bilgilendirme formu, mali tablolar, ürün tedarik koşulları gibi belgelerin doğru ve eksiksiz sunulması gerekir.
Franchise Alanın Hukuki Yükümlülükleri
Franchise alan, sistemi bozmadan uygulamakla, marka değerini korumakla ve sözleşme hükümlerine uymakla yükümlüdür.
1. Franchise Bedeli ve Royalty Ödeme Yükümlülüğü
Giriş ücreti (franchise fee) ve belirli dönemlerde ciro üzerinden pay (royalty) ödemekle yükümlüdür.
2. Marka Kullanım Kurallarına Uyum
Dekorasyon, menü, fiyatlandırma, personel kıyafeti gibi unsurlar franchise verenin belirlediği standartlara uygun olmak zorundadır.
3. Gizlilik Yükümlülüğü
Sözleşme süresince ve hatta sonrasında, markaya ve sisteme ait özel bilgi ve belgeleri üçüncü kişilerle paylaşamaz.
4. Rekabet Yasağı
Genellikle sözleşmeye göre franchise alan, sözleşme süresince ve sona erdikten belirli bir süre boyunca aynı sektörde rakip bir işletme açamaz.
5. Raporlama ve Denetim Açıklığı
Ciro, satış ve stok bilgilerini düzenli olarak franchise verene bildirmek zorundadır. Denetimlere açık olmakla yükümlüdür.
Franchise Sözleşmesi: Hukuki İlişkinin Teminatı
Franchise veren ile alan arasındaki hukuki ilişkiyi belirleyen temel belge franchise sözleşmesidir. Bu sözleşme, Türk Borçlar Kanunu hükümlerine tabi karma bir sözleşmedir. İçeriğinde şu temel unsurlar yer almalıdır:
- Tarafların kimlik ve adres bilgileri
- Sözleşmenin süresi
- Marka kullanım koşulları
- Eğitim ve destek taahhütleri
- Royalty oranları ve ödeme planı
- Bölge koruma hükümleri (varsa)
- Denetim ve raporlama usulleri
- Rekabet yasağı ve gizlilik
- Fesih şartları ve ihtilaf çözüm yolları
Not: Franchise sözleşmesi en az 5 yıl ve genellikle 10 yıl gibi uzun vadeli ilişkilere dayanır. Bu yüzden hukuki danışmanlık alınmadan imzalanmamalıdır.
Ön Bilgilendirme Formu: Hukuki Şeffaflık Aracı
Franchise verenin, sözleşme imzalanmadan en az 15 gün önce franchise alana vermek zorunda olduğu ön bilgilendirme formu, hukuki ilişkinin şeffaf ve dürüst bir temelde kurulmasını sağlar. Bu formda yer alan başlıca bilgiler şunlardır:
- Marka tescil bilgileri
- Şirket yapısı ve yöneticiler
- Franchise sisteminin işleyişi
- Son 3 yıllık finansal tablolar
- Franchisee sayısı ve iletişim bilgileri
- Uyuşmazlık çözüm yolları
Uyuşmazlık Durumunda Hukuki Çözüm Yolları
Taraflar arasında ortaya çıkabilecek ihtilaflar genellikle şu konularda olur:
- Royalty oranlarının ödenmemesi
- Bölge koruma ihlali
- Sözleşmeye aykırı işletme yönetimi
- Haksız sözleşme feshi
- Marka kullanım hakkının kötüye kullanılması
Bu gibi durumlarda çözüm yolları şunlardır:
- Sözleşmede yer alan tahkim veya arabuluculuk hükümleri
- Ticaret mahkemelerinde dava açma
- Haksız rekabet veya tazminat davaları
- Marka hakkına tecavüz davaları
Taraflar Arasındaki Dengenin Önemi
Franchise sisteminin başarısı, sadece marka değerine değil, aynı zamanda taraflar arasındaki güvene, açık iletişime ve karşılıklı yükümlülüklerin yerine getirilmesine bağlıdır. Bu nedenle:
- Franchise veren, haksız fesih, keyfi denetim ya da yüksek royalty taleplerinden kaçınmalı;
- Franchise alan ise markanın değerini düşürecek hareketlerden uzak durmalıdır.
Sonuç: Franchise İlişkisi, Stratejik ve Hukuki Bir Ortaklıktır
Franchise sistemi, doğru kurallar ve profesyonel sözleşmelerle yürütüldüğünde, her iki taraf için de yüksek kazanç ve uzun vadeli başarı getirebilir. Ancak bu süreçte hukuki dengeyi kurmak, sözleşmeyi dikkatle hazırlamak ve tarafların birbirine karşı sadakat borcuna uygun hareket etmesi şarttır.
Franchise Sözleşmelerinizde Hukuki Destek için Av. Gökhan Yağmur Yanınızda
Franchise sürecine başlamadan önce sözleşme incelemesi, ön bilgilendirme formlarının doğruluğu, rekabet yasağı değerlendirmesi ve ihtilaf çözümü gibi konularda profesyonel hukuki destek almanız son derece önemlidir.
Av. Gökhan Yağmur olarak, franchising sistemine dair her aşamada müvekkillerimize sözleşme hazırlama, değerlendirme ve hukuki danışmanlık hizmetleri sunmaktayız.
📞 0542 157 06 34
🌐 www.gokhanyagmur.com.tr
📍 İstanbul – Küçükçekmece / Tüm Türkiye’ye ve yurtdışına online danışmanlık
