Giriş: Ticari İşbirliğin Kaçınılmaz Gerçeği – Uyuşmazlıklar
Franchise sistemi, yapısı gereği taraflar arasında yoğun bir işbirliği, güven ve karşılıklı sorumluluk gerektirir. Ancak bu ilişkinin tarafları olan franchise veren ve franchise alan, zaman zaman sözleşme hükümlerinin uygulanmasında anlaşmazlık yaşayabilir. Uyuşmazlıkların yaşanması sürecin doğasında vardır, önemli olan bu anlaşmazlıkların çözüm yöntemlerinin sözleşmede açık, adil ve hızlı bir şekilde belirlenmiş olmasıdır.
Bu yazıda franchise sözleşmelerinde en sık karşılaşılan uyuşmazlık türlerini, bunların çözüm yollarını ve özellikle tahkim yönteminin nasıl uygulanacağını detaylı şekilde açıklayacağız. Ayrıca Yargıtay kararları ve uluslararası uygulamalar da yazıya dahil edilecektir.
Franchise Sözleşmelerinde En Sık Karşılaşılan Uyuşmazlıklar
Franchise ilişkisi uzun vadeli ve çok yönlü bir işbirliği olduğu için aşağıdaki konularda uyuşmazlıklar sıkça karşımıza çıkar:
1. Royalty Ücretleri ve Ödeme Anlaşmazlıkları
Franchise alanın royalty (ciro payı), reklam katkı payı veya yazılım kullanım ücreti gibi bedelleri zamanında ödememesi veya oranlar konusunda itiraz etmesi, en sık rastlanan uyuşmazlıklardandır.
2. Marka Kullanımına Aykırılık
Franchise alanın, markayı izinsiz kullanması, sözleşme bittikten sonra kullanımına devam etmesi, standartlara aykırı şekilde sunum yapması gibi konular önemli ihtilaflara neden olur.
3. Coğrafi Koruma İhlalleri
Franchise verenin aynı bölgede ikinci bir şube açması veya başka bir franchise alanla aynı lokasyonda faaliyete geçmesi, ciddi haksız rekabet iddialarını gündeme getirir.
4. Sözleşmenin Haksız Feshi
Taraflardan birinin sözleşmeyi haksız nedenle feshetmesi, karşı tarafın zararını doğurur. Tazminat talepleri ve cezai şart uygulamaları bu noktada gündeme gelir.
5. Rekabet Yasağının İhlali
Franchise alanın sözleşme sona erdikten sonra benzer bir sektörde işletme açması ya da sistem bilgilerini rakiplerle paylaşması ihtilaf doğurabilir.
6. Eğitim ve Destek Eksikliği
Franchise verenin gerekli eğitimleri vermemesi, operasyonel destek sağlamaması gibi yükümlülüklerini ihlal ettiği durumlarda franchise alan sözleşmenin iptalini talep edebilir.
Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri
Franchise sözleşmelerinde uyuşmazlıkların çözümünde başvurulabilecek başlıca yollar şunlardır:
1. Dava Yolu (Adli Yargı)
Eğer sözleşmede aksi belirtilmemişse, taraflar uyuşmazlıklarını Türk mahkemeleri nezdinde çözebilir. Ancak bu yol genellikle uzun, masraflı ve ticari sırların ifşa edilmesine yol açabilir.
2. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları
- Arabuluculuk: Özellikle ticari davalarda dava şartı haline gelmiştir. Taraflar bir arabulucu eşliğinde anlaşma zemini arar.
- Tahkim: Sözleşmede tahkim şartı varsa, uyuşmazlıklar mahkeme yerine hakem heyeti tarafından çözülür.
Tahkim Nedir?
Tahkim, tarafların aralarındaki uyuşmazlıkları devlet mahkemeleri yerine tarafsız hakemler aracılığıyla çözmeyi kabul ettikleri alternatif bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir.
Tahkimin Özellikleri:
- Gizli yürütülür, ticari sırlar korunur.
- Hızlıdır, genellikle 3–6 ayda sonuçlanır.
- Uzman kişiler hakem olarak seçilebilir.
- Kesin kararla sonuçlanır; sınırlı itiraz hakkı vardır.
Franchise Sözleşmesinde Tahkim Şartı Nasıl Yer Almalıdır?
Tahkimden faydalanmak isteyen taraflar, franchise sözleşmesine açık ve geçerli bir tahkim maddesi koymalıdır.
Örnek Tahkim Klozu:
“İşbu sözleşmeden doğabilecek her türlü uyuşmazlık, İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC) Tahkim Kuralları uyarınca, Türkçe dilinde ve tek hakem ile çözümlenecektir. Tahkim yeri İstanbul’dur. Tahkim kararı kesindir.”
Bu maddenin açık, net ve uygulamaya uygun olması büyük önem taşır.
Türkiye’de Tahkim Uygulaması
Türkiye’de tahkim sistemi, özellikle 2015 yılında faaliyete geçen İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC) ile büyük gelişim göstermiştir. Ayrıca:
- 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda iç tahkim düzenlenmiştir.
- 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu ile yabancı unsurlu sözleşmelerin tahkimi düzenlenmiştir.
Tahkim Süreci Nasıl İşler?
- Tahkim Şartının Kontrolü: Sözleşmede geçerli tahkim şartı olup olmadığı incelenir.
- Hakem Seçimi: Taraflar tek hakem ya da hakem heyeti seçer.
- İddia ve Savunmalar: Taraflar yazılı ve sözlü beyanlarını sunar.
- Delil Sunumu: Belgeler, tanıklar, bilirkişi raporları ile delillendirme yapılır.
- Karar: Hakemler kesin bir karar verir.
- İcra Edilebilirlik: Karar, mahkemeden alınacak şerh ile icra edilebilir hale gelir.
Tahkimin Avantajları Nelerdir?
- Hızlıdır: Mahkeme süreçleri 2–3 yıl sürebilirken tahkim birkaç ayda sonuçlanır.
- Gizlidir: Mahkeme dosyaları kamuya açıkken, tahkim dosyaları gizlidir.
- Uzman Hakemler: Taraflar sektör uzmanı hakemleri seçebilir.
- Kesindir: Karar kesindir, temyiz süreci yoktur (sınırlı iptal halleri dışında).
- Uluslararası Geçerlilik: Tahkim kararları, 160’tan fazla ülkede tanınır (New York Sözleşmesi sayesinde).
Tahkimde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
- Sözleşmedeki tahkim klozu, açık ve geçerli olmalıdır.
- İlgili tahkim kuralları (ISTAC, ICC, LCIA vb.) belirtilmelidir.
- Tahkim masrafları ve hakem ücretleri önceden öngörülmelidir.
- Tahkimin uygulanabilmesi için sözleşmede açık irade beyanı bulunmalıdır.
Yargıtay Kararları Işığında Franchise ve Tahkim
📌 Örnek Karar:
Yargıtay 15. HD, 2021/2648 E., 2022/9831 K.
“Franchise sözleşmesinde tahkim şartı yer alan taraflar, uyuşmazlıklarını mahkemeye taşıyamaz. Öncelikle tahkim yoluna başvurmaları gerekir. Aksi halde dava, tahkim itirazı üzerine usulden reddedilir.”
Yargıtay, tahkim şartına sıkı şekilde bağlı kalınmasını şart koşmakta ve sözleşmede tahkim maddesi varsa tarafları doğrudan tahkime yönlendirmektedir.
Uluslararası Franchise Sözleşmelerinde Tahkim
Uluslararası franchise ilişkilerinde taraflar genellikle ICC Tahkim, LCIA, SIAC gibi kurumlara başvurur. Bu tür sözleşmelerde:
- Taraflar farklı ülkelerde olabilir.
- Uluslararası hukuk kuralları geçerli olur.
- Tahkim dili İngilizce olabilir.
- Hakemlerin seçimi ve kararın tanınması New York Sözleşmesi kapsamında yürütülür.
Tahkim mi, Mahkeme mi?
| Kriter | Tahkim | Mahkeme |
|---|---|---|
| Hız | ✔️ | ❌ |
| Gizlilik | ✔️ | ❌ |
| Uzmanlık | ✔️ | ❌ |
| İtiraz Hakkı | Sınırlı | Geniş |
| Masraf | Orta-Yüksek | Düşük-Orta |
Tahkim özellikle ticari sırların korunması ve hız açısından franchise sisteminde tercih edilmelidir.
Sonuç: Uyuşmazlıklarda Profesyonel Çözüm
Franchise sözleşmelerinin sağlıklı işlemesi için sadece hak ve yükümlülüklerin belirlenmesi değil, ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkların da nasıl çözüleceği önceden kararlaştırılmalıdır. Tahkim, bu noktada zaman, gizlilik ve güvenlik açısından öne çıkar.
Tahkim şartı barındıran bir franchise sözleşmesi, tarafları uzun dava süreçlerinden ve itibar kaybından korur. Ancak bu şartın doğru yazılması, geçerli olması ve uygulanabilirliği hayati öneme sahiptir.
Avukat Gökhan Yağmur ile Uyuşmazlıklarınızı Tahkimle Çözün
Franchise sözleşmelerinde çıkabilecek uyuşmazlıkları önceden öngörmek, bu anlaşmazlıkları etkili ve hızlı şekilde çözüme kavuşturmak için hukuki destek şarttır. Özellikle tahkim şartı içeren sözleşmeler, profesyonel bakış gerektirir.
Ben Av. Gökhan Yağmur olarak;
- Franchise sözleşmelerinde tahkim şartı hazırlanması
- Uyuşmazlıkların analiz edilmesi
- Tahkim dosyalarının takibi ve temsil
- Alternatif çözüm yollarının değerlendirilmesi
konularında yanınızdayım.
👉 Hemen bizimle iletişime geçin:
🔗 www.gokhanyagmur.com
🔗 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 Danışmanlık randevusu için: 0542 157 06 34
