Yaş Küçüklüğü Nedeniyle Çocuklarda Şikayet Hakkı ve Diğer Hakların Kullanılması
Özet: Bu bölüm, çocuklarda şikayet hakkının yaşa göre nasıl kullanılacağını ve ayırt etme gücü (temyiz kudreti) ile bağlantılı sonuçları açıklar. Yargıtay uygulamaları çerçevesinde hangi işlemlerin çocuk tarafından, hangilerinin kanuni temsilci aracılığıyla yürütülebileceği sistematik biçimde ele alınır.
Şikayet hakkı, kişiye sıkı sıkıya bağlı haklardan olduğundan ayırt etme gücüne sahip herkes şikayet edebileceği gibi şikayetten vazgeçme işlemini de bizzat yapabilir. Yargıtay Ceza Genel Kurulu, ceza muhakemesinde 15 yaşından küçük çocukların temyiz kudretinin bulunmadığını ve bazı hakları tek başına kullanamayacağını kabul etmektedir. Uygulamada çocuklarda şikayet hakkı, yaş küçüklüğü ölçütüyle iki dönemde incelenir (CGK-K.2014/273):
- 15 yaşından küçükler: Ayırt etme gücü bulunmadığı kabul edilen ve çocuklarda şikayet hakkının kanuni temsilci tarafından kullanılması gereken grup.
- 15 yaşından büyükler: Ayırt etme gücü bulunan ve çocuklarda şikayet hakkını bizzat kullanabilen grup.
Ayırt etme gücüne sahip çocuk; şikayet, şikayetten vazgeçme, kamu davasına katılma ile itiraz, istinaf ve temyiz gibi kanun yollarını da bizzat kullanabilir.
1) Onbeş (15) Yaşından Küçük Çocuklarda Şikayet Hakkı ve Diğer Hakların Kullanılması
Özet: Bu yaş grubunda ayırt etme gücünün yokluğu karinesi geçerlidir. Dolayısıyla çocuklarda şikayet hakkı kanuni temsilci tarafından kullanılır; aynı ilke şikayetten vazgeçme ve kanun yolları için de geçerlidir.
15 yaşından küçükler bakımından kural, ayırt etme gücünün bulunmadığı ve çocuklarda şikayet hakkının kanuni temsilci eliyle kullanılacağıdır. Çocuğun bizzat şikayet veya şikayetten vazgeçme yetkisi yoktur. Velayet altındaki çocuklarda bu yetki anne ve babaya aittir; örneğin velayet altındaki çocuğun mağdur olduğu bir suçta şikayet ve şikayetten vazgeçme işlemlerini ebeveynler yürütür.
Velilerden birinin şikayetçi olup diğerinin olmaması halinde, çocuklarda şikayet hakkı yönünden şikayet şartı gerçekleşmiş sayılır ve soruşturma/kovuşturma sürdürülür. Nitekim sarkıntılık suretiyle cinsel istismar gibi şikayete tabi suçlarda annenin şikayetçi, babanın şikayetçi olmaması şikayetin varlığını ortadan kaldırmaz.
Yaşı küçük mağdurun anne ve babasının ortak velayeti bulunduğundan, babanın yaptığı şikayetten vazgeçme için annenin de muvafakati gerekir; aksi halde kamu davasının düşürülmesi bozma nedenidir (Y12CD-K.2016/12920). Aynı esaslar, davaya katılma, itiraz, istinaf ve temyiz gibi kanun yolları için de geçerlidir; 15 yaşından küçükler bu işlemleri yalnızca kanuni temsilci aracılığıyla yapabilir (Y4CD-K.2021/29547; Y9CD-K.2021/8509).
Ebeveynlerin şüpheli/sanık olduğu durumlarda çocuğun menfaatinin korunması amacıyla kayyım atanır ve çocuklarda şikayet hakkı ile şikayetten vazgeçme yetkisi kayyıma geçer (Y1CD-K.2021/11172). Şikayete bağlı suçüstü hallerinde yakalama ise şikayete bağlı değildir (CMK m.90/3).
2) Onbeş (15) Yaşından Büyük Çocuklarda Şikayet Hakkı ve Diğer Hakların Kullanılması
Özet: 15 yaşını dolduran çocuklar kural olarak ayırt etme gücüne sahiptir. Bu nedenle çocuklarda şikayet hakkı ve şikayetten vazgeçme ile tüm kanun yolları bizzat kullanılabilir.
15 yaşından büyükler bakımından ayırt etme gücünün varlığı esas olduğundan, şikayet ve şikayetten vazgeçme yetkisi doğrudan mağdura aittir. Örneğin 16 yaşındaki mağdur basit tehdit suçu nedeniyle şikayet etmişken kovuşturma aşamasında şikayetten vazgeçerse, veli veya avukatın sürdürme talebi sonuç doğurmaz ve çocuklarda şikayet hakkının bizzat kullanılması gereği uyarınca dava düşer.
Bu yaş grubundaki mağdurun katılma, itiraz, istinaf ve temyiz hakları da şahsa sıkı sıkıya bağlı işlemlerdir ve bizzat kullanılmalıdır (Y6CD-K.2021/19534).
3) Yargılama Sırasında Çocuğun Yaşının Büyümesi Halinde Hakların Kullanılması
Özet: Yargılama devam ederken yaş büyürse, o aşamada geçerli yaş grubunun kuralları uygulanır. Velayetin sona ermesiyle kanuni temsilcinin davaya müdahalesi de sona erer.
Genel ilke, çocuklarda şikayet hakkı dahil tüm hakların, yargılamanın bulunduğu aşamadaki yaş grubuna göre kullanılmasıdır. Örneğin, 14 yaşında iken anne aracılığıyla yapılan şikayet üzerine iki yıl sonra açılan davada, çocuk 16 yaşına geldiğinde bizzat katılma, itiraz, istinaf ve temyiz haklarını kullanabilir.
Mağdur 18 yaşını tamamladığında velayet sona erer; ebeveynin bu kapsamdaki katılma hakkı da düşer ve mağdur haklarını kendisi kullanır (Y9CD-K.2021/9966). 15 yaşından büyük mağdur istinaf/temyiz istemiyorsa, avukat veya kanuni temsilcinin zıt yöndeki başvurusu sonuç doğurmaz (Y9CD-K.2021/9419; Y8CD-K.2021/21771; Y14CD-K.2021/3595).
Anne/Babanın Doğrudan Mağdur Olduğu Suçlarda Şikayet Hakkının Kullanılması
Özet: Bazı suçlarda hukuki yarar velayete ilişkindir; bu nedenle çocuklarda şikayet hakkı değil, doğrudan anne-babanın şikayet hakkı söz konusudur.
Bazı hallerde suç çocuğa yönelse bile doğrudan mağdur anne ve baba kabul edilir ve şikayet hakkı yalnızca onlara aittir. TCK m.234’teki çocuğun kaçırılması ve alıkonulması suçu buna örnektir; bu suçta çocuklarda şikayet hakkı değil, ebeveynin şikayet yetkisi geçerlidir (Y8CD-K.2021/17436; Y8CD-K.2021/9712).
Şikayet Hakkının Bölünmezliği İlkesinin Çocuklarda Uygulanması
Özet: Şikayete tabi suçlarda bir sanık yönünden vazgeçme, aynı olaya katılan diğer sanıklara da sirayet eder. Resen takip edilen suçlarda ise sirayet söz konusu değildir.
Şikayete tabi suçlarda, çocuklarda şikayet hakkı kullanıldıktan sonra sanıklardan yalnızca biri hakkındaki vazgeçme, iştirak eden tüm sanıklar yönünden geçerlidir (TCK m.73/5; Y8CD-K.2021/17157). Buna karşılık resen soruşturulan suçlarda bir sanık hakkındaki vazgeçme diğerini etkilemez; şikayetten vazgeçme ile müdahale kavramları farklıdır (Y4CD-K.2021/23141).
Davaya Katılma Hakkında Küçük ile Kanuni Temsilci/Vekilin İradesinin Çelişmesi
Özet: 15 yaşından küçüklerde katılma bakımından ayırt etme gücü yoktur; temsilci ile CMK 234/2’ye göre görevlendirilen vekilin iradesi çatışırsa kanuni temsilcinin iradesi üstün gelir. Menfaat çatışmasında kayyım atanır.
Uygulamada yeknesaklık adına, çocuklarda şikayet hakkı ve katılma bakımından 15 yaşından küçüklerin ayırt etme gücü bulunmadığı, 15 yaşından büyüklerin ise bulunduğu kabul edilir. Kanuni temsilci ile CMK 234/2 uyarınca görevlendirilen vekilin iradeleri çatıştığında, kanuni temsilcinin iradesi üstündür; menfaat çatışması halinde TMK 426/2 uyarınca kayyım atanmalıdır. Bu esaslar YCGK-K.2014/273’te açıkça benimsenmiştir.
15 Yaşından Büyük Çocuğun Velisinin Davaya Katılma Hakkı Bulunmaması
Özet: Kişiye sıkı sıkıya bağlı haklarda, 15 yaşından büyük mağdurun katılma yetkisi kendisine aittir. Yakınların katılma talebi, doğrudan zarar görmedikleri hallerde reddedilmelidir.
Özel hayatın gizliliğinin ihlali gibi kişiye sıkı sıkıya bağlı haklarda şikayet ve katılma yetkisi, suç tarihinde 15 yaşından büyük olan mağdura aittir. Bu durumda babanın veya kardeşin, doğrudan zarar görmediklerinden davaya katılma hakkı yoktur (Y12CD 2019/12816 E., 2022/5673 K.). Çocuklarda şikayet hakkı burada bizzat mağdurun hakkı olarak uygulanır.
Çocukların Şikayet Hakkı ve Şikayetten Vazgeçme: Sık Sorulanlar (SSS)
Özet: Bu bölüm, çocuklarda şikayet hakkına ilişkin süre, temsil, 12 yaş altı durumlar ve vazgeçme usulü gibi pratik sorulara metindeki esaslar çerçevesinde yanıt verir.
1) 18 yaşından küçüklerin şikayet süresi nedir?
Şikayet, fiil ve failin öğrenilmesinden itibaren 6 ay içinde kullanılmalıdır. Çocuklarda şikayet hakkı 15 yaşından küçükler için kanuni temsilcinin fiil ve fail bilgisini edindiği tarihten itibaren işlemeye başlar; temsilci 6 ay içinde şikayetçi olabilir.
2) 15 yaşından küçük çocuğun şikayeti nasıl yapılır?
Ceza muhakemesinde 15 yaşından küçüklerin ayırt etme gücü bulunmadığından çocuklarda şikayet hakkı kanuni temsilci (anne-baba) eliyle kullanılır.
3) 12 yaşından küçüklerin şikayet hakkı var mı?
Herkes gibi 12 yaşından küçüklerin de şikayet hakkı vardır; ancak çocuklarda şikayet hakkının kullanımı 15 yaşından küçüklerin tümünde kanuni temsilciye aittir. Temsilci, çocuğun yararı ölçütüne göre başvuru yapıp yapmamayı değerlendirir.
4) Çocuklarda şikayetten vazgeçme nasıl olur?
Şikayetten vazgeçmede de aynı ilkeler geçerlidir. Şikayetini bizzat kullanmış olan 15 yaşından büyük mağdur, çocuklarda şikayet hakkı kapsamında vazgeçme işlemini de bizzat yapar. 15 yaşını geçtikten sonra, daha önce temsilci aracılığıyla yapılan şikayetten vazgeçme yetkisi de bizzat mağdura geçer.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
