Elkoyma, suçun önlenmesi ya da tehlikenin bertarafı amacıyla veya bir eşyanın suç delili sayılabilmesi yahut müsadereye konu olması ihtimali sebebiyle, zilyedin rızası olmaksızın o eşya üzerindeki tasarruf yetkisinin kaldırılmasıdır (CMK m.13; Adlî ve Önleme Aramaları Yönetmeliği m.4). Ceza muhakemesinde elkoyma, eşyayı geçici olarak devlet hâkimiyeti altına alan bir koruma tedbiri niteliğindedir; bu sebeple ceza değildir. Buna karşılık, eşyanın kesin olarak devlet mülkiyetine geçirilmesi “müsadere” olup bir yaptırımdır ve ancak yargılama sonunda hâkim kararıyla uygulanabilir.
Elkoymanın Ceza Muhakemesindeki Yeri
Elkoyma tedbiri, delillerin korunması ve muhakemenin amacına ulaşması için başvurulan geçici bir araçtır. Müsadere ise sonuç yaptırımı olduğundan, elkoymadan farklı hukuki karakter taşır. Böylece elkoyma, soruşturma ve kovuşturmanın selameti için araçsal; müsadere ise hükmün infazına bağlanan nihai bir müessesedir.
Elkoyma Kararını Kim Verir?
Soruşturma evresinde kural olarak sulh ceza hâkimi, kovuşturma safhasında ise davaya bakan mahkeme elkoyma kararı verir. Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı, savcıya ulaşılamıyorsa kolluk amiri yazılı emirle kolluk güçlerine elkoyma işlemini yaptırabilir (CMK m.127). Böylelikle elkoyma, öncelikle yargısal denetime tabi tutulmakla birlikte, acil durumlarda idari makamların yazılı talimatıyla derhâl uygulanabilir.
Gecikmesinde Sakınca Bulunan Hâller
Aciliyet taşıyan durumlarda, delillerin kaybolmasını veya tehlikeye düşmesini önlemek üzere savcı yahut kolluk amirinin yazılı emriyle işlem yapılabilir. Bu tür işlemler, yargısal onaya bağlanmak suretiyle hukuki güvence altına alınır.
Hâkim Onayı İçin Süreler
Hâkim kararı olmaksızın yapılan elkoyma, 24 saat içinde görevli hâkimin onayına sunulur. Hâkim, elkoyma anından itibaren 48 saat içinde kararını açıklar; aksi hâlde elkoyma kendiliğinden ortadan kalkar (CMK m.127/3). Böylelikle elkoyma, süreye bağlı ve sıkı yargısal denetim altında tutulan bir koruma tedbiri olarak işlev görür.
Denetimin Amacı
Bu süreli denetim, keyfî müdahaleleri önleyerek zilyedin mülkiyet ve tasarruf haklarına ölçülü sınırlama getirilmesini sağlar. Onay verilmemesi hâlinde tedbir hüküm doğurmaya devam etmez.
Elkoyma Kararına İtiraz
Zilyetliğinde eşya veya diğer malvarlığı değerleri bulunan kişi, elkoymaya yönelik olarak hâkimden her zaman karar talep edebilir (CMK m.127/4). Soruşturma ve kovuşturma aşamasında uygulanan elkoyma tedbirine karşı itiraz kanun yolu açıktır. Böylelikle elkoyma, yargısal denetimin yanında etkili başvuru hakkıyla da teminat altına alınmıştır.
Başvuru Yolları
İlgili kişi, tedbirin hukuka aykırılığı veya gereksizliği iddiasıyla itiraz edebilir; mahkeme, dosya kapsamına göre elkoymanın devamına veya kaldırılmasına karar verir.
Askerî Mahallerde Elkoyma
Askerî mahallerde elkoyma, Cumhuriyet savcısının nezaretinde ve askerî makamların katılımıyla adlî kolluk tarafından yerine getirilir. Gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde, savcının yazılı emrine dayalı olarak yine askerî makamların katılımıyla işlem yapılabilir. Bu çerçeve, elkoyma işleminin güvenlik ve disiplin gerekleriyle uyumlu yürütülmesini temin eder.
Usulün Özelliği
Askerî alanların niteliği nedeniyle elkoyma, koordineli biçimde ve yetkili makamların gözetiminde yapılır; böylece delil güvenliği ile alan güvenliği birlikte korunur.
Elkoyma Tutanağının İçeriği
Arama sırasında koruma altına alınan veya elkonulan eşyanın ayrıntılı bir defteri çıkarılır; eşya resmî mühürle mühürlenir veya özel işaret konulur (CMK m.121/3). Talep hâlinde arama sonunda bir belge düzenlenerek ilgiliye verilir. Belgede: soruşturma/kovuşturma konusu suçun niteliği, aramanın kanuna ve usule uygunluğu, elkonulan/koruma altına alınan eşyanın listesi (yahut bir şey elde edilmediği bilgisi) ve eşyanın kime ait olduğuna ilişkin arama yapılan kişinin beyanları yer alır. Ayrıca mühürleme işlemi tutanağa bağlanır ve bir sureti ilgilisine tebliğ edilir (CMK m.121/1; Yönetmelik m.12).
Kayıt ve Mühürleme
Mühürleme ve ayrıntılı liste, delilin bütünlüğünü ve zincirini güvence altına alır. Tutanakta kolluk görevlisinin kimliği de açıkça gösterilir (CMK m.127/2).
Aramada Tesadüfen Elde Edilen Deliller ve Yakalanan Kişiler
Usule uygun aramada, karar veya yazılı emirde yer almayan ancak yürütülen soruşturma/kovuşturmayla ilişkili olabilecek yahut başka bir suç şüphesi doğuran deliller elde edilirse, bu deliller derhâl koruma altına alınır. Cumhuriyet başsavcılığına bildirilir ve yeni bir yazılı emir talep edilir; savcıya ulaşılamazsa kolluk amiri yazılı emir verebilir. Hâkim onayı yine 24 saat içinde istenir ve 48 saat içinde karar verilir; aksi hâlde elkoyma kendiliğinden kalkar. Arama amacı dışında yakalanan ve haklarında tutuklama/yakalama kararı bulunan kişiler de evraklarıyla Cumhuriyet başsavcılığına sevk edilir (Yönetmelik m.10).
Hukuki Güvence
Tesadüfî delil rejimi, yeni delillerin hukuka uygun şekilde sürece dâhil edilmesini ve yargısal denetimi temin eder.
Belge ve Kâğıtların İncelenmesi Yetkisi
Hakkında arama uygulanan kişinin belge ve kâğıtlarını inceleme yetkisi yalnızca Cumhuriyet savcısı ve hâkime aittir (CMK m.122/1). Arama muhatabı olmayan üçüncü kişilere ait belge ve kâğıtlara el konulamaz; bu materyaller savcı ve hâkim tarafından dahi incelenemez. Kolluk, suçla ilgisini belirlemek amacıyla incelemeksizin bakma sınırında kalabilir; şüphe hâlinde kâğıtları ambalajlayıp mühürler (Yönetmelik m.16). Zilyet veya temsilcisi kendi mührünü/imzasını koyabilir; mührün kaldırılması ve incelemede hazır bulunması için çağrılır (CMK m.122/2). İnceleme sonunda konu suçla ilgisi olmadığı anlaşılan belgeler iade edilir (CMK m.122/3). Tanıklıktan çekinebilecek kişilerle şüpheli/sanık arasındaki mektuplar ve belgeler, bunların nezdinde bulundukça elkonulamaz (Yönetmelik m.16).
Mühür ve Hazır Bulundurma
Mühür ve hazır bulunma güvenceleri, özel hayata ve meslekî sır alanına ölçülü müdahale ilkesini pekiştirir.
Devlet Sırrı Niteliğindeki Belgelerin İncelenmesi
Suça ilişkin bilgileri içeren belgeler, mahkemeye karşı Devlet sırrı olarak gizlenemez. Devlet sırrı niteliği taşıyan belgeleri yalnızca hâkim veya mahkeme heyeti inceleyebilir; yüklenen suçu aydınlatmaya yarar kısmı tutanağa geçirilir. Bu hükümler, alt sınırı beş yıl veya daha fazla hapis cezası öngörülen suçlar bakımından uygulanır (CMK m.125).
Sınırlı Açıklama İlkesi
Sadece suçun aydınlatılmasına yarayacak bilgiler tutanaklaştırılır; böylece Devlet sırrı koruması ile adil yargılanma dengelenir.
Eşya veya Kazancın Muhafazası ve Elkoyma
İspat aracı olarak faydalı görülen yahut eşya/kazanç müsaderesine konu olabilecek malvarlığı değerleri muhafaza altına alınır (CMK m.123/1). Yanında bulunduran kişi rızayla teslim etmezse elkoyma uygulanabilir (CMK m.123/2). Eşyayı yanında bulunduran, istem üzerine gösterme ve teslimle yükümlüdür (CMK m.124/1); kaçınma hâlinde disiplin hapsi uygulanır, ancak bu yaptırım şüpheli/sanık ile tanıklıktan çekinebilecekler hakkında uygulanamaz (CMK m.124/2).
Teslim Yükümlülüğü
Teslim ve gösterme yükümlülüğü, delilin güvenliğini ve muhakemenin etkinliğini sağlamaya yöneliktir.
Taşınmazlara, Hak ve Alacaklara Elkoyma (CMK m.128)
Soruşturma veya kovuşturma konusu suçun işlendiğine ve bu suçlardan elde edildiğine dair somut delillere dayanan kuvvetli şüphe hâlinde, şüpheli/sanıktan bağımsız olarak aşağıdaki malvarlığı unsurlarına el konulabilir: taşınmazlar; kara/deniz/hava araçları; banka ve mali kurum nezdindeki tüm hesaplar; gerçek/tüzel kişiler nezdindeki her türlü hak ve alacaklar; kıymetli evrak; şirket ortaklık payları; kiralık kasa mevcutları ve diğer malvarlığı değerleri. Zilyet üçüncü kişi olsa bile elkoyma mümkündür. Ayrıca BDDK, SPK, MASAK, Hazine ve KGK’dan suçtan elde edilen değere dair rapor alınır; rapor en geç 3 ay içinde, zorunlu hâllerde 2 ay ek süreyle düzenlenir.
Elkoyma Kapsamı ve Rapor
Mali nitelikli elkoymalarda teknik rapor zorunluluğu, tedbirin ölçülülüğünü ve isabetini artırır. Zilyetliğin üçüncü kişide olması, elkoymaya engel değildir.
Hangi Suçlarda Malvarlığına Elkoyma Uygulanır?
CMK m.128’e göre, kuvvetli şüphe ve suçtan elde edilme kriteri sağlandığında aşağıdaki suçlar bakımından malvarlığına elkoyma mümkündür:
- TCK: soykırım ve insanlığa karşı suçlar (m.76–78), göçmen kaçakçılığı/insan ticareti (m.79–80), organ-doku ticareti (m.91), hırsızlık (m.141–142), yağma (m.148–149), güveni kötüye kullanma (m.155), dolandırıcılık (m.157–158), hileli iflas (m.161), uyuşturucu imal ve ticareti (m.188), parada sahtecilik (m.197), silahlı örgüt (m.220/3), ihaleye fesat (m.235), edimin ifasına fesat (m.236), tefecilik (m.241), zimmet (m.247), irtikap (m.250), rüşvet (m.252), devletin güvenliğine karşı suçlar (m.302–308), anayasal düzene karşı suçlar (m.309–316), devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk (m.328–337).
- 6136 sayılı Kanun: silah kaçakçılığı (m.12).
- Bankacılık Kanunu m.22/3–4: zimmet.
- Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu: hapis cezasını gerektiren suçlar.
- Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu: m.68 ve m.74.
Suç Kataloğunun Niteliği
Katalog suçlar, malvarlığına yönelik elkoymanın hangi hâllerde uygulanabileceğini belirleyen sınırlayıcı bir çerçeve oluşturur.
Malvarlığına İlişkin Elkoymanın İcrası
Taşınmazlara elkoyma, tapu kütüğüne şerhle icra edilir. Ulaşım araçlarına yönelik karar, kayıtlı bulundukları sicile şerh verilerek uygulanır. Banka/mali kurum hesaplarına elkoyma, teknik iletişim araçlarıyla derhâl bildirilir ve ayrıca tebliğ edilir; kararı etkisiz kılmaya dönük sonradan yapılan işlemler geçersizdir. Şirket ortaklık paylarına elkoyma, şirket yönetimine ve ticaret siciline bildirilerek; hak ve alacaklara elkoyma ise ilgili gerçek/tüzel kişiye derhâl bildirilerek icra olunur. Karara aykırılık hâlinde TCK m.289 (muhafaza görevini kötüye kullanma) uygulanır (CMK m.128). Gerektiğinde yönetim için kayyım atanabilir; CMK m.133 hükümleri kıyasen uygulanır.
Şerh ve Bildirim
Şerh, üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilirliği sağlar; bildirim ise icra ve yaptırımın etkinliğini temin eder.
Malvarlığına Elkoyma Karar Merciı
Taşınmaz, hak ve alacaklara elkoyma; soruşturma aşamasında Sulh Ceza Hâkimliği, kovuşturmada ise yargılamayı yapan mahkeme tarafından karara bağlanır (CMK m.128/9).
Yargısal Yetki
Yetkinin evrelere göre ayrılması, usul ekonomisi ve denetim bakımından sistematik bir düzen kurar.
Postada Elkoyma
Suç delili olma ihtimali bulunan ve gerçeğin ortaya çıkarılması için adliyenin elinde bulunması gereken gönderilere, posta hizmeti veren resmî veya özel kuruluşlarda el konulabilir (CMK m.129). Kuralen hâkim karar verir; gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı da postada elkoyma kararı alabilir.
Postada Elkoyma Usulü
İşlemi yapan kolluk, zarfları/paketleri açamaz; elkonulan gönderiler, posta görevlileri huzurunda mühürlenip derhâl kararı veren hâkim veya savcıya teslim edilir. Soruşturma amacına zarar vermedikçe alınan tedbir ilgililere bildirilir. Açılmasına gerek görülmeyen gönderiler derhâl iade edilir. Ancak CMK m.129’da sayılan bazı suçlarda (TCK m.174, m.188; 6136 sayılı Kanun m.12–13; 2863 sayılı Kanun m.67–68) savcının talimatıyla zarf/paket kollukça açılabilir.
Avukat Bürolarında Arama, Elkoyma ve Postada Elkoyma
Avukat büroları yalnızca mahkeme kararı ile ve kararda belirtilen olayla sınırlı olmak üzere, Cumhuriyet savcısı denetiminde aranabilir; baro başkanı veya temsilcisi avukat hazır bulunur. Elkoyma konusu şeylerin avukat–müvekkil ilişkisine ait olduğu ileri sürülürse, eşya ayrı zarf/paketle mühürlenir; soruşturmada sulh ceza hâkimi, kovuşturmada hâkim/mahkeme bu konuda 24 saat içinde karar verir. Meslekî ilişkiye ait olduğu saptanırsa eşya derhâl iade edilir, işlemi gösteren tutanaklar kaldırılır. Postada elkoymada itiraz hâlinde de aynı usul uygulanır (CMK m.130).
Meslek Sırrı Koruması
Bu özel usul, savunma hakkı ve meslek sırrı güvencelerini koruyarak elkoymanın sınırlarını belirler.
Elkonulan Eşyanın İadesi
Soruşturma/kovuşturma bakımından muhafazaya gerek kalmayan veya müsadereye tabi olmadığı anlaşılan eşya, re’sen veya istem üzerine Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme kararıyla iade edilir. İade talebinin reddine karşı itiraz mümkündür. Mağdura ait olup delil olarak artık ihtiyaç duyulmayan eşya/malvarlığı değerleri sahibi mağdura geri verilir (CMK m.131).
İade Ölçütleri
Gereklilik ortadan kalktığında iade esastır; böylece mülkiyet hakkına ölçülü müdahale ilkesi sürdürülür.
Elkonulan Eşyanın Muhafazası veya Elden Çıkarılması
Zarar görme veya değerinde esaslı kayıp riski varsa, hüküm kesinleşmeden önce elden çıkarma kararı verilebilir. Karar, soruşturmada hâkim; kovuşturmada mahkeme tarafından alınır. Öncesinde eşya sahibi dinlenir ve karar kendisine bildirilir. Eşya, muhafaza ve iade koşuluyla şüpheliye/sanıga/üçüncü kişiye teslim edilebilir; teminata bağlanabilir. Delil olarak saklanmasına gerek kalmayan eşya, rayiç bedeli ödenerek ilgiliye verilebilir; bu durumda müsadere, ödenen rayiç bedele yönelir (CMK m.132).
Rayiç Bedel ve Teminat
Rayiç bedelle iade ve teminatlı teslim, hem delil güvenliğini hem de mülkiyet hakkını dengeleyen araçlardır.
Şirket Yönetimi İçin Kayyım Tayinine İlişkin Şartlar
Suçun şirket faaliyeti çerçevesinde işlendiğine dair kuvvetli şüphe ve maddi gerçeğin ortaya çıkarılması için gereklilik bulunursa, hâkim/mahkeme şirket işlerinin yürütülmesi bakımından kayyım atayabilir. Kararda, yönetim organı işlemlerinin kayyım onayına bağlanması veya yetkilerin (gerekirse pay/menkul kıymet idaresi dâhil) tamamen kayyıma verilmesi açıkça gösterilir; karar ticaret sicilinde ve uygun vasıtalarla ilan edilir. Kayyım ücreti kural olarak şirket bütçesinden karşılanır; ancak KYO veya beraat hâlinde ücret, kanunî faiziyle Devlet Hazinesinden karşılanır. İlgililer, kayyım işlemlerine karşı TMK ve TTK hükümlerine göre görevli mahkemeye başvurabilir (CMK m.133).
Yönetim Üzerindeki Etki
Kayyım, şirketin işleyişini soruşturma/kovuşturma amaçlarıyla uyumlu hâle getirir; yargısal denetim ve başvuru yolları korunur.
Kayyım Tayin Edilebilecek Suçlar
CMK m.133’e göre kayyım, aşağıdaki suçlarda uygulanabilir:
- TCK: göçmen kaçakçılığı/insan ticareti (m.79–80), uyuşturucu imal-ticareti (m.188), parada sahtecilik (m.197), fuhuş (m.227), kumar oynanması için yer ve imkân sağlama (m.228), zimmet (m.247), suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama (m.282), silahlı örgüt (m.314) ve örgüte silah sağlama (m.315), devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk (m.328–337).
- 6136 sayılı Kanun: silah kaçakçılığı (m.12).
- Bankacılık Kanunu m.22/3–4: zimmet.
- Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu: hapis cezasını gerektiren suçlar.
- Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu: m.68 ve m.74.
Katalogun Amacı
Kapsam, şirket yapılarının suçtan doğrudan etkilenebileceği hâllerde yönetimsel denetimi mümkün kılmak üzere sınırlı olarak belirlenmiştir.
Bilgisayarlarda Arama, Kopyalama ve Elkoyma (CMK m.134)
Somut delillere dayanan kuvvetli şüphe ve başka surette delil elde etme imkânının bulunmaması hâlinde, hâkim (acil hâllerde savcı) şüphelinin kullandığı bilgisayar, program ve kütüklerde arama/kopyalama/çözüm yapılmasına karar verir. Savcı kararları 24 saat içinde hâkim onayına sunulur; hâkim 24 saat içinde karar verir; sürenin dolması veya aksine karar hâlinde çıkarılan kopyalar ve çözümler derhâl imha edilir. Şifre çözülememesi, gizli bilgilere erişilememesi veya işlemin uzun sürmesi durumunda cihazlara elkoyulabilir; şifre çözümü ve kopyalama tamamlanınca cihazlar gecikmeksizin iade edilir. Elkoyma sırasında tüm verilerin yedeklemesi alınır; bu yedekten bir kopya şüpheliye/vekiline verilir ve tutanağa bağlanır. Cihaza elkoymadan da verilerin tümünün/bir kısmının kopyası alınabilir; kopya kağıda dökülüp tutanakla imza altına alınır.
Veri Bütünlüğü ve Kopya
Yedekleme ve kopya verme, hem savunma hakkını hem de delil güvenliğini sağlayan temel güvencelerdir.
Uyuşturucu Ticareti Nedeniyle Araca Elkoyma ve Teminatla İade
Uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçunda kullanılan araçlara, CMK m.128/4 uyarınca el konulur. Aşağıdaki hâllerden biri varsa araç iade edilmez; bunun yerine, sahibi elkoyma tarihinden itibaren 30 gün içinde aracın değeri kadar teminatı Hazine’ye (Maliye Bakanlığına) teslim ederse araç iade edilir; aksi hâlde araç soruşturma/kovuşturma sonucu beklenmeden derhâl tasfiye edilir:
a) Soruşturma/kovuşturma sürerken aynı suçta tekrar kullanılması,
b) Türkiye’de sicile kayıtlı olmaması,
c) Önemli miktar/değerde uyuşturucu ile ele geçirilmesi,
ç) Suçu kolaylaştıran özel tertibat bulundurması.
Değer tespiti; kara araçlarında kasko, deniz araçlarında tekne-makine sigortası, sigortasız kara/hava/demiryolu araçlarında piyasa değeri esasına göre yapılır (2313 sayılı Kanun, Ek m.2).
Tasfiye ve Değerleme
Tasfiye satışla yapılırsa, masraflar düşüldükten sonra kalan tutar emanet hesabına alınır; sonuç, kovuşturma neticesine göre belirlenir.
İlgili Yönetmelik
Arama ve elkoymaya ilişkin ayrıntılı usul kuralları, 26.06.2015 tarihli ve 25832 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Adlî ve Önleme Aramaları Yönetmeliği’nde düzenlenmiştir.
Yönetmeliğin Rolü
Yönetmelik, CMK’daki genel çerçeveyi somut uygulama adımlarıyla tamamlar; böylece elkoyma tedbirinin standart ve denetlenebilir şekilde yürütülmesini sağlar.
El Koyma Yargıtay Kararları – Haksız El Koyma Nedeniyle Devlete Tazminat
Bu bölüm, haksız el koyma nedeniyle Devletten tazminat talebinin hukuki çerçevesini açıklar. CMK m.141/1-(j) hükmü temelinde, el koyma sürecinde ortaya çıkabilecek dört ayrı ihlâl hâli ve bu hâllerin tazminat hakkına etkisi ayrıntılandırılır.
CMK m.141/1-(j) Kapsamı ve Haksız El Koymanın Tazmini
CMK’nın 141. maddesinin birinci fıkrasının (j) bendi, “Eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı hâlde el konulan, korunması için gerekli tedbirler alınmayan, amaç dışı kullanılan ya da zamanında geri verilmeyen” kişilere Devlete karşı tazminat isteme imkânı tanır. Bu düzenleme, haksız el koyma dolayısıyla doğan zararın karşılanabileceği dört farklı durumu içermektedir.
Haksız El Koymanın Dört Görünüm Biçimi (CMK m.141/1-j)
CMK m.141/1-(j) bendinde, tazminata konu olabilecek haksız el koyma hâlleri dört başlık altında toplanmıştır. Aşağıda her bir hâl, ilgili CMK hükümlerine atıf yapılarak açıklanmaktadır.
(a) Koşulları Oluşmadığı Hâlde El Koyma
CMK’nın Birinci Kitabı, Dördüncü Kısım’da “Koruma Tedbirleri” başlığı altında, el koyma tedbiri m.123 ile m.134 arasında düzenlenmiştir. Kanunun açık sistematiğine göre el koyma, ceza muhakemesinde delil olabilecek veya ileride müsadereye konu edilebilecek eşyalar üzerinde zilyedin tasarruf yetkisinin kaldırılmasıdır. Anayasa m.20 kişilerin özel belge ve eşyasına belirli koşullarda el konulabileceğini, m.35 ise mülkiyet ve miras hakkının ancak kamu yararı amacıyla ve kanunla sınırlanabileceğini öngörür.
CMK m.123 uyarınca ispat aracı olarak yararlı görülen yahut eşya/kazanç müsaderesine konu malvarlığı değerleri muhafaza altına alınabilir; yanında bulunduran kişi rızayla teslim etmezse el koyma mümkündür. CMK m.127’ye göre el koyma, hâkim kararıyla yapılır; gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı, savcıya ulaşılamazsa kolluk amirinin yazılı emriyle de gerçekleştirilebilir. Hâkim onayı olmadan yapılan el koyma 24 saat içinde onaya sunulur; hâkim, el koymadan itibaren 48 saat içinde karar verir; aksi durumda el koyma kendiliğinden kalkar.
Ayrıca CMK m.126 (tanıklıktan çekinebilecek kişilerle şüpheli/sanık arasındaki mektuplar ve belgelere el koyma), m.128 (taşınmazlara, hak ve alacaklara el koyma), m.129 (postada el koyma), m.130 (avukat bürolarında arama, el koyma ve postada el koyma) ve m.134 (bilgisayarlarda, bilgisayar programlarında ve kütüklerinde arama, kopyalama ve el koyma) hükümleri, el koymanın özel görünümlerini düzenler.
Kanunda öngörülen şartlar oluşmaksızın eşya veya malvarlığı değerlerine müdahale edilmesi, haksız el koyma sayılır ve koruma tedbirleri nedeniyle tazminat hakkı doğurur.
Anayasal ve Usulî Çerçeve
- Anayasa m.20 ve m.35: Özel hayat ve mülkiyet hakkına müdahalenin sınırları.
- CMK m.123–134: El koymanın türleri ve uygulanma şartları.
- CMK m.127: Hâkim kararı, 24/48 saatlik onay denetimi.
(b) El Konulan Eşyanın Korunması İçin Gerekli Tedbirlerin Alınmaması
El konulan eşya geçici olarak Devletin kontrolüne geçtiğinden, değerinin korunması ve zarar görmemesi için gerekli önlemler yetkili mercilerce alınmalıdır. CMK m.132; zarar görme veya değer kaybı tehlikesi varsa hüküm kesinleşmeden önce elden çıkarma, muhafaza ve iade koşullarını, gerektiğinde eşyanın şüpheliye/sanıga/başka kişiye teminatla teslimini ve delil olarak tutulmasına gerek kalmadığında rayiç bedelle iade prosedürünü ayrıntılandırır.
Muhafaza eksikliği nedeniyle eşyanın yıpranması, eskimesi, kullanılamaz hâle gelmesi veya zayi olması gibi hallerde doğan zarar, haksız el koyma kapsamında tazminat istemine konu olabilir.
Muhafaza Yükümlülüğünün İçeriği
- CMK m.132: Elden çıkarma, teminatla teslim, rayiç bedelle iade.
- Zarar doğuran muhafaza kusurları tazmin sorumluluğunu tetikler.
(c) El Konulan Eşyanın Amaç Dışı Kullanılması
El koymanın amacı; delillerin elde edilmesi, sağlıklı bir ceza yargılamasının yürütülmesi ve maddi gerçeğe ulaşılması veya ileride verilebilecek müsadere kararının etkinliğinin sağlanmasıdır. Bu nedenle el konulan eşya/diğer malvarlığı değerleri yalnızca el koyma amacına uygun kullanılmalıdır. Amaç dışı kullanım, ilgili kişiler yönünden haksız el koyma bağlamında tazmin talebine yol açar.
Amaç İlkesi
- Delil güvenliği ve müsadere güvencesi dışındaki tasarruflar tazmin sorumluluğu doğurabilir.
(d) El Konulan Eşyanın Zamanında Geri Verilmemesi
CMK m.131, el konulan eşyanın soruşturma/kovuşturma bakımından muhafazasına gerek kalmaması veya müsadereye tabi olmadığının anlaşılması hâlinde, re’sen ya da istem üzerine Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme kararıyla iade edilmesini öngörür. CMK m.128 kapsamında el konulan eşya ya da diğer malvarlığı değerleri mağdura aitse ve artık delil olarak ihtiyaç yoksa sahibine iade edilir.
Bu nedenle el koyma amacının ortadan kalktığı hallerde, makul hızla iade yapılmalıdır; aksi durumda Devletin tazmin sorumluluğu gündeme gelir (Yargıtay Ceza Genel Kurulu, E. 2017/18, K. 2021/100).
İade Yükümlülüğü
- CMK m.131 ve m.128: İade usulü ve mağdura ait eşyanın geri verilmesi.
- Gecikme, haksız el koyma kapsamında tazminat sebebi olabilir.
Sonuç: Haksız El Koyma ve Tazmin Hakkının Dayanakları
Özetle, el koymanın kanuni şartlara bağlılığı, muhafaza ve amaç ilkesi ile zamanında iade yükümlülüğü haksız el koyma riskini azaltmak için öngörülmüş güvencelerdir. Bu güvencelerin ihlali halinde CMK m.141/1-(j) kapsamında Devlete karşı tazminat talep edilebilir.
İlgili Mevzuat ve Başlıca Noktalar
- CMK m.123–134: El koyma türleri ve usulü.
- CMK m.127: Hâkim onayı, 24/48 saatlik denetim.
- CMK m.131–132: İade, muhafaza ve elden çıkarma.
- CMK m.141/1-(j): Haksız el koyma nedeniyle Devlete karşı tazminat.
- Yargıtay CGK, E. 2017/18, K. 2021/100: Zamanında iade yükümlülüğünün ihlali ve tazmin sorumluluğu.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
