Anayasa Yargısı Nedir? Anayasa Mahkemesi, Norm Denetimi ve Bireysel Başvuru (2025 Anayasa Hukuku Konu Anlatımı + Test Soruları)
📚 1. Anayasa Yargısı Nedir?
Anayasa yargısı, yasama organının çıkardığı kanunlar ve diğer hukuki düzenlemelerin Anayasa’ya uygunluğunu denetleyen yargı faaliyetidir. Bu denetim, bir devletin hukuk devleti olup olmadığını ortaya koyar. Temel amacı, anayasal üstünlüğü korumak, birey haklarını güvenceye almak ve keyfi uygulamaları önlemektir.
Türkiye’de anayasa yargısı, Anayasa Mahkemesi tarafından yürütülür.
📘 2. Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşu ve Yapısı
Anayasa Mahkemesi, 1961 Anayasası ile kurulmuş, 1982 Anayasası ile yetkileri genişletilmiştir.
2.1. Üyeler
- Toplam 15 üyeden oluşur.
- Üyeler; Cumhurbaşkanı, Yargıtay, Danıştay, Sayıştay, HSK, Barolar Birliği gibi organlar tarafından gösterilen adaylar arasından Cumhurbaşkanı tarafından atanır.
2.2. Başkanlık
- Mahkeme kendi üyeleri arasından başkanını seçer.
- Görev süresi 12 yıldır. Yeniden seçilme mümkündür.
📌 3. Anayasa Mahkemesi’nin Görevleri
Anayasa Mahkemesi’nin başlıca görevleri şunlardır:
- Norm denetimi yapmak (soyut ve somut denetim)
- Bireysel başvuruları incelemek
- Siyasi partilerin kapatılması ve mali denetimi
- TBMM içtüzüğünü denetlemek
- Yüce Divan sıfatıyla yüksek yargı mensuplarını ve Cumhurbaşkanını yargılamak
📚 4. Norm Denetimi
4.1. Soyut Norm Denetimi
Bir kanunun ya da KHK’nın, yürürlüğe girdikten sonra, herhangi bir somut olayla bağlantı olmaksızın Anayasa’ya uygunluğu bakımından denetlenmesidir.
Başvuru Yetkisi:
- Cumhurbaşkanı
- TBMM üyelerinin 1/5’i
- Ana muhalefet partisi
Başvuru süresi: Yürürlüğe girişten itibaren 60 gün.
4.2. Somut Norm Denetimi (İtiraz Yolu)
Bir mahkeme, bakmakta olduğu davada uygulayacağı bir kuralın Anayasa’ya aykırı olduğunu düşünürse, durumu Anayasa Mahkemesi’ne taşır.
Şartlar:
- İtiraz edilen kural, davada uygulanacak olmalı
- Aykırılık ciddi olmalı
- Taraflarca ileri sürülmüş olsa da mahkemece benimsenmiş olmalı
📌 5. Anayasa Şikâyeti (Bireysel Başvuru)
Anayasa madde 148/3:
“Herkes, Anayasa’da güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklerinden, kamu gücü tarafından ihlal edildiğini ileri sürerek, bireysel başvuru yapabilir.”
Koşullar:
- Tüm iç hukuk yolları tüketilmiş olmalı
- Başvuru süresi 30 gündür
- Kişisel hak ihlali olmalı
- Başvuran, doğrudan etkilenmiş olmalı
Etkisi:
- AYM ihlal tespit ederse, yeniden yargılama yapılmasına karar verebilir
- Tazminata da hükmedebilir
📘 6. İptal Davası ve İtiraz Yolu (Karşılaştırma)
| Özellik | İptal Davası | İtiraz Yolu |
|---|---|---|
| Başvuran | Cumhurbaşkanı, 1/5 milletvekili | Mahkemeler |
| Süre | 60 gün | Her zaman (dava sırasında) |
| Bağlantı | Somut olay yok | Somut olay var |
| Etki | Genel normun iptali | O somut olayla sınırlı |
📚 7. Siyasi Parti Kapatma ve Mali Denetim
Siyasi partilerin kapatılması davası, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından açılır.
Anayasa Mahkemesi bu tür davaları özel çoğunlukla karara bağlar.
Ayrıca siyasi partilerin mali denetimi de Anayasa Mahkemesi tarafından yapılır.
Partilerin gelir-gider hesapları incelenir ve uygun olmayan harcamalar Hazine’ye gelir yazılır.
📌 8. TBMM İçtüzüğünün Denetimi
TBMM tarafından çıkarılan içtüzükler, Anayasa Mahkemesi tarafından şekil ve esas açısından denetlenebilir.
📌 Hazırlayan:
Avukat Gökhan Yağmur
Tüm anayasa yargısı içerikleri ve örnek başvurular için:
🌐 www.gokhanyagmur.com
📚 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
📘 Anayasa Yargısı – Test Soruları (10 Soru)
1. Anayasa Mahkemesi kaç üyeden oluşur?
A) 9
B) 11
C) 13
D) 15
E) 17
✅ Cevap: D
2. Soyut norm denetimi için başvuru süresi nedir?
A) 15 gün
B) 30 gün
C) 45 gün
D) 60 gün
E) 90 gün
✅ Cevap: D
3. Somut norm denetimini hangi organ başlatabilir?
A) Cumhurbaşkanı
B) TBMM
C) Danıştay
D) Mahkemeler
E) HSK
✅ Cevap: D
4. Bireysel başvuru yolu hangi yılda yürürlüğe girmiştir?
A) 2006
B) 2010
C) 2012
D) 2014
E) 2015
✅ Cevap: C
5. Anayasa Mahkemesi aşağıdakilerden hangisini Yüce Divan sıfatıyla yargılayabilir?
A) Belediye başkanları
B) TBMM üyeleri
C) Bakanlar
D) Üniversite rektörleri
E) Noterler
✅ Cevap: C
6. Anayasa Mahkemesi’nin bireysel başvuru sonucu verdiği karar hangisidir?
A) Kanun iptali
B) Mahkeme kapatma
C) İhlalin tespiti ve giderilmesi
D) Kararname çıkarılması
E) Seçim tekrarı
✅ Cevap: C
7. Aşağıdakilerden hangisi siyasi parti kapatma davası açabilir?
A) HSK
B) TBMM Başkanı
C) Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı
D) Cumhurbaşkanı Yardımcısı
E) Anayasa Mahkemesi Başkanı
✅ Cevap: C
8. TBMM içtüzüğünü kim denetler?
A) Yargıtay
B) Danıştay
C) Sayıştay
D) Anayasa Mahkemesi
E) TBMM Başkanlık Divanı
✅ Cevap: D
9. Norm denetimi hangi organ tarafından yapılır?
A) TBMM
B) Yargıtay
C) AYM
D) Danıştay
E) Bakanlar Kurulu
✅ Cevap: C
10. Aşağıdakilerden hangisi Anayasa Mahkemesi kararlarına örnek teşkil eder?
A) Yargıtay içtihadı
B) Meclis kararı
C) Kanun hükmünde kararname
D) İptal kararı
E) Yönetmelik
✅ Cevap: D
