Devlet Nedir? Devletin Unsurları ve Türleri – Anayasa Hukuku Ders Notu (2025)
📚 1. Devlet Kavramı: Tanım ve Hukuki Yapı
Devlet; belirli bir toprak parçası (ülke) üzerinde siyasi iktidara sahip ve insan topluluğunu (millet) egemenliği altında örgütleyen siyasi ve hukuki bir yapıdır. Bu yapı, hukuk kuralları çerçevesinde toplumun düzenini sağlamayı, birey hak ve özgürlüklerini korumayı amaçlar.
Devletin en yaygın tanımı “ülke, millet ve egemenlik” olmak üzere üç unsurdan oluşur. Devlet, aynı zamanda kamu tüzel kişiliğine sahiptir. Yani devlete karşı açılacak davalarda, vatandaşlar devlete değil, onun organlarına (idare, mahkemeler vs.) karşı başvuruda bulunur.
📌 2. Devletin Unsurları
2.1. Ülke (Toprak Unsuru)
Devletin egemenliğini uyguladığı fiziki alandır. Karasal sınırlar, hava sahası ve kara suları bu kapsamda değerlendirilir. Uluslararası hukukta ülkenin bütünlüğü “sınırlı egemenlik” ilkesiyle korunur. Başka bir devletin topraklarına müdahale edilemez.
2.2. Millet (İnsan Unsuru)
Devletin içinde yaşayan vatandaşlar topluluğudur. Vatandaşlık bağıyla devlete bağlı olan bireyler devletin temelini oluşturur. Bu insan topluluğu ortak bir kaderi, geçmişi ve geleceği paylaşır. Hukuki olarak vatandaşlık, temel hak ve yükümlülüklerin kaynağıdır.
2.3. Egemenlik (Hakimiyet Unsuru)
Devletin kendi ülkesinde en üstün ve bağımsız otorite olmasıdır. İçte ve dışta tam bir yetki anlamına gelir. Türkiye Cumhuriyeti’nde egemenlik, Anayasa’nın 6. maddesi gereği “kayıtsız şartsız milletindir”. Egemenliğin kullanılması yasama, yürütme ve yargı organlarıyla sağlanır.
📚 3. Devlet Türleri
Devlet türleri, siyasi organizasyona, egemenliğin kullanım biçimine ve kurumsal yapısına göre sınıflandırılır:
3.1. Egemenliğin Kaynağına Göre:
- Monarşi: Egemenlik bir hanedana (kral, padişah) aittir. Verasetle geçer. Örnek: Suudi Arabistan.
- Cumhuriyet: Egemenlik millete aittir ve seçimle temsil edilir. Türkiye bu sistemle yönetilmektedir.
3.2. Egemenliğin Kullanım Biçimine Göre:
- Mutlak Monarşi: Tüm güç kraldadır.
- Meşruti Monarşi: Kral yetkilerini anayasal çerçevede kullanır (örneğin İngiltere).
3.3. Kurumsal Yapıya Göre:
- Üniter Devlet: Tek merkezden yönetilen devlettir. Yasama, yürütme ve yargı tek merkezde toplanmıştır. Türkiye bu yapıdadır.
- Federal Devlet: Birden fazla kurucu devletin oluşturduğu siyasi birliktir. Her eyaletin kendi yasama, yürütme ve yargısı vardır. Örnek: ABD, Almanya.
🔍 4. Üniter ve Federal Devlet Arasındaki Farklar
| Kriter | Üniter Devlet | Federal Devlet |
|---|---|---|
| Egemenlik | Tek bir merkezde | Paylaşılmış egemenlik |
| Hukuk Sistemi | Tek anayasa | Federal + Eyalet anayasaları |
| Yasama | Tek meclis olabilir | İki meclis (Senato, Temsilciler) |
| Örnek | Türkiye, Fransa | ABD, Almanya |
📌 5. Türkiye’nin Devlet Şekli
1982 Anayasası’nın 1. maddesine göre:
“Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.”
Aynı zamanda üniter devlet yapısındadır. Devletin bölünmezliği, Anayasa’nın 3. maddesiyle güvence altına alınmıştır:
“Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür.”
Bu maddelere aykırı düzenlemeler teklif dahi edilemez (m.4).
📘 6. Öğretici Notlar ve Pratik Bilgi
- Üniter devletlerde yerel yönetimler merkeze bağlıdır; özerklik sınırlıdır.
- Federal devletlerde eyaletler kendi anayasa ve yasalarını yapabilir.
- Egemenlik, “iç egemenlik” (kendi halkına karşı) ve “dış egemenlik” (diğer devletlere karşı) olmak üzere ikiye ayrılır.
- Türkiye Cumhuriyeti, üniter, laik, sosyal ve hukuk devleti kimliği taşır.
📌 Bu Ders Notunu Hazırlayan:
Avukat Gökhan Yağmur
Daha fazla anayasa hukuku ders notu için:
🌐 www.gokhanyagmur.com
📚 Tüm ders notları: https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
