Roma Hukuku Tarihi Gelişimi – Dönemlere Göre Roma Hukuku Evrimi
Roma Hukuku’nun Tarihi Arka Planı- Roma Hukuku Tarihi Gelişimi
Roma Hukuku Tarihi Gelişimi Roma hukuku ders notları Roma Hukuku’nun tarihi gelişimi, Roma kent devletinin kuruluşundan itibaren yaklaşık bin yıldan fazla süren bir zaman dilimini kapsar. Bu hukuk sisteminin gelişimi, Roma’nın politik yapısına ve toplumsal dönüşümüne paralel olarak şekillenmiştir. Hukuk anlayışı, Krallık, Cumhuriyet ve İmparatorluk dönemlerinde farklılaşmış; her dönem kendi sosyal ve siyasal yapısına özgü hukuki düzenlemeleri beraberinde getirmiştir.
Roma Hukuku’nu tarihsel olarak anlamak, hem hukukun evrimini hem de medeniyetin gelişimini kavrayabilmek açısından büyük önem taşır. Bu bakımdan Roma Hukuku’nun gelişimi dört ana döneme ayrılarak incelenir:
- Krallık Dönemi (M.Ö. 753–509)
- Cumhuriyet Dönemi (M.Ö. 509–27)
- İmparatorluk Dönemi (M.Ö. 27 – M.S. 565)
- Justinianus Dönemi (M.S. 527–565)
🏛 Krallık Dönemi (M.Ö. 753–509) Roma Hukuku Tarihi Gelişimi
Roma şehri M.Ö. 753 yılında kurulmuştur. Bu dönemde Roma, bir monarşiyle yönetilmekteydi. Toplum yapısı “patrici” (soylular) ve “pleb” (halk) ayrımı üzerine kuruluydu. Hukuki düzenlemeler yazılı değildi; örf, adet ve kralların iradeleri hukuk kaynağıydı.
Bu dönemde dikkate değer ilk hukuk kaynağı, kralların koyduğu yasa ve teamüllerdi. Krallar aynı zamanda başrahip (pontifex maximus) sıfatıyla dini ve hukuki otoriteyi ellerinde bulunduruyordu. Hukukun halka açık ve erişilebilir olmaması, pleplerin hak arayışını sınırlıyordu.
⚖️ Cumhuriyet Dönemi (M.Ö. 509–27) Roma Hukuku Tarihi Gelişimi
M.Ö. 509 yılında son kralın sürgün edilmesiyle Cumhuriyet yönetimi kurulmuştur. Bu dönem, Roma Hukuku açısından en önemli gelişmelerin yaşandığı evredir. Özellikle halkın baskısıyla M.Ö. 451–450 yıllarında yazılı ilk hukuk metni olan On İki Levha Kanunları kabul edilmiştir.
On İki Levha Kanunları, Roma hukukunun temeli kabul edilir. Bu kanunlar sayesinde hukuk, kamuya açık hale getirilmiş ve pleb sınıfının adalete erişimi kolaylaştırılmıştır. Bu dönem, aynı zamanda:
- Magistraların edicta (ilanlar) yoluyla hukuk yaratması,
- Senato kararlarının etkili olması,
- Hukukçuların (jurisprudentes) sistematik görüşler geliştirmesi,
- Sözleşmeler, mülkiyet, miras ve borçlar hukukunun gelişmesi
gibi açılardan da önemlidir.
🏛 İmparatorluk Dönemi (M.Ö. 27 – M.S. 565) Roma Hukuku Tarihi Gelişimi
M.Ö. 27 yılında Augustus’un başa geçmesiyle Cumhuriyet sona ermiş ve Roma resmen imparatorluk olmuştur. Hukuki otorite, büyük ölçüde imparatorun şahsında toplanmıştır. Artık hukuk yaratma yetkisi doğrudan imparatora aittir.
Bu dönemde:
- İmparator fermanları (constitutiones) hukuk kaynağı olmuştur.
- Hukukçuların faaliyetleri doruk noktaya ulaşmış, özellikle Gaius, Papinianus, Ulpianus gibi hukukçuların yazıları büyük saygı görmüştür.
- Hukuk bilimciliği (jurisprudencia) kavramı zirveye ulaşmıştır.
- Ancak zamanla hukuk normları çoğalmış ve sistematiklik zayıflamıştır.
👑 Justinianus Dönemi ve Corpus Iuris Civilis (M.S. 527–565) Roma Hukuku Tarihi Gelişimi
Roma Hukuku’nun gelişiminde en önemli dönüm noktası, Bizans İmparatoru I. Justinianus’un reformlarıdır. Justinianus, dağınık hale gelmiş hukuk kurallarını sistemleştirmek ve derlemek amacıyla Corpus Iuris Civilis adlı külliyatı hazırlatmıştır. Bu eser dört ana bölümden oluşur:
- Institutiones (Öğreti Kitabı): Hukuk öğrencileri için ders kitabı niteliğindedir.
- Digesta (Pandectae): Eski hukukçuların görüşlerinin derlendiği bölümdür.
- Codex (Kanunlar Kitabı): İmparatorluk döneminde çıkarılan fermanlar burada toplanmıştır.
- Novellae (Yeni Yasalar): Justinianus döneminde çıkarılan yeni yasaları içerir.
Bu derleme sayesinde Roma Hukuku sadece Justinianus döneminde değil, Orta Çağ boyunca Avrupa’da öğretilmiş ve uygulanmıştır. Corpus Iuris Civilis, günümüzde bile hukuk tarihi çalışmalarının temel kaynağıdır.
🌍 Roma Hukuku’nun Gelişimi Neden Önemlidir? Roma Hukuku Tarihi Gelişimi
- Süreklilik Arz Eder: Her dönemde bir önceki evre temel alınmış ve hukuk evrim geçirmiştir.
- Kavramsal Birlik Sağlar: Özel hukukta yer alan kavramların sistematik temelleri bu evrimsel süreçte atılmıştır.
- Modern Hukuka İlham Verir: Justinianus dönemi derlemeleri, bugünkü medeni kanunların oluşmasında temel teşkil etmiştir.
🔗 Tüm Roma Hukuku Ders Notlarına Göz Atmak İçin:
👉 www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
👉 Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – www.gokhanyagmur.com
📘 Test – Roma Hukukunun Tarihi Gelişimi
- Roma Hukuku’nun ilk yazılı kaynağı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Lex Hortensia
B) Codex Theodosianus
C) On İki Levha Kanunları
D) Digesta
E) Corpus Iuris Civilis - Krallık döneminde hukuk kaynakları genellikle neye dayanırdı?
A) Senato kararlarına
B) Yazılı anayasaya
C) Kralların iradesi ve örfe
D) Plebiscitumlara
E) Magistrat kararlarına - Aşağıdakilerden hangisi Corpus Iuris Civilis’in bir parçası değildir?
A) Novellae
B) Codex
C) Pandectae
D) Plebiscitum
E) Institutiones - Justinianus döneminde hukuk neden yeniden derlenmiştir?
A) Hıristiyanlık kurallarını eklemek için
B) Roma’yı yeniden cumhuriyet yapmak için
C) Dağınık ve çelişkili hukuk kurallarını sistemleştirmek için
D) Pleplerin istekleriyle
E) Askeri reform amacıyla - Cumhuriyet döneminde halkın hukuk karşısında eşitliği sağlaması hangi olayla mümkün olmuştur?
A) İmparatorluğun kurulması
B) On İki Levha Kanunları’nın kabulü
C) Justinianus’un fermanı
D) Krallığın ilanı
E) Kilisenin etkisi - Aşağıdaki hukukçulardan hangisi İmparatorluk dönemine aittir?
A) Ulpianus
B) Cicero
C) Marcus Aurelius
D) Numa Pompilius
E) Licinius - Roma Hukuku’nun İmparatorluk döneminde hangi kaynak ön plana çıkmıştır?
A) Lex
B) Edicta
C) İmparator fermanları (constitutiones)
D) Plebiscitum
E) Jus Civile - Justinianus Dönemi hangi yüzyılda gerçekleşmiştir?
A) M.Ö. 1. yy
B) M.S. 1. yy
C) M.S. 3. yy
D) M.S. 6. yy
E) M.S. 9. yy - On İki Levha Kanunları’nın halk için önemi nedir?
A) Senatoyu ortadan kaldırmıştır
B) Yazılı ve kamuya açık hukuk getirmiştir
C) İmparatoru seçme hakkı vermiştir
D) İsyanlara neden olmuştur
E) Sadece soyluları ilgilendirmiştir - Corpus Iuris Civilis, günümüz hukukunda en çok hangi alanı etkilemiştir?
A) Ceza Hukuku
B) Vergi Hukuku
C) Ticaret Hukuku
D) Özel Hukuk
E) Anayasa Hukuku
