İyiniyet İlkesi – Hukuka Giriş (Hukuk Başlangıcı) Açıklamalı ve Kapsamlı Ders Notu
İyiniyet ilkesi (Latince: bona fides), hukuk düzeninin dürüstlük, güven ve adalet esaslarına dayalı olarak işlemesini sağlayan temel bir ilkedir. Özellikle Türk Medeni Kanunu’nda çeşitli hükümlerle düzenlenen bu ilke, kişilerin hukuki işlemlerini ve davranışlarını dürüstlük sınırları içinde yapmaları gerektiğini vurgular. Hakların kazanılmasında, üçüncü kişilerin korunmasında ve sorumluluğun değerlendirilmesinde belirleyici olan bu ilke, hem maddi hukukta hem de usul hukukunda önemli sonuçlar doğurur.
Bu derste, iyiniyet ilkesinin tanımı, hukuki niteliği, kapsamı, uygulanma alanları, Türk hukukundaki yeri, Yargıtay içtihatları ve ilgili örneklerle birlikte sınavlara yönelik 10 adet OSMY tarzı test sorusu sunulacaktır.
⚖️ 1. İyiniyet İlkesinin Tanımı
📌 İyiniyet, bir kimsenin hukuki işlem yaparken veya bir hakkı kazanırken haklı ve dürüst bir biçimde hareket etmesi, hukuken engelleyici veya sınırlayıcı bir durumu bilmeksizin işlem gerçekleştirmesidir.
👉 Diğer bir ifadeyle, iyiniyetli kişi, hukuki olarak korunan bir davranış sergiler.
🧷 Kötüniyet ise hukuki engeli bilerek veya bilmesi gerekirken görmezden gelen kişinin durumunu ifade eder ve hukuk düzeni genellikle kötü niyeti korumaz.
🧾 2. Hukuki Dayanak – TMK m.3
📌 Türk Medeni Kanunu m.3:
“İyiniyet, kanunun açıkça başka türlü hüküm koymadığı hâllerde, korunur.”
Bu düzenleme ile iyiniyet hukuken korunmakta; ancak iyi niyetin varlığı bazı koşullara bağlanmaktadır.
🧩 3. İyiniyetin Koşulları
- Bilgi Eksikliği:
Kişinin hukuken bilmesi gereken engelleyici durumu bilmemesi. - Hakkaniyetli Davranış:
Kişinin dürüstlük kurallarına uygun biçimde davranması. - Haklı Güven:
Hukuken güven duyulabilecek bir duruma dayanarak işlem yapılması.
🧠 4. İyiniyetin Uygulama Alanları
| Hukuk Alanı | Uygulama Biçimi |
|---|---|
| Eşya Hukuku | Zilyedin tasarruf ettiği bir taşınır eşyayı iyiniyetli olarak alan kişi mülkiyet kazanabilir. (TMK m.988) |
| Aile Hukuku | Evlenme engelini bilmeyen eşin evliliği iptal edilse bile iyiniyet nedeniyle bazı hakları korunur. |
| Borçlar Hukuku | Borçluya karşı bazı hakların ileri sürülmesinde iyiniyet aranır. |
| Miras Hukuku | Vasiyetnamenin geçersizliğini bilmeyen lehtarın kazanımları, iyiniyetle korunabilir. |
| İcra Hukuku | Üçüncü kişinin iyiniyeti, haczedilemeyecek mallarda korunabilir. |
⚠️ 5. Kötüniyetin Sonuçları
- Hukuki koruma ortadan kalkar.
- Kazandığı hak geçersiz sayılır.
- Zararın tazmini yükümlülüğü doğabilir.
- İddia veya savunmaları dinlenmeyebilir.
🧷 Yargıtay kararlarında, kötü niyetli davranışa sık sık olumsuz sonuçlar bağlanmaktadır.
🧷 6. Örnekler ve Yargı Kararları
📌 Taşınır Mülkiyetinde İyiniyet:
Bir saat çalınmış, daha sonra pazardan satın alınmışsa ve alan kişi bunu bilmeyecek durumda ise, iyi niyetli üçüncü kişi saatin maliki olabilir.
📌 Tapu Kayıtlarında İyiniyet:
Tapuda kayıtlı taşınmazı satın alan kişi, gerçekte satıcının malik olmadığını bilmiyorsa ve bu durumu bilecek durumda değilse, iyiniyetle mülkiyet kazanabilir.
📌 Boşanma Sürecinde Mal Kaçırma:
Eşin mal varlığını gizlice başkasına devretmesi durumunda, devralan kişinin kötüniyeti varsa, işlem geçersiz sayılır.
🛡️ 7. İyiniyetin İspatı
📌 Türk Medeni Kanunu’nda iyiniyetin karine olduğu kabul edilir.
➡️ TMK m.3:
“Bir hak iddia eden kimse, iyiniyetli olduğunu ispatla yükümlü değildir.”
👉 Ancak karşı taraf, bu iyiniyetin bulunmadığını ispat edebilir.
🎯 SONUÇ
İyiniyet ilkesi, Türk hukukunda dürüstlük kuralının ve güven esasının temelini oluşturur. Hukuki işlemlerde tarafların iyi niyetli olması, sadece kişisel ahlakla değil, aynı zamanda hukukun koruyucu şemsiyesiyle de ilgilidir. Bu nedenle hukuk öğrencileri, bu ilkeyi hem teorik olarak anlamalı hem de örnek olaylar üzerinden pekiştirmelidir.
📎 Tüm Hukuk Ders Notlarına Buradan Ulaşabilirsiniz:
👉 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✉️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – 0542 157 06 34
🌐 www.gokhanyagmur.com
📝 OSMY Tarzı 10 Test Sorusu: İyiniyet İlkesi
- Aşağıdakilerden hangisi iyiniyet ilkesini düzenleyen maddedir?
A) TMK m.1
B) TMK m.2
C) TMK m.3
D) TBK m.5
E) Anayasa m.10
✅ Cevap: C - İyiniyetin en temel unsuru aşağıdakilerden hangisidir?
A) Bilinçli hareket
B) Haklı sebep olmadan işlem yapmak
C) Hukuki engeli bilmemek
D) Yazılı belge düzenlemek
E) Tanık delili sunmak
✅ Cevap: C - Aşağıdakilerden hangisi iyiniyeti ortadan kaldırır?
A) Dürüst davranmak
B) Hukuki engeli bilmek
C) Yasal hakkı kullanmak
D) İyi niyetli olarak alım yapmak
E) Temsilci aracılığıyla işlem yapmak
✅ Cevap: B - İyiniyetin karine olarak kabul edilmesi ne anlama gelir?
A) Her zaman kötü niyetli kabul edilir
B) İspat yükü her zaman alıcıdadır
C) İyiniyet varsayılır, aksi ispat edilmelidir
D) Yargıç kararı olmadan işlem yapılmaz
E) İyiniyetli kişi tazminat öder
✅ Cevap: C - Taşınır mülkiyetinde iyiniyet hangi durumda korunur?
A) Eşyayı çalan kişi tarafından alınırsa
B) Mülkiyeti devreden kişi hırsızsa
C) Alan kişi eşyayı çalıntı olduğunu bilmeyerek almışsa
D) Satıcı gerçekte malik değilse ve alıcı bunu bilirse
E) Taşınmaz ise
✅ Cevap: C - Aşağıdakilerden hangisi kötü niyetli davranış örneğidir?
A) Bir evi gerçek fiyatla satın almak
B) Tapudaki hatayı bile bile gayrimenkul almak
C) Aracı noter satış sözleşmesiyle devralmak
D) Komşunun malını izinsiz kullanmamak
E) Borcunu zamanında ödemek
✅ Cevap: B - Aşağıdakilerden hangisi iyiniyetin hukuk düzenince korunma şartıdır?
A) Yazılı sözleşme yapılması
B) Davanın açılması
C) Hukuki engelin bilinmemesi
D) Hâkim onayı
E) Tanığın olması
✅ Cevap: C - İyiniyet hangi durumda koruma sağlamaz?
A) Hukuki engelin mevcut olduğu bilinmiyorsa
B) Kişi, engeli bilmek zorunda olduğu hâlde bilmiyorsa
C) İyiniyetli üçüncü kişi hak kazanıyorsa
D) Mülkiyet geçişi fiilen gerçekleşmişse
E) Kişi dürüstlük kurallarına uygun davranmışsa
✅ Cevap: B - Tapulu bir taşınmaz, gerçekte sahibi olmayan biri tarafından satılırsa ve alıcı da bu durumu bilmeyecek konumdaysa, ne olur?
A) Satış geçersiz olur
B) İyiniyetli alıcı korunur
C) Alıcı tapuya kayıt yaptıramaz
D) Satıcı cezalandırılır, alıcı zararlı çıkar
E) Tapu iptal edilir
✅ Cevap: B - Aşağıdakilerden hangisi iyiniyet ilkesinin bir sonucu değildir?
A) Üçüncü kişilerin korunması
B) Dürüst işlem yapanların hak kazanması
C) Herkesin sözleşmeden vazgeçebilmesi
D) Kötü niyetli işlemlerin korunmaması
E) Hakların kazanılmasında güven esasının varlığı
✅ Cevap: C
