Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı – Hukuka Giriş (Hukuk Başlangıcı) Kapsamlı ve Açıklamalı Ders Notu
Hukuk düzeni bireylere haklar tanımakla birlikte, bu hakların keyfî ya da başkalarına zarar verecek şekilde kullanılmasına izin vermez. İşte bu sınırı çizen ilke, “hakkın kötüye kullanılmasının yasaklanması” ilkesidir. Özellikle medeni hukuk, borçlar hukuku, idare hukuku ve iş hukuku başta olmak üzere hemen her hukuk dalında karşımıza çıkan bu ilke, dürüstlük kuralının bir yansıması olarak kabul edilir.
Bu kapsamlı ders notunda; hakkın kötüye kullanılması yasağının tanımı, hukuki dayanakları, unsurları, uygulama alanları, Yargıtay kararlarıyla örneklenmesi ve sınavlara hazırlık niteliğinde özgün test soruları sunulacaktır.
⚖️ 1. Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı Nedir?
📌 Hakkın kötüye kullanılması yasağı, bir kimsenin hukuk düzeninin kendisine tanıdığı hakkı, sadece bir başkasına zarar vermek, onu rahatsız etmek, zor durumda bırakmak gibi dürüstlük ilkesine aykırı biçimde kullanmasının yasaklanmasıdır.
Bu ilkeye göre;
- Haklar, dürüstlük kurallarına uygun olarak kullanılmalıdır.
- Hak kullanımının amacı zarar vermek, taciz etmek, engellemek olmamalıdır.
- Kullanılan hakkın meşru bir amacı olmalıdır.
🧾 2. Hukuki Dayanak: Türk Medeni Kanunu m.2
📌 TMK m.2/2:
“Bir hakkın açıkça kötüye kullanılmasını hukuk düzeni korumaz.”
Bu hüküm, hakkın kötüye kullanılmasını hukuki korumadan mahrum bırakır. Yani kötü niyetle kullanılan bir hak, yasal sonuç doğurmaz.
🧩 3. Hakkın Kötüye Kullanılmasının Unsurları
- Geçerli Bir Hakkın Varlığı:
Kullanılan hak hukuk düzeni tarafından tanınan bir hak olmalıdır. - Hakkın Dürüstlük Kuralına Aykırı Kullanılması:
Hak sahibi hakkını yalnızca karşı tarafa zarar vermek, onu zora sokmak amacıyla kullanmaktadır. - Zarar veya Mağduriyet Oluşması:
Karşı tarafta mağduriyet doğmuş ya da doğması muhtemeldir.
🧠 4. Dürüstlük Kuralı ile Bağlantısı
📌 TMK m.2/1:
“Herkes haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorundadır.”
Hakkın kötüye kullanılması yasağı, bu maddenin doğal bir sonucudur. Bu yüzden her iki fıkra birlikte değerlendirilmelidir.
🧷 5. Uygulama Alanları ve Örnekler
🔹 A) Medeni Hukuk
- Mirasçının, mirası reddederek alacaklılardan kaçması.
- Komşunun, binasını sadece diğer binanın manzarasını kapatmak için uzatması.
🔹 B) Borçlar Hukuku
- Alacaklının zaman aşımı süresi dolmadan bilinçli olarak borçluyu zarara uğratacak şekilde işlem yapması.
🔹 C) İcra Hukuku
- Alacaklı tarafından aynı borç için tekrar tekrar haciz isteminde bulunulması.
🔹 D) İdare Hukuku
- Kamu gücünün bireyleri cezalandırmak amacıyla değil, kamu yararına aykırı biçimde kullanılması.
🔹 E) İş Hukuku
- İşverenin, sendikal faaliyetlere katılan işçiyi tazminatsız işten çıkarması.
🛑 6. Hakkın Kötüye Kullanılması Yasak Olduğunda Ne Olur?
- Hak sahibi, hukuk düzeninden koruma göremez.
- Mahkemeler hakkın kullanımı sonucunda doğan işlemleri iptal edebilir.
- Tazminat sorumluluğu doğabilir.
- Davaların reddine veya karşı dava açılmasına neden olabilir.
⚖️ 7. Yargıtay Uygulaması
Yargıtay, hakkın kötüye kullanıldığını şu durumlarda tespit etmiştir:
- Ev sahibinin sırf kiracıyı çıkarmak için gerçekte ihtiyacı olmadığı hâlde tahliye davası açması.
- Boşanma davasında, eşin sırf maddi baskı kurmak amacıyla mal paylaşımını engellemesi.
- Aynı konuda art arda açılan davalarla mahkemeyi meşgul etmek.
🎯 SONUÇ
Hakkın kötüye kullanılması yasağı, bireylerin haklarını sınırsız kullanamayacağını, hukuk düzeninin haklara belli bir ahlaki ve hukuki çerçeve çizdiğini gösterir. Bu ilke, hakkın özünü korurken kötü niyetli kullanımı dışlar. Hukuk öğrencileri için bu kavram; hem teorik olarak anlaşılması hem de pratikte sıkça karşımıza çıkması nedeniyle oldukça önemlidir.
📎 Tüm Hukuk Ders Notlarına Buradan Ulaşabilirsiniz:
👉 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✉️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – 0542 157 06 34
🌐 www.gokhanyagmur.com
📝 OSMY Tarzı 10 Test Sorusu: Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı
- Aşağıdakilerden hangisi hakkın kötüye kullanılması yasağının dayanağıdır?
A) Anayasa m.10
B) TMK m.1
C) TMK m.2/2
D) TBK m.100
E) AİHS m.5
✅ Cevap: C - “Herkes haklarını ve borçlarını dürüstlük kurallarına uygun olarak kullanmak zorundadır” ilkesi hangi maddede yer alır?
A) TMK m.2/1
B) TBK m.3
C) Anayasa m.36
D) TMK m.5
E) AİHS Ek Protokol m.1
✅ Cevap: A - Hakkın kötüye kullanılmasının en temel unsurlarından biri aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mali zarar oluşması
B) Yazılı sözleşme olması
C) Dürüstlük kuralına aykırı amaç
D) Tanık delili
E) Mahkeme kararı
✅ Cevap: C - Aşağıdakilerden hangisi hakkın kötüye kullanılmasına örnektir?
A) Zaman aşımı süresi içinde dava açmak
B) Mal kaçırmak amacıyla sahte satış yapmak
C) Miras reddi süresinde beyanda bulunmak
D) Komşu gürültüsüne katlanmak
E) Sözleşmeye uygun ifa yapmak
✅ Cevap: B - Hakkın kötüye kullanılması yasağı hangi ilkeye dayanır?
A) Ceza sorumluluğu ilkesi
B) Dürüstlük ilkesi
C) Kusur ilkesi
D) Sözleşme serbestisi ilkesi
E) Kamu düzeni ilkesi
✅ Cevap: B - Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
A) Hakkın kötüye kullanılması, hak sahibine üstünlük sağlar
B) Kötüye kullanılan haklar da hukukça korunur
C) Hakkın kötüye kullanılması yasal sonuç doğurmaz
D) Her hak kullanımında kötü niyet aranır
E) Kötüye kullanım sadece ceza hukukuna özgüdür
✅ Cevap: C - Ev sahibinin, ihtiyaç olmadığı hâlde kiracıyı çıkarmaya çalışması neye örnektir?
A) Öngörülebilirlik
B) Pozitif ayrımcılık
C) Sözleşme ihlali
D) Hakkın kötüye kullanılması
E) Kusursuz sorumluluk
✅ Cevap: D - Aşağıdakilerden hangisi hakkın dürüst kullanılmasına örnektir?
A) Dava süresini uzatmak için gereksiz itiraz
B) Gerçek ihtiyaca dayanarak tahliye davası açmak
C) Tazminat talebinde zaman aşımını gizlemek
D) Kiraya verenin yıkım bahanesiyle kira artırması
E) Mahkemeyi oyalamak
✅ Cevap: B - Hakkın kötüye kullanılması yasağının ihlali hâlinde ne olur?
A) Mahkeme davayı kabul eder
B) Taraf tazminat alır
C) Hakka dayalı işlem hukuken geçerli olur
D) İşlem koruma görmez
E) Taraf ödüllendirilir
✅ Cevap: D - Aşağıdaki hukuk dallarından hangisinde hakkın kötüye kullanılması yasağı uygulanmaz?
A) Borçlar hukuku
B) Ceza hukuku
C) Medeni hukuk
D) İcra hukuku
E) Hiçbiri
✅ Cevap: E
