Yargı Yetkisinin Tanımı – Hukuka Giriş (Hukuk Başlangıcı) Kapsamlı ve Açıklamalı Ders Notu
Devletin fonksiyonları içinde yasama ve yürütmeyle birlikte en temel unsurlardan biri de yargı yetkisidir. Anayasaya göre hukuk devletinin en önemli özelliği, bağımsız ve tarafsız bir yargı sistemine sahip olmasıdır. Yargı yetkisi, birey hak ve özgürlüklerinin korunmasında son sığınak olup, adaletin gerçekleşmesini sağlar.
Bu ders notunda, yargı yetkisinin tanımı, kapsamı, kaynağı, sınırları ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’ndaki yeri detaylı şekilde incelenecektir. Son bölümde 10 özgün OSMY tarzı test sorusu da yer alacaktır.
⚖️ 1. Yargı Yetkisi Nedir?
📌 Yargı yetkisi, hukuki uyuşmazlıkları çözme ve idari işlemleri hukuka uygunluk bakımından denetleme yetkisidir. Bu yetki, yalnızca yargı organlarına aittir.
Anayasa m.9:
“Yargı yetkisi, Türk milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır.”
🔎 Açıklama:
- Yargı yetkisi, kişilerin devlete, birbirlerine veya kamuya karşı açtıkları hukuki davalarda karar verme yetkisidir.
- Bu yetki, mahkemeler eliyle kullanılır.
- Amacı, hukukun üstünlüğünü ve hak arama özgürlüğünü güvence altına almaktır.
🏛️ 2. Yargı Yetkisinin Özellikleri
- Bağımsızlık:
Mahkemeler, yasama ve yürütmeden bağımsızdır. - Tarafsızlık:
Yargı organı, taraflar arasında ayrım gözetmeden karar verir. - Türk Milleti Adına Kullanılır:
Mahkemeler, yargı yetkisini sadece kendi adına değil, toplum adına kullanır. - Anayasa ve kanunlara bağlıdır:
Hiçbir makam, yargı yetkisine müdahale edemez.
🔗 3. Yargı Yetkisinin Kaynağı
Yargı yetkisinin kaynağı Anayasadır. Demokratik hukuk devletlerinde yargı yetkisi, anayasa ile güvence altına alınır.
📌 Türkiye’de yargı yetkisi, Anayasa’nın 9. maddesiyle mahkemelere verilmiştir.
🧷 Yargı, aynı zamanda hak arama özgürlüğünün kullanılmasını sağlar (Anayasa m.36).
🧭 4. Yargı Yetkisinin Kapsamı
Yargı yetkisi genel anlamda şu alanları kapsar:
- Adlî yargı: Ceza ve özel hukuk uyuşmazlıkları
- İdarî yargı: İdarenin işlemlerinin hukuka uygunluğu
- Anayasa yargısı: Anayasa Mahkemesi’nin görev alanı
- Uyuşmazlık yargısı: Yargı kolları arasında çıkan görev uyuşmazlıklarını çözer
📌 Her yargı kolu kendi yetki alanı içinde çalışır.
🚫 5. Yargı Yetkisinin Sınırları
Yargı yetkisi sınırsız değildir. Anayasa ve uluslararası hukukla belirlenen sınırlamalar şunlardır:
- Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler
- Yasama işlemlerinin bazıları (yasama dokunulmazlığı gibi)
- Uluslararası hukukla belirlenen bağışıklıklar
- Bazı olağanüstü hal kararnameleri
⚠️ Ancak bu sınırlar dar yorumlanmalı ve hukuk devleti ilkesi ihlal edilmemelidir.
🏛️ 6. Yargı Yetkisinin Anlamı: Güvence Mekanizması
Yargı yetkisi sadece uyuşmazlık çözümü değil, aynı zamanda:
- Devletin işlemlerine karşı hukuki denetim sağlar.
- Bireylerin haklarını güvenceye alır.
- Hukukun üstünlüğünü tesis eder.
🔔 Yargının bağımsızlığı, demokrasinin ve hukuk devletinin olmazsa olmaz unsurudur.
📎 7. Yargı Yetkisinin Kullanımı: Mahkemeler
Yargı yetkisi mahkemeler eliyle kullanılır:
- Adli yargı mahkemeleri (asliye, sulh, ceza, ağır ceza, aile vb.)
- İdari yargı mahkemeleri (idare, vergi mahkemeleri)
- Anayasa Mahkemesi
- Yargıtay, Danıştay, Sayıştay, Uyuşmazlık Mahkemesi
📌 Mahkemelerin kararları bağlayıcıdır ve gerektiğinde zorla uygulanır.
🎯 SONUÇ
Yargı yetkisi, hukuk devletinin temel yapı taşlarından biridir. Anayasa ile güvence altına alınmış olan bu yetki, bağımsız ve tarafsız mahkemeler eliyle Türk milleti adına kullanılır. Yargı yetkisi, bireylerin haklarını korur, devletin işlem ve eylemlerini denetler ve adaleti sağlar. Bu nedenle her hukukçunun bu kavramı derinlemesine anlaması zorunludur.
📎 Tüm Hukuk Ders Notlarına Buradan Ulaşabilirsiniz:
👉 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✉️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – 0542 157 06 34
🌐 www.gokhanyagmur.com
📝 OSMY Tarzı 10 Test Sorusu: Yargı Yetkisi
- Aşağıdakilerden hangisi yargı yetkisinin tanımına en uygun ifadedir?
A) Kanun koyma yetkisidir
B) Yürütme işlemlerini yapma yetkisidir
C) Hukuki uyuşmazlıkları çözme ve denetleme yetkisidir
D) Meclis içtüzüğünü belirleme yetkisidir
E) İdari kararları onaylama yetkisidir
✅ Cevap: C - Yargı yetkisi Türk milleti adına kim tarafından kullanılır?
A) Cumhurbaşkanı
B) Meclis
C) Mahkemeler
D) İdare
E) Bakanlar Kurulu
✅ Cevap: C - Anayasaya göre yargı yetkisi hangi maddede düzenlenmiştir?
A) m.8
B) m.9
C) m.10
D) m.11
E) m.13
✅ Cevap: B - Aşağıdakilerden hangisi yargı yetkisinin kapsamına girmez?
A) Ceza davaları
B) İdari davalar
C) Anayasa denetimi
D) Uluslararası antlaşma yapımı
E) Uyuşmazlık çözümü
✅ Cevap: D - Yargı yetkisinin bağımsızlığı neyi ifade eder?
A) Yargının halk tarafından seçilmesi
B) Mahkemelerin yürütme etkisinde olması
C) Mahkemelerin karar verirken hiçbir etkiden bağımsız olması
D) Mahkemelerin yalnızca danışma organı olması
E) Yasaların iptal edilememesi
✅ Cevap: C - Aşağıdaki mahkemelerden hangisi anayasa yargısıyla ilgilenir?
A) Danıştay
B) Yargıtay
C) Aile Mahkemesi
D) Anayasa Mahkemesi
E) Sulh Ceza Hakimliği
✅ Cevap: D - Aşağıdakilerden hangisi yargı yetkisinin sınırları arasında yer alır?
A) İdari işlemler
B) Bireysel başvurular
C) Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler
D) Ceza davaları
E) Aile hukukuna ilişkin kararlar
✅ Cevap: C - Hak arama özgürlüğü Anayasa’nın hangi maddesiyle güvence altına alınmıştır?
A) m.9
B) m.11
C) m.36
D) m.38
E) m.42
✅ Cevap: C - Yargı yetkisini kullanırken mahkemelerin bağlı olduğu ilkelerden biri aşağıdakilerden hangisidir?
A) Keyfilik
B) Siyasi emir
C) Kamuoyu baskısı
D) Hukuka ve Anayasaya bağlılık
E) Bakanlık genelgesi
✅ Cevap: D - Yargı yetkisi, hukuk devletinin hangi işlevini yerine getirir?
A) Eğitim hakkını kullanmak
B) Kanun çıkarmak
C) Hak arama ve denetim sağlamak
D) Uluslararası temsil
E) Bütçe yapmak
✅ Cevap: C
