Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı Nedir? (CMK m.223/3-4) – Şartları, Uygulama Halleri ve Yargıtay Kararları
Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı (CMK 223/3-4) Nedir?
Ceza muhakemesi sürecinde mahkeme, yargılamanın sonunda verdiği hükümle davayı sonuçlandırır. Bu hüküm türlerinden biri de “ceza verilmesine yer olmadığı kararı”dır. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 223. maddesinin 3 ve 4. fıkralarında yer bulan bu karar, failin eyleminin suç oluşturmasına rağmen çeşitli hukuki gerekçelerle cezalandırılmamasını ifade eder. Ancak unutulmamalıdır ki bu karar, beraat ile aynı şey değildir.
Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı Ne Anlama Gelir?
Bu karar, sanığın işlediği fiilin suç oluşturduğu, ancak mevcut hukuki duruma göre cezalandırılmasının mümkün ya da gerekli olmadığı durumlarda verilir. Yani, ortada suç teşkil eden bir eylem vardır fakat sanığa ceza verilmesinin önüne geçen özel durumlar söz konusudur.
Bu Karar Hangi Durumlarda Verilir?
CMK 223/3-4 kapsamında ceza verilmesine yer olmadığı kararı iki temel nedene dayanılarak verilebilir:
1. Failin Kusurunun Bulunmaması
Sanık, suçun maddi unsurlarını gerçekleştirmiş olsa dahi, kast ya da taksir gibi manevi unsurlar bulunmuyorsa ya da cezai ehliyeti yoksa, kusur yeteneğinden yoksun olduğundan dolayı ceza verilmez.
2. Kanuni Cezasızlık Halleri
Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenmiş bazı özel durumlarda ceza verilmesi mümkün değildir. Örneğin:
- Etkin pişmanlık halleri,
- Meşru savunma ve zorunluluk hâli gibi hukuka uygunluk nedenleri,
- İlgilinin rızası gibi ceza sorumluluğunu ortadan kaldıran durumlar.
Gerekçeli Kararda Açıklık Zorunluluğu
CMK’nın 230. maddesine göre, mahkeme ceza verilmesine yer olmadığına karar verirken bunun gerekçesini açık bir şekilde belirtmek zorundadır. Kararın hangi hukuki nedene dayandığı, hem taraflar hem de ileride adli sicil kayıtlarında kullanılacak veri açısından önemlidir.
Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı ile Beraat Kararı Arasındaki Fark
- Beraat Kararı: Suçun sanık tarafından işlenmediği veya suçun yasal unsurlarının oluşmadığı durumlarda verilir.
- Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı: Suçun işlendiği kabul edilmekle birlikte, sanığın cezalandırılmasını engelleyen özel bir durum söz konusudur.
Bu nedenle, CMK m.223/9’a göre, beraat verilmesi gereken bir durumda “ceza verilmesine yer olmadığı” kararı verilemez.
Bu tür kararlar, ceza muhakemesinin karmaşık yapısını ve yargı organlarının sanığın hukuki durumunu titizlikle değerlendirme yükümlülüğünü gösteren önemli örneklerdir.
Kusur Bulunmaması Nedeniyle Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı (CMK 223/3)
Ceza muhakemesi sürecinde mahkeme, sanığın fiilinin suç teşkil ettiğini kabul etse dahi, bazı hallerde failin cezalandırılmamasına karar verebilir. Bu özel durumlar, failin kusur yeteneğini tamamen ortadan kaldıran veya cezai sorumluluğunu kaldıran hukuki sebeplerle ilgilidir. 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 223/3. maddesi kapsamında bu gibi durumlarda ceza verilmesine yer olmadığına hükmolunur. Aşağıda, bu kararın dayandığı hukuki sebepler detaylı şekilde açıklanmıştır:
1. Yaş Küçüklüğü Nedeniyle Ceza Verilmemesi
TCK m.31’e göre;
- 12 yaşını doldurmamış çocuklar ceza sorumluluğuna sahip değildir, dolayısıyla haklarında ceza verilmesine yer olmadığına karar verilir.
- 12–15 yaş arası çocuklar için fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamama veya davranışlarını yönlendirememe durumları varsa yine ceza verilmez.
- 15–18 yaş grubu ise cezai sorumluluğa sahiptir, ancak yaş indirimi uygulanır.
2. Akıl Hastalığı ve Zayıflığı
TCK m.32 uyarınca;
- Tam akıl hastalığı halinde failin cezai sorumluluğu ortadan kalkar.
- Akıl zayıflığı durumunda ise ceza indirimi uygulanır.
Akıl hastalığının cezai ehliyeti ortadan kaldırdığı sabitse, mahkeme ceza verilmesine yer olmadığı kararı verir (CMK 223/3-a).
3. Sağır ve Dilsiz Olma Hali
Özellikle 15 yaş altındaki sağır ve dilsiz çocuklar için cezai sorumluluk yoktur. 15–18 yaş arası grubun durumu ise isnat yeteneğiyle değerlendirilmektedir. 18–21 yaş arasında ise indirim uygulanabilir. Kusur yeteneği yoksa ceza verilmesine yer olmadığına karar verilir (CMK 223/3-a).
4. Geçici Nedenler, Alkol ve Uyuşturucu Etkisi
Failin irade dışı şekilde alkol ya da uyuşturucu etkisi altında olması, cezai sorumluluğunu kaldırabilir.
Ancak kendi isteğiyle alınmış alkol veya uyuşturucu maddenin etkisi bu kapsamda sayılmaz (TCK m.34). Cezai ehliyetin geçici olarak kalktığı durumlarda da mahkeme ceza verilmesine yer olmadığına hükmeder.
5. Bağlayıcı Emrin Yerine Getirilmesi
Emrin konusu suç teşkil etmiyor ve failin hukuka aykırılığını denetlemesi mümkün değilse, emri yerine getiren kişi cezalandırılmaz. Suç teşkil etmeyen emrin yerine getirilmesi durumunda da ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilir (CMK 223/3-b, TCK m.24).
6. Zorunluluk Hali
TCK m.25/2’ye göre; kendisinin veya başkasının bir hakkına yönelik muhakkak ve ağır bir tehlikeden korunmak amacıyla işlenen fiillerde cezai sorumluluk doğmaz. Bu durumda da CMK 223/3-b kapsamında ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilir.
7. Cebir veya Tehdit Etkisiyle Suç İşlenmesi
Karşı konulması mümkün olmayan cebir, tehdit veya korkutma altında suç işleyen kişi, fail olarak kabul edilmez. Bu nedenle cezalandırılması da mümkün değildir. Ceza verilmesine yer olmadığı kararı, zorlayıcı güç tarafından değil, buna maruz kalan fail hakkında verilir (CMK 223/3-b).
8. Meşru Savunmada Sınırın Aşılması (Heyecan, Korku, Telaş)
Meşru savunma hakkının aşılması, heyecan, korku ve telaş nedeniyle meydana gelmişse, fail cezalandırılmaz (TCK m.27/2). Bu durumda CMK 223/3-c kapsamında ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilir.
9. Kusurluluğu Ortadan Kaldıran Kaçınılmaz Hata
Failin, hukuka aykırılığı kaldıran veya kusuru ortadan kaldıran bir nedene dayanarak kaçınılmaz şekilde yanılgıya düşmesi, cezai sorumluluğunu ortadan kaldırır (TCK m.34/3-4). Bu durumda CMK 223/3-d kapsamında ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilir.
Bu hükümler ışığında verilen ceza verilmesine yer olmadığı kararları, sanığın fiilinin suç teşkil etmesine rağmen cezalandırılmaması gerektiği durumlara örnek teşkil eder. Bu kararlar beraat anlamına gelmese de, failin ceza almaktan kurtulmasına neden olur.
Cezasızlık Halleri Sebebiyle Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı (CMK 223/4)
Ceza muhakemesi sisteminde sanığın cezalandırılması her zaman zorunlu değildir. Bazı durumlarda, işlenen fiil suç teşkil etse dahi kanunen öngörülen cezasızlık halleri nedeniyle sanığın cezalandırılmasından vazgeçilebilir. İşte bu gibi durumlarda, mahkeme tarafından “ceza verilmesine yer olmadığı kararı” verilir. Bu karar, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 223/4. maddesi kapsamında düzenlenmiştir.
Bu cezasızlık halleri, failin eylemi gerçekleştirmiş olmasına rağmen kanunun özel olarak getirdiği koruyucu ya da bağışlayıcı hükümler sebebiyle devreye girer. Karar, beraat niteliğinde değildir ancak sanık hakkında ceza uygulanmamasını sağlar.
1. Etkin Pişmanlık Nedeniyle Ceza Verilmemesi
Etkin pişmanlık, failin suç işledikten sonra pişmanlık duyarak suçun etkilerini ortadan kaldırmaya çalışmasıdır.
Bazı suç tiplerinde etkin pişmanlık, yalnızca ceza indirimi sağlar; bazı suçlarda ise cezanın tamamen ortadan kalkmasına neden olur.
Cezasızlıkla sonuçlanan suçlara örnekler:
- TCK m.192: Uyuşturucu madde kullanma veya ticareti suçu
- TCK m.221: Suç örgütü kurma, yönetme veya örgüt üyeliği
- TCK m.254: Rüşvet suçu
- TCK m.274: Yalan tanıklık
- TCK m.93: Organ ve doku ticareti
- TCK m.201: Parada veya değerli damgada sahtecilik
Bu suçlarda etkin pişmanlık şartlarının gerçekleşmesi halinde, fail hakkında ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilir (CMK 223/4-a).
2. Şahsi Cezasızlık Sebepleri
Şahsi cezasızlık sebepleri, suça karışan kişinin kişisel özellikleri, ailevi ilişkileri veya yaşadığı özel durumlarla ilgilidir.
Örnekler:
- TCK m.22/6: Taksirle ölüme neden olma hâlinde, failin durumunun zaten ağır bir mağduriyet yaratması nedeniyle cezaya gerek görülmeyebilir.
- TCK m.167: Hırsızlık, dolandırıcılık, güveni kötüye kullanma gibi suçların failinin; eşi, üstsoyu, altsoyu, evlatlığı ya da aynı konutta birlikte yaşadığı kardeşi gibi kişiler olması halinde ceza verilmez.
Bu gibi şahsi cezasızlık hallerinde de ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilir (CMK 223/4-b).
3. Haksız Fiil Nedeniyle veya Karşılıklı Hakaret
Hakaret suçunda, bazı özel durumlar ceza vermekten vazgeçilmesini sağlar:
- TCK m.129/1: Kişi, bir haksız fiile karşılık hakaret etmişse ceza indirilebilir veya hiç ceza verilmez.
- TCK m.129/3: Taraflar birbirlerine karşılıklı olarak hakaret etmişse, mahkeme olayın niteliğine göre cezadan tamamen vazgeçebilir.
Bu hâllerde mahkeme, taraflar hakkında ceza verilmesine yer olmadığı kararını verir (CMK 223/4-c).
4. Fiilin Haksızlık İçeriğinin Azlığı
Fiilin suç teşkil etmesine rağmen, zararın çok küçük olması veya fiilin işleniş şeklinin çok hafif olması hâlinde, ceza vermekten vazgeçilebilir.
TCK m.145 kapsamında özellikle hırsızlık suçlarında bu hüküm uygulanır:
- Örneğin; bağdan geçerken bir salkım üzüm almak gibi eylemlerde, malın değeri çok düşük olduğundan dolayı haksızlık içeriği azdır.
- Mahkeme, hem fiilin boyutunu hem de failin kastını değerlendirerek ceza vermeyebilir.
Bu gibi durumlarda da ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilir (CMK 223/4-d).
Sonuç: Ceza Verilmemesinin Hukuki Önemi
Yukarıda sayılan cezasızlık halleri, suçun varlığını ortadan kaldırmaz, ancak failin cezalandırılması gereğini kaldırır. Mahkemenin, CMK 223/4’e dayanarak verdiği “ceza verilmesine yer olmadığı” kararı, adli sicile işlenebilir nitelikte olup, gerekçesi mutlaka açıkça yazılmalıdır.
Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı – Yargıtay Kararları Işığında Değerlendirme
Ceza yargılamasında, mahkeme tarafından ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilirken yalnızca kanun hükümleri değil, aynı zamanda Yargıtay içtihatları da yol gösterici nitelik taşır. Aşağıda, bu karar türüne ilişkin önemli Yargıtay kararları konu başlıklarıyla birlikte özetlenmiştir.
1. Akıl Hastalığı Nedeniyle Ceza Verilmemesi
Yargıtay 4. Ceza Dairesi, 2020/5360 sayılı kararında; sanığın akıl hastası olduğu belirlenmişse, öncelikle eylemin işlenip işlenmediği araştırılmalı ve suç sabitse TCK 32/1 ile güvenlik tedbirlerine hükmedilmelidir. Suç sabit değilse beraat kararı verilmelidir. Suçun işlenip işlenmediği tartışılmadan doğrudan ceza verilmemesi kararı verilmesi hukuka aykırıdır.
2. Yaş Küçüklüğü Nedeniyle Ceza Verilmemesi
Yargıtay 15. Ceza Dairesi, 2015/30775 sayılı kararında; 12–15 yaş aralığında olup işlediği fiilin anlam ve sonuçlarını algılayamadığı tıbben sabit olan çocuk hakkında beraat değil, CMK 223/3 gereği ceza verilmesine yer olmadığına karar verilmesi gerektiğini vurgulamıştır.
3. İçtima Halinde Ceza Verilmemesi
Yargıtay 4. Ceza Dairesi, 2020/3714 sayılı kararında; aynı eylem nedeniyle birden fazla suçun oluştuğu durumlarda, en ağır cezayı gerektiren suçtan hüküm kurularak, diğer suçtan ayrıca ceza verilmesine yer olmadığına karar verilmesi gerektiği ifade edilmiştir.
4. Etkin Pişmanlık Nedeniyle Ceza Verilmemesi (Uyuşturucu Suçları)
Yargıtay 10. Ceza Dairesi’nin 2020/17997 ve 2020/1152 sayılı kararlarına göre, sanığın hakkında henüz bir soruşturma başlamamışken kendi beyanıyla suçu itiraf etmesi, TCK 192/4 kapsamında etkin pişmanlık sayılır. Bu durumda mahkemece ceza verilmesine yer olmadığına karar verilmesi gerekir.
5. Karar Gerekçesindeki Yetersizlik ve Çelişki
Yargıtay 4. Ceza Dairesi, 2020/7018 ve 2020/5805 kararlarında; taraflardan biri hakkında hakaret suçundan beraat, diğer hakkında “karşılıklı hakaret” nedeniyle ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilmesinin çelişkili ve yetersiz gerekçeye dayandığını belirterek bozma kararı vermiştir.
6. Meşru Savunma Halinde Ceza Verilmemesi Yerine Beraat
Yargıtay 4. Ceza Dairesi, 2020/4343 sayılı kararında; meşru savunma halinin sabit olduğu olaylarda ceza verilmesine yer olmadığı kararı değil, doğrudan beraat kararı verilmesi gerektiğini vurgulamıştır (CMK 223/2-d).
7. Haksızlık İçeriğinin Azlığı Nedeniyle Ceza Verilmemesi
Yargıtay 15. Ceza Dairesi, 2015/5530 ve 4. Ceza Dairesi 2014/2158 sayılı kararlarında, işlenen fiilin ağırlığı göz önüne alındığında “haksızlık içeriğinin azlığı” gerekçesinin yetersiz olduğuna ve bu nedenle kanuna aykırı karar verildiğine hükmetmiştir.
8. Karşılıklı Hakaretin Oluşmaması Halinde Ceza Verilmemesi Mümkün Değildir
Yargıtay 18. Ceza Dairesi, 2019/10751 ve 2019/4046 sayılı kararlarında; karşılıklı hakaretin şartları oluşmadan, ceza verilmesine yer olmadığına karar verilmesinin hukuka aykırı olduğunu vurgulamıştır. Ayrıca, TCK 129/3 kapsamında verilecek kararın “cezaya hükmetmeden doğrudan ceza verilmemesi” şeklinde olması gerektiği belirtilmiştir.
SONUÇ
Yukarıdaki içtihatlar, ceza verilmesine yer olmadığı kararlarının verilmesinde gerekçelendirmenin netliği, maddi vakıaların yeterince açıklanması ve ilgili kanun hükümlerinin doğru uygulanması gerektiğini ortaya koymaktadır. Her bir olay kendi özelinde değerlendirilerek, kararın dayanağı olan CMK m.223 hükümleri açıkça belirtilmelidir. Aksi takdirde, verilen kararın Yargıtay tarafından bozulması kuvvetle muhtemeldir.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Ceza hukuku, aile hukuku ve ticaret hukuku başta olmak üzere birçok alanda uzmanlaşmış olan Avukat Gökhan Yağmur, müvekkillerine hem dava takibi hem de hukuki danışmanlık hizmeti sunmaktadır. İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren Gökhan Yağmur, özellikle ceza yargılamaları, ağır ceza davaları ve ceza genel hükümleri konularında derinlemesine bilgi ve tecrübeye sahiptir.
📞 0542 157 06 34
🌐 www.gokhanyagmur.com.tr
Adaletin etkin ve doğru şekilde tecelli etmesi için müvekkillerinin yanında yer alan Av. Gökhan Yağmur, hukuk mücadelenizde güvenilir bir yol arkadaşıdır.
🛑 Telif Hakkı ve Kullanım Uyarısı
Bu internet sitesinde yer alan tüm yazılar, makaleler ve içerikler Av. Gökhan Yağmur tarafından oluşturulmuş olup, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında koruma altındadır. Tüm içerikler zaman damgası ile kayıt altına alınmıştır. İzinsiz olarak içeriklerin kopyalanması, çoğaltılması, özetlenmesi veya başka sitelerde yayımlanması halinde hukuki ve cezai sorumluluk doğacaktır.
Meslektaş hukukçular, içeriklerimizi kaynak göstermek ve atıf yapmak suretiyle hukuki çalışmalarında kullanabilirler.
✍️ Hukuki Yazı Paylaşmak İsteyenler İçin
Akademik ya da mesleki çalışmaları bulunan hukukçular, uygulamaya dönük özgün makalelerini kısa özgeçmişleriyle birlikte [e-posta adresiniz] adresine göndererek yayımlanmak üzere bize iletebilirler. Konu sınırlaması bulunmamaktadır; ancak güncel hukuk uygulamalarıyla bağlantılı yazılar tercih sebebidir.
