Akıl Hastası Üzerindeki Bakım ve Gözetim Yükümlülüğünün İhlali Suçu (TCK 175)

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 175. maddesinde, akıl hastalarının korunmasına yönelik özel bir düzenleme yapılmıştır. Kanun koyucu, akıl hastasının kendisine veya çevresine zarar verme ihtimali bulunduğundan, bu kişilerin bakım ve gözetiminden sorumlu olanlara cezai bir yükümlülük yüklemiştir.

Madde 175 hükmü şu şekildedir:

“Akıl hastası üzerindeki bakım ve gözetim yükümlülüğünü, başkalarının hayatı, sağlığı veya malvarlığı bakımından tehlikeli olabilecek şekilde ihmal eden kişi, altı aya kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır.”

Bu düzenleme ile, akıl hastalarının denetimsiz bırakılmasının doğurabileceği tehlikeler önlenmek istenmiştir. Suçun konusunu, toplum güvenliği ve başkalarının hayatı, sağlığı veya malvarlığı oluşturmaktadır.

Dolayısıyla, akıl hastasının sorumluluğunu üstlenen kişi, gerekli dikkat ve özeni göstermeyip gözetim yükümlülüğünü yerine getirmezse ve bu ihmal başkaları açısından tehlikeye yol açabilecek nitelikteyse, TCK 175 kapsamında cezalandırılır.

Bu suç, somut bir zararın gerçekleşmesini değil, tehlike doğurma ihtimalini esas almaktadır. Yani, akıl hastasının birine zarar vermesi şart değildir; tehlike yaratacak şekilde ihmal yeterlidir.

Akıl Hastası Üzerindeki Bakım ve Gözetim Yükümlülüğünün İhlali Suçunun Unsurları

5237 sayılı TCK’nın 175. maddesi gerekçesi incelendiğinde, bu suçun somut tehlike suçu niteliğinde olduğu açıkça görülmektedir. Yani, suçun oluşması için mutlaka bir zararın meydana gelmesi gerekmez; tehlike doğurma ihtimali tek başına yeterlidir.

Suçun unsurları şu şekilde sıralanabilir:

1. Fail:
   Bu suç yalnızca akıl hastası üzerinde bakım ve gözetim yükümlülüğü bulunan kişi tarafından işlenebilir. Dolayısıyla failin, akıl hastasıyla arasında yasal veya fiili bir sorumluluk ilişkisi bulunmalıdır. Örneğin; veli, vasi, aile bireyi, bakıcı ya da sağlık kuruluşundaki görevli bu yükümlülüğün muhatabıdır.
2. Mağdur:
   Suçun mağduru doğrudan akıl hastası değildir. Burada korunan hukuki değer, toplumun güvenliği ile birlikte başkalarının hayatı, sağlığı ve malvarlığıdır. Yani akıl hastasının çevresine verebileceği tehlikeler önlenmek istenmektedir.
3. Fiil (İhmal Davranışı):
   Failin, akıl hastası üzerindeki bakım ve gözetim yükümlülüğünü yerine getirmemesi gerekir. Bu ihmalin, başkalarının hayatı, sağlığı veya malvarlığı açısından tehlikeli olabilecek nitelikte olması şarttır.
4. Tehlike Unsuru:
   Suçun tamamlanması için somut bir tehlikenin ortaya çıkması yeterlidir. Ancak herhangi bir zararın doğması aranmaz. Örneğin; akıl hastasının kontrolsüz şekilde sokağa çıkması ve çevreye zarar verme ihtimali bulunması, bu suçu oluşturabilir.
5. Netice:
   Suçun oluşması için somut bir zararın meydana gelmesine gerek yoktur. Ancak ihmal sonucu bir kimsenin yaralanması, ölmesi veya malvarlığında zarar meydana gelirse, fail bu kez ortaya çıkan neticeye göre kasten veya taksirle işlenen suçlardan ayrıca sorumlu tutulur.
6. Manevi Unsur:
   Failin kastla hareket etmesi gerekir. Yani yükümlülüğünün farkında olup, buna rağmen ihmal göstermesi şarttır.

Sonuç olarak; bu suç, akıl hastasının gözetiminden sorumlu olan kişinin yükümlülüklerini yerine getirmemesiyle tamamlanır. Tehlikenin ortaya çıkması yeterlidir; zarar gerçekleşirse daha ağır sorumluluk doğar.

Adli Para Cezası, Erteleme ve Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması

Akıl hastası üzerindeki bakım ve gözetim yükümlülüğünün ihlali suçu (TCK m.175), kanunda öngörülen cezası itibarıyla hafif nitelikte bir suç kabul edilmektedir. Bu nedenle, fail hakkında hükmedilecek cezalar bakımından bazı ceza muhakemesi kurumları gündeme gelebilir.

1. Adli Para Cezası

TCK’ya göre kısa süreli hapis cezaları, belirli şartlar altında adli para cezasına çevrilebilir. Bu suç için öngörülen hapis cezası altı aya kadar olduğu için, mahkeme fail hakkında hapis cezası yerine doğrudan adli para cezasına hükmedebilir. Böylece cezanın infazı, kişinin ekonomik durumuna uygun şekilde para cezası ödemesiyle yerine getirilmiş olur.

2. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB)

HAGB, sanık hakkında hükmedilen cezanın belli bir süre için hukuki sonuç doğurmaması, bu sürede yükümlülüklere uyulması halinde ise cezanın ortadan kaldırılmasını sağlayan bir kurumdur.

• TCK 175 kapsamında verilen hapis cezası 2 yıl veya altında olacağı için bu suç açısından HAGB uygulanması mümkündür.
• Sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkum olmaması ve denetim süresi koşullarına uygun davranması halinde, dava düşer ve ceza tüm sonuçlarıyla ortadan kalkar.

3. Cezanın Ertelenmesi

Ertelenme, mahkemece verilen hapis cezasının cezaevinde infaz edilmesinden koşullu olarak vazgeçilmesi anlamına gelir.

• TCK 175 kapsamında verilen hapis cezası 2 yıl veya altında olacağından, fail hakkında cezanın ertelenmesine karar verilebilir.
• Sanığın kişiliği, geçmişi ve yeniden suç işlemeyeceğine dair kanaat oluşması halinde mahkeme erteleme kararı verebilir.

---

Sonuç olarak, bu suçun ceza sınırları göz önüne alındığında; adli para cezasına çevrilme, HAGB ve erteleme kurumlarının tamamı uygulanabilir. Bu durum, failin cezaevine girmeksizin hukuki süreçten çıkabilmesine imkan tanımaktadır.

Suçun Şikayet Süresi ve Zamanaşımı

Akıl hastası üzerindeki bakım ve gözetim yükümlülüğünün ihlali suçu (TCK m.175), niteliği itibarıyla şikayete bağlı olmayan suçlar arasındadır. Bu nedenle savcılık, herhangi bir şikayet başvurusuna gerek olmaksızın, suçu öğrendiği anda resen soruşturma başlatır.

• Bu suçta şikayet süresi bulunmamaktadır.
• Mağdur veya yakınları şikayetten vazgeçse dahi, kamu davası düşmez. Çünkü burada korunan hukuki değer yalnızca bireysel menfaat değil, aynı zamanda toplum güvenliğidir.

Dava Zamanaşımı

Ceza hukukunda dava zamanaşımı, işlenen suçun belirli bir süre içerisinde soruşturulup kovuşturulmaması halinde ceza davasının düşmesine yol açan bir kurumdur.

• TCK 175 kapsamında öngörülen ceza miktarı dikkate alındığında, bu suç için olağan dava zamanaşımı süresi 8 yıl olarak uygulanır.
• Yani, suçun işlendiği tarihten itibaren 8 yıl içerisinde soruşturma açılabilir.
• Bu süre geçtikten sonra, artık fail hakkında ceza davası açılamaz veya açılmış davalar düşer.

Sonuç olarak, akıl hastası üzerindeki bakım ve gözetim yükümlülüğünün ihlali suçu şikayete bağlı değildir; resen soruşturulur ve dava zamanaşımı süresi 8 yıl ile sınırlıdır.

Uzlaşma

Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre bazı suçlarda tarafların uzlaştırmacı aracılığıyla anlaşması mümkündür. Ancak akıl hastası üzerindeki bakım ve gözetim yükümlülüğünün ihlali suçu (TCK m.175), uzlaşma kapsamında yer almamaktadır. Dolayısıyla, fail ile mağdurun uzlaşması halinde dahi dava düşmez; yargılama devam eder.

Görevli Mahkeme

Bu suç nedeniyle açılan davalarda görevli mahkeme, asliye ceza mahkemesidir. Yargılamalar bu mahkemeler tarafından yürütülür.

Soruşturma Aşaması

• Önödeme: Suçun kanunda öngörülen cezasının üst sınırı göz önüne alındığında, soruşturma aşamasında önödeme hükümleri uygulanabilir. Bu durumda, sanığın belirlenen miktarı ödemesiyle dava açılmadan süreç sona erebilir.
• Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi (KDAE): Şartların varlığı halinde savcılık, kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verebilir. Böylece şüpheli belli bir süre denetim altında tutulur ve bu sürede suç işlemezse dava açılmaz.

Kovuşturma Aşaması

Yargılama aşamasında, bu suç için basit yargılama usulü uygulanabilir. Bu usulde dosya üzerinden hızlı ve pratik bir şekilde karar verilir, duruşma yapılmadan hüküm kurulabilir.

Bu makale, ceza hukuku ve özellikle Türk Ceza Kanunu’nun uygulamaları konusunda uzman bir hukukçu olan Avukat Gökhan Yağmur tarafından hazırlanmıştır. Uzun yıllara dayanan mesleki tecrübesiyle ceza yargılamalarında etkin savunma yapan, müvekkillerine bireysel çözümler sunan Av. Gökhan Yağmur, İstanbul Barosu’na kayıtlı olarak faaliyet göstermektedir.

Ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşan Av. Gökhan Yağmur; dava takibi, danışmanlık hizmetleri ve akademik çalışmalarıyla öne çıkmaktadır. Profesyonel yaklaşımı sayesinde hem bireysel hem de kurumsal müvekkillere hukuki destek sağlamaktadır.

Daha fazla bilgi ve hukuki destek için:
📞 0542 157 06 34
🌐 gokhanyagmur.com.tr