Zorla getirme kararı; soruşturma ya da kovuşturma sürecinde, belirli işlemlerin yapılabilmesi amacıyla müşteki (şikâyetçi), mağdur, şüpheli, sanık, tanık veya bilirkişi gibi kişiler ile delil niteliğindeki unsurların gerektiğinde zor kullanılarak savcılık, hakimlik ya da mahkeme huzuruna çıkarılmasını sağlayan bir tedbirdir. Uygulamada bu karar “ihzar müzekkeresi” veya “ihzar celbi” isimleriyle de anılmaktadır.
Zorla getirme tedbiri yalnızca ilgili işlemin yapılabilmesi için zorunlu süre boyunca geçerli olup, işlem tamamlandıktan sonra kendiliğinden sona erer.
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre; müşteki ve mağdurlar hakkında CMK m.233 ve m.44/1, tanıklar yönünden m.43 ve m.44 hükümleri kapsamında zorla getirme uygulanabilir. Şüpheli ve sanık bakımından ise CMK m.146 esas alınır. Bu hüküm, zorla getirmenin genel çerçevesini çizdiğinden, tanık, mağdur, müşteki ve bilirkişiler için de kıyasen uygulanabilmektedir.
Zorla Getirme Kararı Verme Şartları
Zorla getirme kararı; ifade alma, sorgu veya teşhis, keşif, imza örneği alınması gibi işlemlerin yerine getirilebilmesi amacıyla uygulanan bir koruma tedbiridir. Ceza muhakemesinde koruma tedbirleri, yargılamanın sağlıklı yürütülmesi, delillerin kaybolmasının önlenmesi ve hükmün infazının sağlanması için öngörülmüştür. Ancak, kişi özgürlüğüne müdahale niteliği taşıdıkları için bu tedbirlere yalnızca kanunda belirtilen şartların varlığı halinde başvurulabilir.
Müşteki (şikâyetçi), mağdur, şüpheli, sanık, tanık ve bilirkişi hakkında zorla getirme kararı verilebilmesi için CMK m.146’da düzenlenen koşulların gerçekleşmesi gerekir:
- Tutuklama kararı verilmesini gerektirecek ölçüde nedenlerin bulunması halinde kişi zorla getirilebilir.
- Yakalama emri çıkarılmasını gerektiren sebeplerin varlığı halinde de zorla getirme uygulanabilir.
- İfade veya sorgu için çağrıldığı halde davete uymayan ve çağrıya uymadığı takdirde zorla getirileceği önceden kendisine bildirilen kişiler hakkında da zorla getirme kararı verilebilir.
Zorla Getirme Kararı Verme Yetkisi
Soruşturma Aşamasında Zorla Getirme:
Soruşturma, suç şüphesinin doğmasıyla başlayan ve Cumhuriyet savcısı tarafından düzenlenen iddianamenin mahkemece kabul edilmesiyle sona eren evredir. Bu aşamada zorla getirme kararı verme yetkisi esasen Cumhuriyet savcısına aittir. Kolluk kuvvetlerinin (polis, jandarma) zorla getirme kararı verme yetkisi bulunmaz; yalnızca verilen zorla getirme kararlarının yerine getirilmesini sağlarlar. Bununla birlikte, bazı özel durumlarda Sulh Ceza Hakimliği de zorla getirme kararı verebilir. Özellikle suçüstü hâllerinde veya gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda Cumhuriyet savcısına ulaşılamıyorsa ya da olayın kapsamı savcının iş gücünü aşacak düzeydeyse, CMK m.163 gereğince sulh ceza hakimi soruşturma işlemlerinin tümünü yapabileceği gibi zorla getirme kararı da alabilir.
Kovuşturma Aşamasında Zorla Getirme:
Kovuşturma, iddianamenin kabulüyle başlayıp hükmün kesinleşmesine kadar süren yargılama evresidir. Bu aşamada zorla getirme kararı verme yetkisi hâkime veya mahkeme başkanına tanınmıştır. Asliye ceza mahkemelerinde tek hâkim görev yaptığından zorla getirme kararını doğrudan mahkeme hakimi verir. Ağır ceza mahkemelerinde ise üç hâkimli bir yapı söz konusudur; duruşmaları mahkeme başkanı yönetir ve zorla getirme kararları da başkan tarafından alınır.
Zorla Getirme Kararı Nasıl Uygulanır?
Zorla getirme kararı, kişi özgürlüğünü kısıtlayan bir koruma tedbiridir; ancak bu karar kişilerin özel yaşam alanlarına doğrudan müdahale yetkisi vermez. Örneğin, hakkında zorla getirme kararı bulunan kişiyi almaya giden kolluk görevlileri, kişinin ikamet ettiği eve kendiliğinden giremez. Ev araması, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 119. maddesinde düzenlenen özel bir karar ve prosedür gerektirir. Bu nedenle kolluk, zorla getirme kararını uygulamak amacıyla kişiye ait özel ve kapalı mekânlara giremez. Kişi evinden ya da bulunduğu özel alandan çıkmazsa, kolluk, zorla getirme kararını aile bireylerinden birine tebliğ edebilir. Buna karşılık, kişi sokak, park, alışveriş merkezi gibi kamuya açık alanlarda görüldüğünde zor kullanılarak zorla getirme kararı icra edilebilir.
Uygulamada zorla getirme hem çağrı yöntemi hem de fiilen hazır etme aracı olarak kullanılmaktadır. Çoğunlukla kolluk, zorla getirme kararı verilen kişinin adresine giderek kararı kişiye veya yakınına tebliğ eder; kişi evde değilse kapının altından bilgilendirici bir not bırakılır. Bu yöntemle adeta davet edilen kişi, kararın verildiği adli merci huzuruna çıkarılarak ifade, sorgu ya da başka bir işlem varsa tamamlanır. İşlem tamamlandığında, adliye kalemi veya mübaşir tarafından evrakın arka yüzüne işlemin yerine getirildiğine dair kayıt düşülür ve bu evrak kolluğa teslim edilerek zorla getirme işlemi sonuçlandırılmış olur.
Zorla Getirme Kararı veya Emri Çeşitleri Nelerdir?
Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme, zorla getirme kararını iki farklı şekilde verebilir:
1. Tarihli Zorla Getirme Kararı:
Bu tür kararda, ilgili kişinin belirli bir tarihte hazır edilmesi istenir. Amaç, o gün yapılacak ifade alma, sorgu ya da başka bir işlemin gerçekleştirilmesidir. Örneğin mahkeme, “sanığın ifadesinin alınması için 10.09.2020 tarihli duruşmaya zorla getirilmesine” karar verebilir. Benzer şekilde savcılık, keşif veya teşhis işlemleri için şüphelinin belirli bir tarihte ilgili yerde hazır edilmesine karar verebilir.
2. Günsüz Zorla Getirme Kararı:
Günsüz zorla getirmede, kişi zorla getirildiği anda doğrudan işlem yapılacak yere veya adliyeye götürülür. Ancak bu durumda da kanunun öngördüğü süre sınırlamalarına uyulması zorunludur. CMK m.146/4 uyarınca; zorla getirilen tanık, bilirkişi, mağdur, şikâyetçi, şüpheli veya sanık, olanak varsa derhal; mümkün değilse yol süresi hariç en geç 24 saat içinde çağıran Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme huzuruna çıkarılmalı ve ifade ya da sorgu işlemi yapılmalıdır.
Zorla Getirme Kararı veya Emrine İtiraz Mümkün mü?
İtiraz, Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 267 ve devamı maddelerinde düzenlenmiş bir kanun yoludur ve hâkim veya mahkeme tarafından verilen kararlara karşı kullanılabilir. Bu kapsamda, mahkeme veya hâkim tarafından verilen zorla getirme kararına karşı da itiraz mümkündür. Kararın tebliğinden veya öğrenilmesinden itibaren iki hafta içinde itiraz edilebilir.
Cumhuriyet savcısının verdiği zorla getirme emirleri bakımından ise, CMK’nın zorla getirmeyi düzenleyen 146 ve 44. maddelerinde doğrudan bir “itiraz yolu” öngörülmemiştir. Bununla birlikte, zorla getirmenin kişi özgürlüğünü sınırlayan bir koruma tedbiri niteliğinde olması dikkate alındığında, kanunda savcılık kararlarına karşı tanınan itiraz hakları kıyasen uygulanabilir. Bu nedenle, savcılıkça verilen zorla getirme emrine karşı da ilgili kişi sulh ceza hâkimliğine başvurarak itiraz edebilir.
Şüpheli veya Sanık Hakkında Zorla Getirme Kararı (CMK 146)
Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre; şüpheli, soruşturma evresinde suç işlediği şüphesi bulunan kişiyi; sanık ise, iddianamenin kabulüyle başlayan kovuşturma evresinde hükmün kesinleşmesine kadar suç isnadı altında bulunan kişiyi ifade eder (CMK m.2). Hem soruşturma hem de kovuşturma aşamasında şüpheli veya sanık hakkında zorla getirme kararı verilebilir.
CMK m.146/2 uyarınca, zorla getirme kararında şu unsurlar yer almalıdır:
- Şüpheli veya sanığın kimliği,
- Kendisine isnat edilen suç,
- Gerekli hallerde eşkâli,
- Zorla getirilme nedenleri.
Zorla getirme kararının bir örneği şüpheli veya sanığa tebliğ edilir. Karar üzerine çağrılan şüpheli veya sanık, imkân varsa derhal; değilse yol süresi hariç en geç 24 saat içinde çağıran Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme önüne çıkarılır ve ifadesi alınır ya da sorgusu yapılır (CMK m.146/3-4).
Zorla getirme, kararın uygulanmaya başladığı andan itibaren geçerli olur ve hâkim, mahkeme veya savcılık tarafından ifade alma veya sorgunun tamamlanmasına kadar devam eder (CMK m.146/5). Ayrıca, çağrıya rağmen gelmeyen bilirkişi, mağdur ve müşteki yönünden de zorla getirme kararı verilebilmektedir.
Bilirkişi veya Tanıkların Çağrılması ve Zorla Getirilmesi
Tanık, sahip olduğu bilgi ve görgüyü beş duyusu aracılığıyla edinen ve bunları mahkeme huzurunda aktaran kişidir. Bilirkişi ise, çözümü özel, teknik ya da uzmanlık gerektiren konularda mahkemeye yardımcı olan kişidir. Bilirkişilerin çağrılması veya zorla getirilmesi bakımından, tanıklara ilişkin hükümler uygulanır (CMK m.62).
Tanık ve bilirkişiler öncelikle çağrı kâğıdı ile davet edilir. Çağrı kâğıdında gelmemenin sonuçları açıkça belirtilir. Tutuklu dosyalarda tanık ve bilirkişilerin zorla getirilmesine karar verilebilir; bu kararda zorla getirmenin gerekçesi gösterilir ve çağrıya uyan tanıklar için öngörülen prosedür uygulanır. Çağrı; telefon, telgraf, faks veya e-posta gibi araçlarla da yapılabilir. Ancak bu yöntemlerle yapılan çağrılarda çağrı kâğıdına bağlanan hukuki sonuçlar uygulanmaz. Mahkeme, duruşma sırasında derhal dinlenmesi zorunlu görülen tanıkların, belirlenen gün ve saatte hazır bulundurulmasını görevlilere yazılı olarak emredebilir. Bu hükümler yalnızca kişinin Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme huzurunda tanık olarak dinlenmesi durumunda uygulanabilir (CMK m.43).
Zorla getirme kararına rağmen tanık veya bilirkişinin gelmemesi hâlinde yakalama kararı verilmesi mümkün değildir. Uygulamada, bazı mahkemelerin zorla getirmeyi yalnızca tebligat yoluyla değil, fiilen uygulanacak şekilde emrettikleri görülmektedir.
Usulüne uygun çağrıya rağmen, mazeret bildirmeksizin gelmeyen tanık ve bilirkişiler zorla getirilir. Ayrıca gelmemeleri sebebiyle doğan giderler, kamu alacaklarının tahsili usulüne göre kendilerinden tahsil edilir. Ancak, zorla getirilen tanık daha sonra haklı bir mazeret ileri sürerse, kendisine yükletilen bu giderler kaldırılır (CMK m.44).
Mağdur ve müşteki yönünden de zorla getirilme koşulları ile uygulanacak usul, şüpheli veya sanık hakkında CMK m.146’da düzenlenen hükümler doğrultusunda uygulanır (CMK m.146/7).
Fiilî hizmette bulunan askerler bakımından zorla getirme kararları ise askerî makamlar aracılığıyla yerine getirilir (CMK m.44/2).
Mağdur veya Müştekinin Zorla Getirilmesi
Mağdur ve müşteki (şikâyetçi), Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme başkanı tarafından çağrı kâğıdı ile davet edilerek dinlenir. Bu çağrı bakımından tanıklara ilişkin hükümler kıyasen uygulanır (CMK m.233).
Usulüne uygun olarak meşruhatlı davetiye ile çağrıldığı halde mazeret bildirmeksizin gelmeyen mağdur veya müşteki hakkında zorla getirme kararı verilebilir (CMK m.44).
Zorla getirme kararı uygulanırken, mağdur ve müştekiler bakımından da şüpheli veya sanık için öngörülen şartlar ve prosedürler geçerlidir (CMK m.146/7).
Ayrıca, fiilî hizmette bulunan askerlerin zorla getirilmesine dair kararlar ise askerî makamlar aracılığıyla infaz edilir (CMK m.44/2).
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
