Hakaret Suçunda İddia ve Savunma Dokunulmazlığı Nedir? (TCK 128)
İddia ve savunma dokunulmazlığı, yargılama sürecine katılan herkesin iddia ve savunmalarını serbestçe ortaya koyabilmesini güvence altına alan bir koruma kurumudur. Bu koruma, uyuşmazlıkla bağlantılı olmak ve somut vakıalara dayanmak koşuluyla kullanılan ifadelerin hakaret suçu kapsamı dışında değerlendirilmesini sağlar. Bu nedenle iddia ve savunma dokunulmazlığı, hakaret suçunun unsurlarının incelenmesinde hukuka uygunluk sebebi olarak kabul edilir (TCK m.128).
Giriş ve Kapsamın Çerçevesi
Bu bölümde iddia ve savunma dokunulmazlığının temel işlevi, hakaret suçuyla ilişkisi ve TCK m.128’deki dayanağı açıklanmaktadır. Özellikle avukatların duruşmadaki sözleri veya dilekçelerdeki ifadeleri, aranan şartlar mevcutsa iddia ve savunma dokunulmazlığı sınırları içinde değerlendirilir.
İddia ve Savunma Dokunulmazlığının Kanuni Dayanağı (TCK m.128)
İddia ve savunma dokunulmazlığı, yargı mercileri veya idari makamlar nezdinde yapılan yazılı ya da sözlü başvurular sırasında kişilerle ilgili somut isnat veya olumsuz değerlendirmelerde bulunulması hâlinde, belirli şartlar dahilinde cezaya hükmolunmamasını düzenler. Ancak bu koruma, isnat ve değerlendirmelerin gerçek, somut vakıalara dayanması ve uyuşmazlıkla ilgili bulunması koşullarına bağlıdır.
Hükmün İçeriği ve Şartlar
TCK MADDE 128/1’e göre, dilekçe veya sözlü beyan kapsamında uyuşmazlıkla bağlantılı ve somut vakıalara dayanan isnatlar nedeniyle ceza verilmez. Böylece, yargılama faaliyetinin gerektirdiği ölçüde ifade serbestliği korunur. Bu çerçevede iddia ve savunma dokunulmazlığı, hakaret suçunda başlı başına bir hukuka uygunluk sebebi teşkil eder.
Sonuç Doğurucu Nitelik: Beraat
İddia ve savunma dokunulmazlığı uygulandığında, sanık hakkında “ceza verilmesine yer olmadığına” değil, doğrudan beraate karar verilmesi gerekir. Nitekim TCK m.128 ile CMK m.223/2-d birlikte değerlendirildiğinde, koşullar gerçekleştiğinde sanığın beraatine hükmedilmelidir (Y18CD-K.2017/2946).
İddia ve Savunma Dokunulmazlığının Uygulama Alanı ve Sınırları
İddia ve savunma dokunulmazlığı, ceza yargılaması yanında özel hukuk yargılamalarında da geçerlidir. Davalı, davacı, şahsi davacı, katılan, sanık ve savcı ile avukatlar, yargılamanın gerektirdiği ölçüde isnatlarda bulunabilir ve kimi zaman muhataplarını küçük düşürücü nitelikte görünebilecek ifadeler kullanabilirler. Ancak bu serbesti, uyuşmazlıkla bağlantı ve somut vakıalara dayanma şartlarıyla sınırlıdır.
Bağlantı ve Fayda İlişkisi
İleri sürülen somut isnatlar veya olumsuz değerlendirmeler mutlaka dava konusu uyuşmazlıkla bağlantılı olmalıdır. Bununla birlikte, söz konusu ifadelerin uyuşmazlığın çözümüne doğrudan fayda sağlaması aranmaz. Uyuşmazlıkla ilgisi bulunmayan isnatlar gerçek olsa dahi iddia ve savunma dokunulmazlığı kapsamında değerlendirilemez.
İddia ve Savunma Dokunulmazlığından Yararlanmanın Koşulları
İddia ve savunma dokunulmazlığının hakaret suçu bakımından hukuka uygunluk nedeni sayılabilmesi için Yargıtay’ın yerleşik kriterleri bulunmaktadır (YCGK-K.2007/174). Bu kriterler, iddia ve savunma dokunulmazlığının kapsamını somutlaştırır ve sınırlarını belirler.
Şekil Şartı
Eylem, iddia veya savunma mahiyetindeki evrak içinde yazılı biçimde ya da duruşmada sözlü olarak ortaya konulmalıdır. Başka bir anlatımla, açıklama iddia ve savunma faaliyetinin parçası olmak zorundadır.
Yer Şartı
İfade, yargı mercilerine verilen dilekçelerde yer almalı veya bu merciler huzurunda söylenmelidir. Yargılama dışı platformlarda sarf edilen sözler, kural olarak iddia ve savunma dokunulmazlığı kapsamına girmez.
Ölçülülük Şartı
Hak kullanımı sırasında sınırın aşılmaması gerekir. Ölçülülüğün özünde, ifade ile yargılamanın konusu arasında mantıksal bir irtibat bulunması yer alır. Uyuşmazlıkla ilişkisi olmayan ya da iddia ve savunma bakımından zorunlu görülmeyen hakaret içerikli sözler, iddia ve savunma dokunulmazlığı içinde değerlendirilemez.
Hakaret Suçunda İddia ve Savunma Dokunulmazlığı: Yargıtay Uygulaması
Bu bölümde, iddia ve savunma dokunulmazlığı kapsamında hakaret suçunun unsurlarının oluşmadığına karar verilen örnekler ile sınırın aşıldığının kabul edildiği hâller yer almaktadır. Kararlar, ölçütlerin somut olaylara nasıl uygulandığını göstermektedir.
Avukatın Dilekçesinde Cumhurbaşkanına Hakaret İddiası
Avukat olan sanığın temyiz dilekçesinde Cumhurbaşkanı hakkında kullandığı ifadelerin TCK m.128 kapsamındaki iddia ve savunma dokunulmazlığı içinde kaldığı kabul edilmiştir. Buna rağmen mahkûmiyet kurulması hukuka aykırı bulunmuştur (Yargıtay 4. Ceza Dairesi 2022/12629 E., 2025/4994 K.).
İddia ve Savunma Dokunulmazlığının Anayasal Dayanakla Birlikte Değerlendirilmesi
TCK m.128, Anayasa m.36 ile güvence altına alınan hak arama hürriyeti bağlamında yorumlanır. Bu çerçevede, yargılama veya idari başvurularda serbestçe iddiada bulunma ve savunma yapma imkânı sağlanır. Somut isnatlar ve olumsuz değerlendirmeler iddia ve savunma hakkının kullanımından koparıldığında, hakaret hatta iftira gündeme gelebilir. Uyuşmazlıkla bağlantı aranmalı; fayda şartı ise zorunlu değildir. Somut olayda, dilekçedeki sözlerin iddia ve savunma dokunulmazlığı içinde olduğu gözetilmeden mahkûmiyet kurulması bozma sebebi sayılmıştır (Y18CD-K.2017/7145).
“Dürüst Değil” İfadesinin Savunma Kapsamında Söylenmesi
Sanığın, görülmekte olan davaya ilişkin savunmasında avukat olan katılana yönelik “bunlar dürüst insanlar değiller” şeklindeki ifadesinin TCK m.128 kapsamına girdiği kabul edilmiştir. Buna rağmen cezalandırma yoluna gidilmesi hukuka aykırı görülmüştür (Y18CD-K.2017/6473).
Duruşma Savcısına Yönelik “Küstah” Sözü
Sanığın savunma sürecindeki değerlendirmeleri içinde yer alan “küstah” ibaresi, iddia makamının işlemlerine yönelik eleştiri bağlamında değerlendirilmiş ve TCK m.128 kapsamında sayılmıştır. Bu nedenle mahkûmiyet kararı bozma nedeni kabul edilmiştir (Yargıtay 4. CD-K.2014/36693).
Temyiz Dilekçesi İçeriğinde Hâkime Yönelik Eleştiriler
Sanığın, temyiz dilekçesinde “hakimin dosyayı kısa sürede okuyup karar verdiği” yönündeki ifadeleri, uyuşmazlıkla bağlantılı değer yargıları olarak iddia ve savunma dokunulmazlığı kapsamında değerlendirilmiştir. Bu bağlamda hakaret suçunun unsurları oluşmadığından mahkûmiyet kararı isabetli bulunmamıştır (Y18CD-K.2017/2147).
“Şerefsizlik Yapıyorsun” Sözü Savunma Kapsamında
Sanığın, yargılama sırasında tanığın beyanının doğruluğunu sorgulamak amacıyla kullandığı “şerefsizlik yapıyorsun…” şeklindeki sözleri, TCK m.128’de öngörülen olumsuz değerlendirme kapsamında iddia ve savunma dokunulmazlığı içinde kabul edilmiştir. Bu hâlde mahkûmiyet kurulması bozma nedeni sayılmıştır (Yargıtay 4. CD-K.2015/231).
Duruşmada “Sahtekârlık Yapıyor” Demek
Miras uyuşmazlığına ilişkin duruşmada sanığın kardeşine yönelik “sahtekârlık yapıyor, devleti dolandırıyor, işi gücü yalan” sözleri, uyuşmazlıkla irtibatlı bulunarak iddia ve savunma dokunulmazlığı kapsamında değerlendirilmiştir. Mahkûmiyet kararı bu nedenle hukuka aykırı görülmüştür (Yargıtay 4. CD-K.2014/34907).
Avukatın Avukata Yönelik Sözleri
Duruşmada “sen yalan söylüyorsun” şeklindeki ifadeler, somut uyuşmazlıkla bağlantılı ve yargılama bağlamında sarf edilmiş olması nedeniyle TCK m.128 çerçevesinde kalmıştır. Bu durumda hakaret suçunun unsurlarının oluşmadığı kabul edilmiştir (Y18CD-K.2015/12956).
Avukatın Hâkime Yönelik Eleştirileri
Avukatın, duruşma öncesinde hakimin tarafsızlığına ilişkin eleştiri ve şikâyet hakkı kapsamında dile getirdiği sözler, yargı otoritesini zayıflatma kastı taşımadığı ve meslek etiğine aykırılık iddiasına dayandığı için iddia ve savunma dokunulmazlığı içinde değerlendirilmiştir. Bu itibarla hakaret suçunun unsurları oluşmamıştır (Yargıtay 4. CD-K.2013/20257).
Temyiz Dilekçesindeki Sert Eleştiriler ve Değer Yargısı
Sanık avukatın temyiz dilekçesinde yerel mahkemeye yönelik “geçinmenin ne demek olduğunu bilmiyor” ve benzeri nitelikteki sert eleştirileri, değer yargısı kabul edilmiştir. İfadelerin dilekçe bağlamında ve TCK m.128 kapsamında kaldığı, katılanın onur ve saygınlığını rencide edici düzeye ulaşmadığı değerlendirilmiştir. Bu nedenle hakaret suçunun unsurlarının oluşmadığı belirtilmiştir (Y18CD-K.2015/1782).
Dokunulmazlık Sınırının Aşıldığı Hâl: “Mütecaviz ve Hırsız” Değerlendirmesi
Savunma amacı bulunsa bile, yeni delile ilişkin açıklamalarda “davacının mütecaviz ve hırsız olduğu” yönündeki ifadeler, herhangi bir somut belgeye dayanmadan, aşağılayıcı ve ölçüsüz nitelikte kabul edilmiştir. Bu durumda savunma dokunulmazlığının ölçülülük şartı ihlal edildiğinden, koruma dışında kalındığı belirtilmiştir (YCGK-K.2007/174).
“İstiklal Mahkemesi Hâkimi” Benzetmesi
Temyiz dilekçesinde hakimin tarafsızlığa aykırı davrandığı yönündeki sert eleştiriler ve “istiklal mahkemesi yönetircesine” ifadesi, uyuşmazlıkla bağlantılı değerlendirmeler olarak iddia ve savunma dokunulmazlığı kapsamına alınmıştır. Bu nedenle hakaret suçunun unsurlarının oluşmadığı kabul edilmiştir (Yargıtay 4. CD-K.2015/1626).
Sonuç: İddia ve Savunma Dokunulmazlığının Hakaret Suçuna Etkisi
İddia ve savunma dokunulmazlığı, yargılamanın amacına uygun şekilde tarafların söz ve yazı ile kendilerini ifade edebilmeleri için oluşturulmuş bir hukuki güvencedir. Koşulları gerçekleştiğinde hakaret suçunda hukuka uygunluk nedeni teşkil eder ve sonuç olarak beraat kararı verilmelidir. Bununla birlikte, ölçülülük sınırının aşılması veya uyuşmazlıkla ilgisiz, soyut ve aşağılayıcı nitelikteki isnatlar söz konusu olduğunda bu dokunulmazlık koruması uygulanmaz.
Uygulamada Dikkat Edilecek Noktalar
- Beyan veya dilekçe, yargı makamları nezdinde ve yargılama bağlamında olmalıdır.
- İfadeler somut vakıalara dayanmalı ve uyuşmazlıkla bağlantılı bulunmalıdır.
- Ölçülülük ilkesine riayet edilmeli; zorunlu olmayan, sırf tahkir amacı güden sözlerden kaçınılmalıdır.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
