İstinaf Kanun Yolu Nedir? İtiraz ve Temyizden Farkı Nedir?
İstinaf kanun yolu, ceza yargılamasında olağan başvuru mekanizmasıdır. İstinaf mahkemesi, ikinci derece (asıl derece) merci olarak hem olgusal hem de hukuki denetimi yapar. İlk derece (yerel) mahkemeleri ise davayı karara bağlayan başlangıç mercii olup, itiraz ve temyizden ayrılan yönleri istinaf kanun yolu bakımından önemlidir.
İstinaf Kanun Yolunun Temel Tanımı
İstinaf, olağan bir kanun yoludur. İstinaf mahkemesi, istinaf incelemesini yapan ikinci derece, diğer adıyla asıl derece mahkemesidir. Yerel mahkeme, ilk derece yargı mercii olarak kabul edilir.
İtiraz, İstinaf ve Temyiz Arasındaki Ayrım
İtiraz, hâkim tarafından verilen veya açıkça belirtilmek kaydıyla mahkemece tesis edilen ara kararlara karşı başvurulan yoldur. Buna karşılık istinaf kanun yolu, mahkemenin hüküm niteliğindeki son kararına yöneliktir.
İstinaf, hem maddi olaya ilişkin değerlendirme hem de hukuki denetim yapabilen ikinci derece kanun yoludur. Temyiz ise yalnızca hukuki inceleme yapan bir hukuki derece kanun yoludur.
İstinaf Başvurusu Nasıl Yapılır? Süresi Nedir?
Bu bölüm, istinaf kanun yolu bakımından başvuru süresini ve usulünü açıklar. Süreye ve başvuru merciine uyulmaması, istinaf incelemesinin yapılamamasına yol açar.
Süre Kuralı
İstinaf kanun yoluna başvuru süresi, hükmün gerekçesiyle birlikte tebliğ edildiği tarihten itibaren iki haftadır.
Başvuru Usulü
“Davasız yargılama olmaz” ilkesi gereği, kararı veren mahkemeye istinaf dilekçesi sunularak veya mahkemeye müracaatla tutanak tutulması suretiyle istinaf başvurusu yapılır.
Zorunlu Müdafilik ve Sürenin Başlangıcı
Kendisine zorunlu avukat atandığından haberdar olmayan sanık bakımından istinaf ve temyiz süresi; kararın müdafiye tefhim veya tebliğinden değil, sanığın hükmü öğrenme veya tebellüğ ettiği andan itibaren işlemeye başlar (Yargıtay CGK – K.2009/90).
İstinaf Kanun Yoluna Kimler Başvurabilir? (CMK 260/1, 262)
İstinaf kanun yolu, usulün öngördüğü süjelerce kullanılabilir. Başvuru hakkı olan kişilerin kapsamı, kanunda sınırlı olarak sayılmıştır.
Başvuru Hakkı Olan Süjeler
Katılan, katılma talebi reddedilenler, katılma talebi karara bağlanmayanlar, sanık ve bu kişilerin avukatları ile sanığın yasal temsilcisi ve eşi istinaf kanun yoluna başvurabilir.
Cumhuriyet Savcısının Başvuru Yetkisi
Ağır ceza mahkemesi Cumhuriyet savcıları, yargı çevresinde bulunan asliye ceza mahkemesi kararları aleyhine istinaf başvurusu yapabilir (CMK m.260/2, m.273/3).
Hangi Kararlara Karşı İstinaf Kanun Yoluna Gidilemez?
İstinaf kanun yolu kural olarak tüm hükümlere açıktır; ancak kanunda sayılan bazı istisnalar vardır. Aşağıdaki hallerde istinaf başvurusu mümkün değildir.
İstisnalar ve Sınırlar
- 15.000 TL ve altındaki adlî para cezasına mahkûmiyet hükümlerine karşı istinaf kanun yolu kapalıdır (CMK m.272/3).
- Üst sınırı 500 gün adlî para cezasını gerektiren beraat hükümleri aleyhine istinaf başvurusu yapılamaz.
- Kanunda açıkça “kesin” olduğu belirtilen kararlara karşı istinaf mümkün değildir.
Kendiliğinden (Re’sen) İstinafa Tabi Hükümler
İstinaf başvurusu yapılmadan inceleme yapılamaz; ancak 15 yıl ve üzeri hapis cezalarına ilişkin hükümler kendiliğinden istinafa tabidir. Bu durumda başvuru olmasa dahi dosya istinaf mahkemesine gönderilir.
HAGB Kararlarının Kanun Yolu
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararları için istinaf kanun yolu öngörülmemiştir; bu kararlara itiraz edilir. İtiraz reddi ve olağan yolun tükenmesi sonrasında, HAGB aleyhine kanun yararına bozma yoluna gidilebilir.
Özel Kanun – Temyiz Atfı ve İstinafın Uygulanması
İstinaf kanun yolunun yürürlüğe girmesinden önceki özel kanunlarda temyize yapılan atıflar bulunsa dahi, başvurular istinaf kanun yolu üzerinden yapılmalıdır (CMK m.285).
İstinaf Başvuru Dilekçesinde Gerekçe Zorunluluğu Var mı?
Bu başlık, istinaf kanun yolu başvurusunda gerekçe sunma yükümlülüğünü açıklar. Gerekçenin niteliği, incelemenin etkinliğini doğrudan etkiler.
Gerekçenin Zorunluluğu
Cumhuriyet savcısı istinaf başvurusu yaparken gerekçe göstermek zorundadır. Diğer başvuranlar (avukatlar dâhil) bakımından gerekçe sunmak zorunlu değildir (CMK 273/5). Bununla birlikte, gerekçe gösterilmesi istinaf kanun yolunun etkin kullanımını sağlar.
İstinaf Başvurusunun Etkileri (CMK 275, 283; 280/3)
İstinaf kanun yolu, davanın ilerleyişi ve infaz üzerinde belirli sonuçlar doğurur. Aşağıda aktarma etkisi, durdurma etkisi, aleyhe bozma yasağı ve bozmanın sirayeti ilkesi açıklanır.
Aktarma Etkisi
Mahkeme hüküm kurduktan sonra davadan el çeker; kararını düzeltme veya değiştirme yetkisi kalmaz. İstinaf başvurusu ile dosya istinaf mahkemesine gönderilir ve uyuşmazlık istinaf kanun yolunun aktarma etkisiyle ikinci dereceye taşınır.
Durdurma Etkisi
İstinaf başvurusu, hükmün infazını kendiliğinden durdurur. Başvuru üzerine yerel mahkeme hükmü, mahiyeti ne olursa olsun infaz edilmez.
Aleyhe Bozma Yasağı (CMK 283)
Müdahil veya savcılık istinaf kanoluna başvurmamışsa, yalnızca sanığın başvurması halinde sanık aleyhine bozma yapılamaz. Bu güvence, sanığın istinaf kanun yolunu çekinmeden kullanabilmesi amacıyla tanınmıştır.
Bozmanın Sirayeti İlkesi (CMK m.280/3)
Aynı davadaki sanıklardan biri istinaf kanun yoluna başvurmamış olsa bile, başvuran lehine verilen karar ortak bozma nedenleri içeriyorsa başvurmayan sanık da bu sonuçlardan yararlanır. İstinaf mahkemesi kararının sanık lehine olması hâlinde, bu sonuç, istinaf isteminde bulunmamış diğer sanıklara da uygulanabilir.
İstinaf Başvurusu Üzerine Yerel Mahkemenin İşlemleri (CMK 276)
İstinaf kanun yoluna başvuru yapıldığında, yerel mahkeme belirli ön koşulları denetler. Bu denetim, başvurunun bölge adliye mahkemesine gönderilmesinin ön adımıdır.
Ön İnceleme Kriterleri
- Başvuru süresinde mi yapılmıştır?
- Başvuranın istinaf kanun yoluna başvurma hakkı var mıdır?
- Karar, istinafa tabi kararlar arasında mıdır?
Reddin Sonuçları ve Gönderme
Süre aşımı, başvuru hakkının bulunmaması veya kararın istinafa tabi olmaması hâlinde başvuru reddedilir. Şartların sağlanması hâlinde dosya, istinaf incelemesi yapılmak üzere bölge adliye mahkemesine gönderilir.
Not: Yerel mahkemenin istinaf başvurusunu reddine karşı da istinaf kanun yoluna başvurulabilir.
İstinaf Mahkemesinde “Ön İnceleme” (CMK md.278–279)
İstinaf kanun yolu incelemesi başlamadan önce, bölge adliye mahkemesi gerekli ilk kontrolleri yapar. Bu aşama dosya üzerinden yürütülür.
Yetki, Süre ve Tebilgatta Tamamlama
Görevli ceza dairesi, varsa tebligat eksikliklerini giderir (CMK md.278). Ön incelemede yetki, süre, istinafa tabi olup olmadığı ve başvuranın hakkı bulunup bulunmadığı incelenir (CMK md.279). Şartları taşımayan başvurular reddedilir; bu red kararına itiraz kanun yolu açıktır. Şartlar mevcutsa istinaf incelemesine geçilir.
İstinaf Mahkemesinin Dosya Üzerinden İncelemesi (CMK 280)
İstinaf kanun yolu kapsamında, mahkeme gerekli gördüğünde dosya üzerinden inceleme yapabilir. Bu inceleme sonunda üç tür karar verilebilir.
(1) Esastan Red – Onama Kararı
Aşağıdaki durumlarda başvurunun esastan reddine (CMK 280/1-a) karar verilir:
- Usule veya esasa aykırılık bulunmaması,
- Delil değerlendirmesinde ya da işlemlerde eksiklik olmaması,
- İspat yönünden değerlendirmenin yerinde olması.
(2) Düzelterek Esastan Red
Aşağıdaki hallerde hukuka aykırılık düzeltilerek esastan red kararı verilir (CMK 280/1-a, 2. cümle; CMK 303/1-c, e, f, g, h):
- Suç ve cezanın gösterildiği hâlde kanun maddesinin yanlış yazılması (303/1-c),
- Doğum ve suç tarihine göre zorunlu indirimin yapılmaması (303/1-e),
- Artırım/indirimde maddi hata bulunması (303/1-f),
- TCK m.61’deki sıraya uyulmaması nedeniyle eksik/fazla ceza tayini (303/1-g),
- Yargılama giderlerinde yanlışlık (303/1-h).
(3) Bozma Kararı
CMK md.289’daki hukuka aykırılıklar mevcutsa dosya üzerinden bozma kararı verilir (CMK 280/1-a, 2. cümle):
- Mahkemenin kanuna aykırı oluşu (289/1-a),
- Hâkimin yasaklılığı (289/1-b),
- Reddi hâkim nedenlerinin kabulüne rağmen hâkimin hükme katılması veya istemin kanuna aykırı reddine karşın hâkimin hükme katılması (289/1-c),
- Görev ve yetkiye ilişkin uyuşmazlık (289/1-d),
- Kanunen hazır bulunması gerekenlerin yokluğunda duruşma yapılması (289/1-e),
- Duruşmanın açıklığı ilkesinin ihlali (289/1-f),
- Hükmün hukuka aykırı yöntemlerle elde edilen delillere dayanması (289/1-i).
Bozma Verilemeyen Haller – Tamamlama Yükümlülüğü
- Yerel mahkeme kararında gerekçe yoksa (289/1-g),
- Hüküm bakımından önemli hususlarda savunma hakkı kısıtlanmışsa (289/1-h),
istinaf mahkemesi bozma kararı veremez; eksikliği yargılama yaparak kendisi gidermekle yükümlüdür.
İstinaf Mahkemesinin Duruşmalı İncelemesi
İstinaf kanun yolu, gerekli görüldüğünde duruşmalı incelemeyle de işletilebilir. Bu usul için ayrıca talep şartı aranmaz.
Duruşmalı İnceleme Açılması
Ceza davasının hızlı, kesin ve adil çözümü için istinaf mahkemesi duruşma açabilir (CMK 280/1-c). Özellikle suç vasfının değişmesi, cezanın artırılıp azaltılması gibi hâllerde davanın duruşmalı görülmesine karar verilir.
Duruşmalı İnceleme Sonunda Verilebilecek Kararlar
- Esastan red kararı verilebilir.
- İlk derece mahkemesinin hükmü kaldırılarak istinaf mahkemesince yeniden hüküm kurulabilir.
Duruşmalı incelemede artık bozma kararı verilmez; çünkü mahkeme hükmü kaldırıp yeni karar verme yetkisine sahiptir. Bu aşamada tanık dinlenmesi, keşif yapılması, bilirkişi incelemesi gibi işlemler de icra edilebilir (CMK md.281/2). Suç vasfının değişmesi hâlinde uzlaşma işlemleri için dosya yerel mahkemeye gönderilebilir.
İstinaf İncelemesinde Duruşmanın Seyri (CMK md.282)
Duruşma kararı verilirse, CMK’nın genel hükümleri uygulanır. Bu çerçeve, istinaf kanun yolunda duruşmanın sistematiğini belirler.
Duruşmanın Aşamaları
- Önce üye hâkimin hazırladığı inceleme raporu okunur (CMK 282/1-a).
- Ardından ilk derece mahkemesinin gerekçeli hükmü anlatılır (CMK 282/1-b).
- Tanık ifadeleri, keşif, bilirkişi raporları ve duruşma hazırlığında toplanan deliller açıklanır (CMK 282/1-c).
- Keşif ve bilirkişilik dâhil olmak üzere toplanan tüm tutanak ve raporlar okunur; gerekli görülen tanık ve bilirkişiler çağrılır (CMK 282/1-d).
İstinaf Mahkemesi Kararlarına Karşı Direnme Yasağı (CMK md.284)
Yerel mahkemeler, istinaf mahkemesinin bozma karar ve hükümlerine karşı direnemez. İstinaf kanun yolu kararlarının icrası zorunludur.
Bozmadan Sonra Serbestlik İlkesi ve Uygulama
Yerel mahkeme, istinafın belirttiği hususları araştırmak ve yerine getirmekle yükümlüdür. Bununla birlikte “bozmadan sonra serbestlik” ilkesi gereği yeniden hüküm kurarken takdirini kullanabilir. Uygulamada, istinaf bozmasından sonra yerel mahkemenin önceki hükmünü yinelemesi hâlinde, istinaf mahkemesi yeni başvuru üzerine dosyayı bizzat ele alarak esasa ilişkin hüküm tesis edebilmektedir.
İstinaf Mahkemesi Kararının Temyiz Edilmesi
Temyiz, istinaf kanun yolu sonunda verilen kararların hukuki denetimi için Yargıtay’a başvuruyu ifade eder. Süre ve temyize elverişlilik koşulları önem taşır.
Temyiz Süresi ve Kapsamı
Temyiz süresi, istinaf mahkemesi hükmünün gerekçesiyle birlikte tebliğ edildiği tarihten itibaren iki haftadır. Bölge adliye mahkemelerinin bozma kararı dışındaki tüm kararları kural olarak temyiz edilebilir (CMK md.286). Ancak bazı kararlar bakımından ceza miktarı veya suç tipi esas alınarak temyiz yolu kapatılmıştır; bu hâllerde istinaf kanun yolu aşaması ile hüküm kesinleşir.
Temyiz Edilemeyen İstinaf Kararları (Örnekler)
- Miktarı ne olursa olsun adlî para cezasına karşı istinaf başvurusunun esastan reddine dair kararlar temyiz edilemez (CMK md.286/2-a).
- 5 yıl (dahil) veya daha az hapis cezalarına karşı istinaf başvurusunun esastan reddine ilişkin kararlar temyize kapalıdır (CMK md.286/2-a). Ancak yerel mahkeme 5 yıldan az ceza vermiş olsa bile istinaf mahkemesi cezayı artırmışsa, bu artırıma ilişkin karar temyiz edilebilir (CMK 286/2-b).
- Aynı hükümde yer alan hapis cezalarının toplamı 5 yılı aşsa dahi, belirtilen nitelikteki istinaf kararlarına karşı temyiz başvurusu yapılamaz (CMK md.286/2-h).
- TCK veya diğer kanunlarda üst sınırı 2 yıl hapis cezası gerektiren suçlar (ve bağlı adlî para cezaları) hakkında her türlü istinaf kararı temyize kapalıdır (CMK md.286/2-c).
- On yıl veya daha az hapis veya adlî para cezasını gerektiren suçlarda, ilk derece mahkemesince verilen beraat kararları hakkında istinafın esastan reddi kararları temyiz edilemez (CMK md.286/2-f).
- Eşya/kazanç müsaderesi ya da buna yer olmadığına ilişkin ilk derece hükümleri hakkında istinafın esastan reddi kararları temyize kapalıdır (CMK md.286/2-e).
- Davanın düşmesi, ceza verilmesine yer olmadığı ve güvenlik tedbirlerine ilişkin ilk derece hükümleri hakkında bölge adliye mahkemesince verilen aynı tür kararlar veya esastan red kararları temyize konu edilemez (CMK md.286/2-g).
Her Hâlükârda Temyiz Edilebilen Suçlar (CMK m.286/3-a)
Aşağıdaki suçlar bakımından ceza miktarı veya temyiz sınırına bakılmaksızın istinaf kanun yolu sonrasındaki kararlar temyiz edilebilir:
- Hakaret (m.125/3),
- Halk arasında korku ve panik yaratmak amacıyla tehdit (m.213),
- Suç işlemeye tahrik (m.214),
- Suçu ve suçluyu övme (m.215),
- Halkı kin ve düşmanlığa tahrik veya aşağılama (m.216),
- Kanunlara uymamaya tahrik (m.217),
- Halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma (m.217/A),
- Cumhurbaşkanına hakaret (m.299),
- Devletin egemenlik alametlerini aşağılama (m.300),
- Türk Milletini, Türkiye Cumhuriyeti Devletini, Devletin kurum ve organlarını aşağılama (m.301),
- Silahlı örgüt (m.314),
- Halkı askerlikten soğutma (m.318),
- Terörle Mücadele Kanunu m.6/2, m.6/4 ve m.7/2’deki propaganda suçu,
- Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu m.28/1, m.31 ve m.32 kapsamındaki toplantı ve gösteri yürüyüşü suçları.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
