Rüşvet Suçu Nedir? TCK 252 Kapsamı, Rüşvet Alma–Verme, Teşebbüs, Etkin Pişmanlık ve Cezalar
Rüşvet suçu, TCK md. 252’de; rüşvet alma–verme, rüşvet anlaşması, etkin pişmanlık, aracılık, teşebbüs ve tüzel kişiler yönünden uygulama hükümleriyle düzenlenir. Cezalar, nitelikli hâller ve diğer suçlarla ilişki bu rehberde açıklanmaktadır.
Rüşvet Suçu Nedir? (TCK md.252)
Rüşvet Suçunun Tanımı ve Genel Çerçevesi
Rüşvet suçu, görevin ifasıyla bağlantılı bir işi yapmak veya yapmamak için, doğrudan ya da aracı kullanılarak bir kamu görevlisine veya göstereceği kişiye menfaat sağlanmasıyla oluşur. Rüşvet alan ile rüşvet verenin özgür iradeleriyle rüşvet konusunda anlaşmaları, menfaat fiilen temin edilmese dahi rüşvet suçu bakımından tamamlanmış sayılır. Örneğin, yakalama kararı bulunan bir şahsı serbest bırakmak için belli bir bedel üzerinde anlaşan polis memuru menfaati elde etmese de rüşvet suçu kapsamında sorumlu tutulur.
Suçun Yapısı: Çok Failli Karşılaşma Suçu
Rüşvet suçu, bir tarafta rüşvet veren gerçek kişi, diğer tarafta ise rüşvet alan kamu görevlisinin (memur, avukat, bilirkişi vb.) bulunduğu, kamu idaresinin güvenilirliğine karşı işlenen çok failli bir karşılaşma suçudur. Bu düzenlemede hem rüşvet veren hem de rüşvet alan fail sıfatını taşır ve rüşvet suçu işler. Dolayısıyla, suçun kurulması karşılıklı mutabakatı ve en az iki failin varlığını gerektirir.
Rüşvet Suçunun Türleri
Bu bölüm, rüşvet suçu kapsamındaki temel alt türleri ve bunların ceza sonuçlarını özetlemektedir. Aşağıda rüşvet verme ve rüşvet alma fiilleri, seçimlik hareketler, cezalar ve indirim nedenleri açıklanmaktadır.
Rüşvet Verme Suçu
Rüşvet verme suçu, kamu görevlisinin görevinin ifasıyla ilgili bir işi yapması veya yapmaması için kendisine ya da göstereceği kişiye menfaat sağlayan kişi tarafından işlenir. Rüşvet verme fiili doğrudan failce gerçekleştirilebileceği gibi aracı üzerinden de yapılabilir; önemli olan haksız yararın sağlanması ya da vaad edilmesidir. Bu suçun cezası TCK md. 252/1 uyarınca 4 yıldan 12 yıla kadar hapis cezasıdır.
Kabul Edilmeyen Teklif Hâli (Teşebbüs Niteliği)
Kamu görevlisine menfaat temini yönünde teklif veya vaat yapılmasına rağmen bunun kabul edilmemesi durumunda rüşvet suçu tamamlanmaz, TCK md. 252/4 gereği verilecek ceza yarı oranında indirilir. Bu hâlde rüşvet suçu bakımından 2 yıldan 6 yıla kadar hapis cezası söz konusu olur. Ceza Genel Kurulu da, kamu görevlisinin teklifi kabul ettiği anda suçun tamamlandığını; reddetmesi hâlinde ise teşebbüs aşamasında kaldığını belirtmektedir (CGK-K.2023/149).
Rüşvet Alma Suçu
Rüşvet alma suçu, kamu görevlisinin kendisine veya göstereceği kişiye menfaat sağlanması karşılığında göreviyle ilgili bir işi yapmayı ya da yapmamayı kabul etmesiyle oluşur. Menfaat fiilen temin edilmese bile rüşvet alma konusunda anlaşma varsa rüşvet suçu tamamlanmış gibi cezaya hükmolunur. Rüşvet alma suçu, sadece kamu görevlisi tarafından işlenebilen bir “özgü suç”tur.
Kamu Görevlisi Kavramı ve Fail
TCK md. 6/1-c uyarınca kamu görevlisi; kamusal faaliyetin yürütülmesine atama, seçilme veya herhangi bir surette sürekli, süreli ya da geçici olarak katılan kişidir. Bu kapsama; milletvekili, belediye başkanı, meclis üyesi gibi seçilmişler; avukat, hâkim, savcı, bilirkişi ve tanık gibi yargısal faaliyete katılanlar ile kaymakam, vali, öğretmen, emniyet müdürü, polis gibi atanan memurlar girer. Ayrıca, kooperatifler, halka açık anonim şirketler, kamu yararına çalışan dernekler ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları adına hareket ederek hukuki ilişki tesis eden veya bu ilişki süresince haksız yarar sağlamaya yönelenler de rüşvet alma suçu bakımından fail olabilir.
Görev Alanına İlişkinlik Koşulu
Rüşvet alma suçunun oluşması için, anlaşmanın konusu olan işin kamu görevlisinin görev alanına girmesi gerekir. Görev alanı dışında kalan bir iş için menfaat temini rüşvet alma suçunu doğurmaz; somut duruma göre görevi kötüye kullanma, güveni kötüye kullanma veya dolandırıcılık gündeme gelebilir. Rüşvet alma suçunun cezası TCK md. 252/2 uyarınca 4 yıldan 12 yıla kadar hapis cezasıdır.
Kabul Edilmeyen Talep Hâli (Özel Teşebbüs)
Kamu görevlisinin rüşvet talep etmesine rağmen kişinin kabul etmemesi nedeniyle anlaşma sağlanamazsa, TCK md. 252/4 gereği verilecek ceza yarı oranında indirilir. Bu durumda kamu görevlisi yönünden 2 yıldan 6 yıla kadar hapis cezası söz konusudur.
Nitelikli Hâl – Yargısal Görev ve Bazı Meslekler
Rüşvet alan, talepte bulunan ya da bu konuda anlaşan kişinin yargı görevi yapan (avukat, hâkim, savcı), hakem, bilirkişi, noter veya yeminli mali müşavir olması hâlinde, TCK md. 252/7 uyarınca ceza üçte birden yarısına kadar artırılır.
Basit ve Nitelikli Rüşvet Ayrımı
Bu bölüm, rüşvet suçu bakımından “basit” ve “nitelikli” ayrımının yaptırım bakımından neden farklılaşmadığını açıklar. Kanun, rüşvet suçunda ayrıca bir ayrım yapmaksızın aynı ceza aralığını öngörmüş; örneğin tapu işlemlerini hızlandırmak için memura para verilmesi, görevin gereklerine uygun davranış karşılığında menfaat temini niteliğiyle rüşvet suçu kapsamında değerlendirilmiştir.
Rüşvet Suçunun Kanuni Düzenlemesi (TCK md. 252)
Bu başlık, TCK md. 252’deki temel hükümleri ana hatlarıyla özetlemektedir. Hükümler; rüşvet alanı ve vereni, anlaşma hâlini, kabul edilmeyen talep/teklif durumunu, aracılığı, üçüncü kişi ve tüzel kişilere sağlanan menfaat hâllerini ve nitelikli artırım sebeplerini kapsar.
- (1) Rüşvet veren: 4–12 yıl hapis.
- (2) Rüşvet alan kamu görevlisi: 4–12 yıl hapis.
- (3) Anlaşma varsa: Suç tamamlanmış gibi cezalandırma.
- (4) Kabul edilmeyen talep/teklifte: Cezada yarı oranında indirim.
- (5) Aracılık eden: Müşterek fail gibi cezalandırma.
- (6) Dolaylı menfaat sağlanan üçüncü kişi/tüzel kişi yetkilisi: Müşterek fail gibi cezalandırma.
- (7) Yargısal görev vb.: Cezada 1/3–1/2 artırım.
- (8) Bazı tüzel kişiler adına hareket edenler yönünden de rüşvet suçu hükümlerinin uygulanması.
Rüşvet Suçunda Haksız Yarar (Menfaat) Kavramı
Bu bölüm, rüşvet suçu açısından “menfaat”in kapsamını ve görünüm biçimlerini açıklar. Menfaat parasal değer, taşınır/taşınmaz mal veya ekonomik olmayan avantajlar şeklinde ortaya çıkabilir; önemli olan, kamu görevlisi veya göstereceği kişi lehine bir iyileşme sağlanmasıdır. Yargı uygulamasında, örneğin cinsel arzuların tatmini, yakınların işe alınması, ücretsiz yemek/tatil imkânı veya yakıt temini de menfaat kapsamında değerlendirilmiştir. Menfaat, görevin ifasıyla ilgili bir işin yapılması veya yapılmaması için temin edilmiş olmalıdır; aksi hâlde rüşvet suçu değil, başka suç tipleri gündeme gelebilir.
Rüşvet Anlaşması ve Hukuki Sonuçları
Bu başlık, rüşvet suçu bakımından iki tarafın özgür iradeleriyle anlaşmasının önemini vurgular. Rüşvet anlaşması, işin yapılmasından önce veya en geç yapılması anında kurulmalıdır; iş tamamlandıktan sonra sunulan hediyeler rüşvet anlaşması doğurmaz. Tarafların aynı amacı gerçekleştirmeye yönelik iradeleri, cebir, tehdit veya hile ile sakatlanmamış olmalıdır (CGK-K.2023/149). Anlaşma kurulduğu anda rüşvet suçu tamamlanır; henüz yarar sağlanmadan vazgeçme, gönüllü vazgeçme hükümlerinin uygulanmasına imkân vermez. Bu aşamadan sonra ancak etkin pişmanlık hükümleri gündeme gelebilir.
Etkin Pişmanlık (TCK md. 254)
Bu bölüm, rüşvet suçu bakımından etkin pişmanlığın şartlarını ve sonuçlarını açıklar. Soruşturma makamları rüşvet suçunu öğrenmeden önce, rüşvet alan veya almak için anlaşan kamu görevlisinin rüşvet konusu şeyi yetkili makamlara teslim edip durumu bildirmesi hâlinde ceza verilmez. Aynı imkân rüşvet veren veya vermek için anlaşan kişi için de geçerlidir. Rüşvete aracı olanların, soruşturma makamlarını önceden bilgilendirmeleri hâlinde de cezaya hükmolunmaz. Soruşturma makamları suçu öğrendikten sonra etkin pişmanlık hükümleri uygulanamaz; yabancı kamu görevlilerine rüşvette de etkin pişmanlık indirimi öngörülmemiştir.
Rüşvet Suçuna Aracılık (TCK md. 252/5)
Bu kısım, rüşvet teklif veya talebinin iletilmesi, anlaşmanın sağlanması ya da rüşvetin temini gibi fiillerle aracılık yapanların hukuki durumunu kapsar. Aracı, kamu görevlisi olsun olmasın, müşterek fail gibi cezalandırılır. Rüşvet suçuna aracılık etmenin yaptırımı 4 yıldan 12 yıla kadar hapis cezasıdır.
Rüşvet Suçuna Teşebbüsün Özel Görünüm Biçimi
Bu bölüm, TCK md. 35’ten ayrılan özel teşebbüs hâllerini açıklar. Rüşvet suçunda teşebbüs; kamu görevlisinin talebinin kabul edilmemesi veya kişinin teklif/vaadinin kamu görevlisince reddedilmesi şeklinde ortaya çıkar. Bu iki durumda TCK md. 252/4 uyarınca verilecek ceza yarı oranında indirilir ve sonuç olarak 2–6 yıl hapis cezası gündeme gelir. Özgür irade ile rüşvet anlaşması yoksa suç tamamlanmaz; kolluk operasyonlarında fail rüşvet suçundan değil, teşebbüs hükümlerine göre sorumlu tutulur.
Üçüncü Kişi veya Tüzel Kişi Lehine Menfaat ve Sorumluluk
Bu başlık, rüşvet ilişkisinde dolaylı menfaat sağlanan üçüncü kişi veya tüzel kişinin menfaati kabul eden yetkilisinin durumunu açıklar. Kamu görevlisi olup olmamasına bakılmaksızın bu kişiler müşterek fail gibi cezalandırılır (TCK md. 252/6). Dolaylı menfaat sağlayan üçüncü kişi veya tüzel kişi yetkilisi bakımından da 4–12 yıl hapis cezası söz konusudur.
Rüşvet Hükümlerinin Uygulanacağı Tüzel Kişiler
Bu kısım, rüşvet suçu hükümlerinin uygulanacağı tüzel kişi çevresini listeler. Aşağıdaki yapılar adına hareket edilerek menfaat temin/teklif/vaat edilmesi, talep veya kabul edilmesi, aracılık yapılması ya da başkasına menfaat sağlanması hâllerinde rüşvet suçu hükümleri uygulanır:
- Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları,
- Bu kuruluşların veya kamu kurum/kuruluşlarının iştirakiyle kurulmuş şirketler,
- Bu kurum/kuruluşların bünyesinde faaliyet yürüten vakıflar,
- Kamu yararına çalışan dernekler,
- Kooperatifler,
- Halka açık anonim şirketler.
Bu yapılarda, kamu görevlisi sıfatı aranmasa dahi rüşvet suçu hükümleri devreye girer.
Rüşvet Suçunda Mağdur–Zarar Gören Ayrımı
Bu başlık, rüşvet suçu bakımından mağdurun toplum olduğunu; belirli bir kişiye zarar verilmesi hâlinde o kişinin “zarar gören” sıfatını taşıdığını açıklar. Örneğin, üç polis memuruna 500 TL’yi rüşvet olarak uzatan kişinin teklifi reddedilirse eylem tek bir rüşvet suçu teşebbüsü sayılır; sanık hakkında tek suçtan hüküm kurularak TCK md. 43 (zincirleme suç) uyarınca artırım yapılabilir.
Şikâyete Tabi Olmama ve Dava Zamanaşımı
Bu bölüm, rüşvet suçunda takibin şikâyete bağlı olmadığını ve savcılığın suçu öğrenmesiyle kendiliğinden soruşturma başlatması gerektiğini açıklar. Rüşvet suçu yönünden dava zamanaşımı süresi 15 yıldır ve bu süre içinde bildirim yapılması hâlinde soruşturma ve kovuşturma yürütülebilir.
Soruşturma Usulü (3628 sayılı Kanun m. 17/1)
Bu başlık, kamu görevlileri hakkında genel kural olan 4483 sayılı Kanun kapsamındaki soruşturma izni prosedürünün rüşvet suçu bakımından uygulanmadığını belirtir. Rüşvet suçundan veya suça iştirak nedeniyle şüpheli olan kamu görevlileri hakkında 3628 sayılı Kanun m. 17/1 uyarınca doğrudan soruşturma yapılır; soruşturma izni aranmaz.
Rüşvet Suçunun Diğer Suçlarla İlişkisi
Bu bölüm, rüşvet suçu ile görevi kötüye kullanma, irtikap ve zimmet arasındaki sınırları ortaya koyar. Hangi şartlarda hangi suç tipinin oluşacağı, failin iradesi ve menfaatin elde edilme biçimi üzerinden değerlendirilir.
Görevi Kötüye Kullanma – Rüşvet İlişkisi
Görevi kötüye kullanma suçu (TCK md. 257), rüşvet suçunun unsurları oluşmadığında devreye giren genel, tali ve tamamlayıcı bir hükümdür. Rüşvet suçu oluştuğunda fail rüşvetten cezalandırılır; ayrıca görevi kötüye kullanmadan hüküm kurulmaz.
İrtikap – Rüşvet Ayrımı
İrtikap, kamu görevlisinin nüfuzunu kötüye kullanarak belli yoğunlukta baskı veya hileli davranışlarla yarar sağladığı tek failli bir suçtur; rüşvet suçu ise iki taraflı ve karşılaşma niteliğindedir. İrtikapta yarar mağdurun iradesi dışında temin edilirken, rüşvette taraflar serbest iradeleriyle anlaşırlar (CGK-K.2010/70).
Zimmet – Rüşvet Ayrımı
Zimmette kamu görevlisi, zilyetliğine verilen ya da gözetimi altındaki mal üzerinde görevine aykırı tasarrufta bulunur. Rüşvette ise bir malın kamu görevlisine devri şart değildir; önemli olan görevin ifasıyla ilgili bir iş karşılığında menfaat sağlanmasıdır.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
