Ceza Hukukunda Kıyas Nedir? Kıyas Yasağı, Yorum ve Yargıtay Kararlarıyla Açıklama
Ceza hukukunda kıyas nedir, ceza muhakemesinde kıyas mümkün mü? Kıyas yasağı, yorum yöntemleri ve Yargıtay içtihatlarıyla kıyasın sınırlarını öğrenin.
Kıyas Nedir? Ceza Hukukunda Kıyas Mümkün mü?
Ceza hukukunda kıyas, kanunda açıkça belirtilmeyen bir fiilin, kanunda suç olarak düzenlenen benzer bir fiile dayanılarak cezalandırılması anlamına gelir. Bu nedenle, maddi ceza hukukunda kıyas yasağı ilkesi geçerlidir. Söz konusu yasak, “kanunsuz suç ve ceza olmaz” ilkesinin doğal sonucudur. Ceza hukukunda lehe ya da aleyhe olacak şekilde kıyas yapılması, hukuki güvenlik ilkesini zedeler. Ancak, bu yasak yalnızca maddi ceza hukukuna özgüdür; ceza muhakemesi hukukunda kıyas yapılması belirli sınırlar içinde mümkündür.
Ceza Muhakemesinde Kıyasın Uygulanabilirliği
Ceza muhakemesi hukukunda kıyasın uygulanmasına izin verilir. Bunun temel nedeni, usul hükümlerinin kanunlarda düzenlenmeyen durumlarda benzer hükümlerle doldurulabilmesidir.
Örneğin, 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu’nda (PVSK) soruşturma aşamasında yapılması öngörülen teşhis işlemi, Yargıtay tarafından kovuşturma aşamasında da uygulanabilir bir işlem olarak değerlendirilmiştir.
Bununla birlikte, ceza muhakemesinde kıyas yapılmasının iki temel sınırı bulunmaktadır:
- Özgürlüğü daraltan normlarda kıyas yasağı: Tutuklama işlemi bu kapsama örnek gösterilebilir.
- İstisnai normlarda kıyas yasağı: Örneğin, tanıklıktan çekinme hakkı yalnızca Ceza Muhakemesi Kanunu’nda (CMK) açıkça sayılan kişiler için geçerlidir. Bu nedenle kıyas yoluyla bu hakkın kapsamı genişletilemez.
Dolayısıyla, ceza muhakemesinde kıyas yapılabilse de, bu durum özgürlükleri kısıtlayan veya istisnai nitelikteki düzenlemeleri genişletici şekilde uygulanamaz.
Ceza Hukukunda Kıyas ve Yorum Arasındaki Farklar
(Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2019/358)
Ceza hukukunda “kıyas” ve “yorum” kavramları, doktrinde birbirinden farklı açıklanmıştır.
Bahri Öztürk, Mustafa R. Erdem ve Veli Özbek’e göre; kıyas, kanunda mevcut olmayan bir durumun, hukuk düzenindeki benzer bir kural aracılığıyla doldurulmasıdır. (Ceza Hukuku Genel Hükümler ve Özel Hükümler, Turhan Kitabevi, 2003, s.5)
Nevzat Toroslu ve Haluk Toroslu ise kıyası, kanunda düzenlenmeyen bir duruma, kanunda öngörülen benzer düzenlemelerin veya genel ilkelerin uygulanması olarak tanımlamışlardır. Onlara göre, kıyas yeni bir norm yaratma faaliyeti değildir; mevcut yazılı hukukun mantıksal genişlemesiyle ilgilidir. Buna karşılık yorum, kanunun anlamını araştırma ve açıklama sürecidir.
Nevzat Toroslu ayrıca, “yorumcu, yalnızca normun görünüşteki anlamıyla yetinemez; aynı zamanda normun özünde yer alan gerçek anlamı ve kapsamını da belirlemelidir” diyerek yorumun derinliğine dikkat çekmiştir.
Yorum Yöntemleri
Ceza hukukunda öğretide dört temel yorum yöntemi benimsenmiştir:
- Gramatik (lâfzî) yorum: Kanun metninin kelime anlamına bağlı kalınır.
- Sistematik yorum: Hüküm, kanunun genel yapısı içinde değerlendirilir.
- Tarihsel yorum: Kanunun hazırlanma süreci ve gerekçesi dikkate alınır.
- Teolojik (amaçsal) yorum: Kanun koyucunun amacı esas alınır.
Bu yöntemler genellikle birlikte kullanılır. Kayıhan İçel’e göre; örnekseme (kıyas), yasal boşluğu doldurmayı amaçlarken, genişletici yorum mevcut bir hükümden hareketle yasa koyucunun iradesini belirlemeye yöneliktir. (Ceza Hukuku Genel Hükümler, Beta, 2017, s.108)
Kıyas, Kıyas Yasağı ve Yorum Konusundaki İlkeler
(Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2023/18)
Ceza muhakemesi kanununda kıyas ve yorumun uygulanabilirliğine ilişkin ilke ve sınırlar, CMK’nın 286. maddesinin ikinci fıkrasının (b) bendi örneğinde açıklanmıştır. Bu hükme göre, “İlk derece mahkemelerinden verilen beş yıl veya daha az hapis cezalarını artırmayan bölge adliye mahkemesi kararları” temyiz edilemez.
Bu düzenlemenin uygulanabilmesi için iki koşul aranır:
- İlk derece mahkemesinin beş yıl veya daha az süreli bir hapis cezasına hükmetmiş olması,
- Bölge adliye mahkemesinin bu cezayı artırmayan bir karar vermesi.
Birinci koşulda uygulamada tereddüt bulunmamakla birlikte, ikinci koşulun değerlendirilmesi sırasında kanunun amacı, sistematiği ve kıyas ile yorumun uygulanabilirliği göz önünde bulundurulmalıdır.
Temel Hak ve Özgürlüklerde Kıyasın Sınırları
Ceza muhakemesinde genel olarak kıyas ve yorum mümkündür; ancak iki önemli sınır vardır:
- Temel hak ve özgürlükleri daraltan normlarda kıyas yapılamaz.
- İstisnai normlar kıyas veya genişletici yorum yoluyla genişletilemez.
Kanun koyucunun açık iradesinin dışına çıkılarak kıyas veya yorum yapılması, özellikle temel hakları daraltıcı veya istisnai normları genişletici sonuçlar doğuramaz.
CMK’nın 286. maddesinin ikinci fıkrasının (b) bendinde düzenlenen hüküm, hem Anayasa’nın 36. maddesinde güvence altına alınan hak arama özgürlüğüyle ilgili bir temel hak niteliği taşır, hem de istisnai bir normdur. Bu nedenle, bir bölge adliye mahkemesi kararının temyiz edilemez olup olmadığının belirlenmesinde kıyas yoluyla hak arama özgürlüğü daraltılamaz; aynı şekilde istisnai normun kapsamı da genişletilemez.
Sonuç: Ceza Hukukunda Kıyas Yasağı İlkesinin Önemi
Ceza hukukunda kıyas yasağı, bireylerin hukuki güvenliğini ve “kanunsuz suç ve ceza olmaz” ilkesini koruyan temel bir ilkedir. Ceza muhakemesi hukukunda ise kıyas, yalnızca usule ilişkin konularda ve özgürlükleri daraltmayan hallerde sınırlı biçimde uygulanabilir.
Bu yaklaşım, hukuk devletinin temel unsurlarından biri olan kanunilik ilkesinin korunmasını sağlar.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
