Memnu Hakların İadesi Nedir? Şartları, Yetkili Mahkemeler ve Hukuki Sonuçları 2025
Memnu hakların iadesi, ceza mahkumiyetine bağlı yasaklılıkları ortadan kaldıran hukuki bir kurumdur. Şartları, yetkili mahkemeler ve devlet memurluğu ile milletvekilliğine etkilerini bu kapsamlı rehberde öğrenin.
Memnu (Yasaklanmış) Hakların İadesi Nedir?
Memnu hakların iadesi, diğer bir ifadeyle yasaklanmış hakların geri verilmesi, bir ceza mahkumiyeti sonucunda TCK dışındaki özel kanunların getirdiği hak yoksunluklarını ortadan kaldıran bir ceza hukuku kurumudur.
Bu düzenleme, hükümlünün mahkumiyetin doğurduğu toplumsal ve mesleki yasaklardan kurtulmasını sağlayan bir hukuki mekanizmadır.
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (TCK), cezanın infazının tamamlanmasıyla kişinin tüm yasaklı haklarını yeniden kazanacağını öngörmektedir. Ancak, TCK dışında kalan bazı özel kanunlar, mahkumiyet nedeniyle belirli mesleklerin icrasını veya kamu görevlerini yasaklayabilmektedir. Örneğin, hükümlü cezasını tamamen infaz etmiş olsa dahi avukatlık, milletvekilliği, mali müşavirlik ya da devlet memurluğu gibi meslekleri icra etmesi, ilgili meslek yasalarındaki özel hükümler gereği mümkün olmayabilir. Bu durumda hükümlünün söz konusu yasaklılık halini ortadan kaldırmak için mahkemeye başvurarak memnu hakların iadesi kararı alması gerekir.
Kısaca ifade etmek gerekirse, memnu hakların iadesi, ceza mahkumiyetine bağlı olarak özel kanunların doğurduğu olumsuz sonuçları ortadan kaldıran bir hukuki kurumdur.
Memnu Hakların İadesi Şartları
Memnu hakların iadesi talebinde bulunulabilmesi için 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun 13/A maddesi üç temel şart öngörmüştür. Bu şartların birlikte gerçekleşmesi zorunludur.
1. Cezanın Tamamen İnfaz Edilmesi
Memnu hakların iadesi için öncelikle mahkum olunan cezanın tamamen infaz edilmesi gerekir.
Buradaki “infaz” kavramı, yalnızca hükümlünün cezaevinden koşullu salıverilmesi anlamına gelmez. Hükümlü koşullu salıverilmeden sonra geçireceği denetim süresini de tamamlayarak mahkumiyet hükmündeki cezanın tamamını fiilen infaz etmiş olmalıdır.
Örneğin, 6 yıl hapis cezasına mahkum edilen bir kişi 4 yılını cezaevinde geçirdikten sonra koşullu salıverilmişse, kalan 2 yıllık denetim süresini de dışarıda tamamlaması gerekir. Bu sürenin sonunda cezası tamamen infaz edilmiş sayılır ve memnu hakların iadesi talebinde bulunabilir.
2. Cezanın İnfazından Sonra 3 Yıl Geçmiş Olması
İkinci şart, cezanın infazının tamamlanmasından itibaren 3 yılın geçmiş olmasıdır.
Bu süre dolmadan hükümlü yasaklanmış haklarının geri verilmesi talebinde bulunamaz. 3 yıllık süre, hükümlünün topluma uyum süreci olarak değerlendirilir.
3. İyi Hâlli Olmak ve Yeni Suç İşlememek
Üçüncü şart, infazın tamamlandığı tarihten itibaren geçen 3 yıllık süre içinde hükümlünün yeni bir suç işlememesi ve hayatını “iyi halli” bir biçimde sürdürmesidir.
Mahkeme, bu sürede hükümlünün davranışlarını değerlendirerek iyi halli olup olmadığına kanaat getirir. Uygulamada, hükümlü hakkında yeni bir ceza davası açılmamışsa veya olumsuz bir toplumsal durumu yoksa genellikle iyi halli sayılmaktadır.
Bu şartları sağlayan hükümlü, yetkili mahkemeye vereceği dilekçe ile memnu hakların iadesi talebinde bulunabilir.
Memnu Hakların İadesinde Yetkili Mahkeme
Yasaklanmış hakların iadesine ilişkin karar verme yetkisi iki farklı mahkemeye tanınmıştır.
Hükümlü, bu iki mahkemeden dilediğine başvurarak memnu haklarının iadesini talep edebilir.
Hükmü Veren Mahkeme
En uygun mahkeme, hükümlünün yargılandığı ve mahkumiyet kararını veren mahkemedir.
Bu mahkeme, dosyaya ve delillere doğrudan erişimi bulunduğundan yasaklanmış hakların iadesi talebini daha hızlı ve sağlıklı biçimde değerlendirebilir.
İkamet Yerindeki Mahkeme
Hükümlü, hükmü veren mahkeme dışında bir yerde ikamet ediyorsa, bulunduğu yerdeki aynı dereceli mahkemeye de başvurabilir.
Örneğin, İzmir 1. Ağır Ceza Mahkemesi’nde yargılanıp mahkum olan bir kişi İstanbul’da ikamet ediyorsa, İstanbul Nöbetçi Ağır Ceza Mahkemesi’ne başvurarak memnu haklarının iadesi talebinde bulunabilir.
Bu durumda İstanbul’daki mahkeme, İzmir’deki mahkemeden hüküm ve ilgili evrakları getirterek karar verir.
Her iki mahkeme de yetkili olmakla birlikte, mahkumiyet hükmünü veren mahkeme genellikle evrakların tamlığı nedeniyle daha hızlı işlem yapabilir.
Memnu Hakların İadesi ve Devlet Memurluğu
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 48/A-5. maddesi, TCK’nın 53. maddesinde belirtilen hak yoksunluğu süreleri sona erse dahi, kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla hapis cezasına mahkum olanların memur olamayacağını hükme bağlamıştır.
Ayrıca affa uğrayan kişiler için dahi bazı yüz kızartıcı suçlarda memuriyet yasağı devam etmektedir.
Bununla birlikte, hükümlü hakkında memnu hakların iadesi kararı verilirse, kişi yasaklanmış tüm haklarını yeniden kazanır. Bu karar memuriyete giriş engellerini de kaldırır.
Ancak, 657 sayılı Kanun’un 92. maddesi uyarınca idare, açıktan atama sürecinde hükümlüyü memuriyete kabul edip etmemede takdir yetkisine sahiptir.
Bu yetki keyfi biçimde kullanılamaz; idari yargı denetimine tabidir.
Memnu Hakların İadesi ve Milletvekilliği
Milletvekili Seçimi Kanunu’nun 11. maddesi uyarınca, toplam bir yıl veya daha fazla hapis cezasına mahkum olan kişiler, cezaları affa uğrasa bile milletvekili seçilme hakkını kaybederler.
Bu hakkı yeniden elde etmenin tek yolu, mahkemeden memnu hakların iadesi kararı alınmasıdır.
Milletvekili adayı olmak isteyen vatandaşların, adaylık başvuru süresi içinde bu kararı almış olmaları zorunludur. Aksi halde seçilme yeterliliği bulunmaz.
Memnu Hakların İadesi Kararının Etkili Olmadığı Meslekler
Bazı meslekler, kendi özel etik kuralları gereği memnu hakların iadesi kararından sonra dahi icra edilemeyebilir.
Bu durum, ilgili meslek kuruluşlarının değerlendirmesine bağlıdır. Danıştay kararları bu konuda yol göstericidir.
- Mali Müşavirlik Örneği:
Sahte belge düzenlemekten bir yıl hapis cezasına mahkum olan bir mali müşavir, memnu hakların iadesi kararı almasına rağmen TÜRMOB tarafından mesleğe kabul edilmemiştir.
Danıştay, 3568 sayılı Kanun’un 4. maddesinin (d) bendi uyarınca memnu hakların iadesi kararının ehliyetsizliği kaldırabileceğini, ancak aynı maddenin (f) bendindeki “meslek şeref ve haysiyetine uymayan durum” hükmü gereği TÜRMOB’un reddini haklı bulmuştur.
(Danıştay 8. Daire, E. 2008/3215, K. 2010/5022, T. 06.10.2010) - Avukatlık Örneği:
Adam öldürme suçundan hüküm giyen bir kişi, cezasını infaz ettikten sonra memnu hakların iadesi kararı alarak avukatlık stajı için başvuru yapmıştır.
Konya Barosu başvuruyu reddetmiş, Danıştay da Avukatlık Kanunu’nun 5/a maddesine göre ehliyetsizlik ortadan kalksa bile, 5/c maddesinde yer alan “mesleğe yaraşmayacak tutum ve davranışlar” hükmü nedeniyle reddi uygun bulmuştur.
(Danıştay 8. Daire, E. 2006/4018, K. 2007/16, T. 15.01.2007)
Memnu Hakların İadesi ve Adli Sicil Kaydı
Adli Sicil Kanunu uyarınca, mahkemenin verdiği memnu hakların iadesi kararı, kişinin adli sicil kaydına işlenir.
Bu kayıt, hükümlünün yasaklı haklarının geri verilmiş olduğunu resmi olarak gösterir ve ilgili makamlarca kolayca erişilebilir hale getirir.
Daha sonra Adli Sicil Kaydının Silinmesi kararı verildiğinde, memnu hakların iadesine ilişkin kayıt da tamamen silinir.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
