Suç üstlenme ve suçluyu kayırma Nedir? TCK 270–283 Kapsamı, Unsurları, Cezası ve Yargıtay Kararları
Suç üstlenme ve suçluyu kayırma nedir? TCK 270 ve TCK 283 maddelerinin kapsamı, unsurları, cezaları, uzlaşma-zamanaşımı hükümleri ile Yargıtay kararlarından örnekler bu kapsamlı rehberde. Detaylı, güncel ve akademik bir anlatım için tıklayın.
Suç Üstlenme (TCK 270) ve Suçluyu Kayırma (TCK 283) Nedir?
Bu bölüm, suç üstlenme ve suçluyu kayırma kavramlarının temel tanımlarını sunar. Tanımlar birebir korunarak anlatım tarzı yenilenmiş; örnek ve dayanaklar aynı içerikte kalacak şekilde yeniden düzenlenmiştir.
Suç Üstlenme (TCK 270) Tanımı
Failin, polis, jandarma, savcılık gibi yetkili mercilere, gerçeğe aykırı biçimde bir suçu bizzat işlediğini yahut suça katıldığını bildirmesi suç üstlenme olarak kabul edilir (TCK m. 270).
Suçluyu Kayırma (TCK 283) Tanımı
Önceden suç işlemiş kişinin araştırılmasını, yakalanmasını, tutuklanmasını ya da mahkûmiyet hükmünün infazından kaçmasını sağlamak amacıyla imkân yaratılması, suçluyu kayırma suçunu oluşturur (TCK m. 283).
Örnek Olay
Trafik güvenliğini tehlikeye düşürecek ölçüde alkollü araç kullanan sürücünün yakalanmasını engellemek için, araçtaki alkolsüz kişinin aracı kendisinin kullandığını söylemesi, suçluyu kayırma kapsamında değerlendirilir. Zira 1 promil ve üzeri alkolle araç kullanma, trafik güvenliğini tehlikeye sokma suçunu doğurduğundan, yakalanmanın engellenmesi cezalandırılır.
Suç Üstlenme ve Suçluyu Kayırma Suçunun Unsurları
Bu başlıkta, suç üstlenme ve suçluyu kayırma suçlarının kurucu öğeleri aynı bilgi içeriği korunarak sistematik hale getirilmiştir. Hangi davranışların cezalandırıldığı ve failde aranan irade unsurları açıklanır.
Suç Üstlenmenin Unsurları (TCK 270)
- Fail, yetkili makamlara gerçeğe aykırı biçimde bir suçu işlediğini ya da suça iştirak ettiğini bildirir.
- Üstlenilen fiil, hiç gerçekleşmemiş bir olaya ilişkin olabileceği gibi, gerçekten işlenmiş ve failin dışında biri tarafından gerçekleştirilmiş bir suça da dair olabilir.
- Gerçeğe aykırı beyanda bulunma, bilerek ve istenerek yapılmalıdır.
- Manevi unsur bakımından, TCK m. 270/1’in ikinci cümlesindeki akrabalık hâli dışında genel kast yeterlidir. Failin saik ve gerekçeleri sonucu değiştirmez; örneğin, barınma-beslenme ihtiyaçlarını cezaevinde giderme amacıyla tanımadığı birinin suçunu üstlenmesi de bu kapsamdadır.
- Beyan, soruşturma başlatmaya veya ilgili makama iletmeye yetkili mercilere yapılmalıdır. CMK m. 158’e göre ihbar/şikâyet, Cumhuriyet başsavcılığına veya kolluğa yöneltilebilir.
- Maddede “suç” kavramı kullanıldığından, üstlenilen eylem ceza hukuku anlamında suç teşkil etmelidir; salt kabahatler veya yalnız idari yaptırım gerektiren ihlaller bu suçu oluşturmaz (CGK K.2020/520).
Suçluyu Kayırmanın Unsurları (TCK 283)
- Fail, önceden işlenmiş bir suçun faili/şeriki olmamalıdır; suç siyaseti gereği kayırma, asıl suça iştirak etmeyen üçüncü kişi tarafından işlenebilir (YCGK K.2019/206).
- Cezalandırılan davranış, araştırma, yakalanma, tutuklanma ya da hükmün infazından kurtulma için imkân sağlama fiilleridir. Amaç unsuru esastır; yöntemler seçimlik ve serbesttir.
- İmkân sağlamaya örnekler: şüpheli/sanık/mahkûmun saklanması, ele geçirilmesinin engellenmesi, bu amaçla çeşitli kolaylıklar sağlanması; sahte delil üretme, mevcut delilleri gizleme-değiştirme-yok etme gibi davranışlar da kapsamda değerlendirilebilir.
- Özel kast aranır: fail, anılan amaçlarla imkân sağladığını bilerek-isteyerek hareket etmelidir; salt insani mülâhazalarla ihtiyaç karşılanması hâlinde suç oluşmaz (Gerekçe; CGK K.2020/520).
Suç Üstlenme, Suçluyu Kayırma ve Suç Uydurma Arasındaki Farklar
Bu bölüm, suç üstlenme ve suçluyu kayırma ile TCK m. 271’deki suç uydurma arasındaki ayrımları bütüncül biçimde ortaya koyar.
Karşılaştırmalı Çerçeve
- Suç üstlenme: Fail, hiç işlenmemiş ya da başkası tarafından işlenmiş bir suçu kendisi işlemiş gibi beyan eder; amaç, suçu üstlenmektir.
- Suçluyu kayırma: Fail, suçu üstlenmez; çeşitli yollarla suç işleyen kişiyi yaptırımlardan korumaya çalışır.
- Suç uydurma (TCK 271): Fail, hiç işlenmemiş bir suçu varmış gibi ihbar/şikâyet ederek adliyeyi gereksiz meşgul eder.
- Manevi unsur: Suçluyu kayırma özel kast gerektirirken, suç üstlenme genel kastla işlenebilir.
Suç Üstlenme ve Suçluyu Kayırma Suçlarının Cezası
Bu kısım, suç üstlenme ve suçluyu kayırma bakımından kanuni yaptırımları madde metinlerine uygun şekilde özetler; nitelikli hâller ayrıca belirtilir.
Suç Üstlenme – Yaptırım (TCK 270)
- Yetkili makamlara gerçeğe aykırı olarak suçu işlediğini veya suça katıldığını bildiren kişi iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
- Suçun üstsoy, altsoy, eş veya kardeşi cezadan kurtarmak amacıyla işlenmesi hâlinde, ceza dörtte üç oranında indirilebilir veya tamamen kaldırılabilir (TCK m. 270).
Suçluyu Kayırma – Yaptırım (TCK 283)
- Suç işleyen kişiye araştırma, yakalanma, tutuklanma veya hükmün infazından kurtulması için imkân sağlayan kimseye 6 aydan 5 yıla kadar hapis cezası verilir (TCK m. 283/1).
- Fiilin kamu görevlisi tarafından görevle bağlantılı işlenmesi hâlinde ceza yarı oranında artırılır (TCK m. 283/2).
- Suçun üstsoy, altsoy, eş, kardeş veya diğer suç ortağı tarafından işlenmesi hâlinde ceza verilmez (TCK m. 283/3).
Adlî Para Cezası, Erteleme ve HAGB
Bu başlık, suç üstlenme ve suçluyu kayırma nedeniyle hükmedilen yaptırımların adlî para cezasına çevrilmesi, ertelenmesi ve HAGB’ye konu edilmesine ilişkin çerçeveyi açıklar.
Adlî Para Cezasına Çevirme
Hapis cezası, kanuni şartları mevcutsa adlî para cezasına çevrilebilir.
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB)
Sanık hakkında kurulan hükmün, belirli bir denetim süresinde hukuki sonuç doğurmaması ve koşullar gerçekleştiğinde düşme sonucunu doğurması mümkündür. Suç üstlenme ve suçluyu kayırma bakımından HAGB kararı verilebilir.
Erteleme
Mahkeme, koşulları varsa hapis cezasının infazını şartlı olarak erteleyebilir; bu imkân suç üstlenme ve suçluyu kayırma için de geçerlidir.
Şikâyet, Zamanaşımı, Uzlaşma ve Görevli Mahkeme
Bu bölüm, suç üstlenme ve suçluyu kayırma bakımından şikâyet, uzlaşma, zamanaşımı ve görevli mahkeme konularını topluca sunar.
Şikâyet ve Uzlaşma
- Her iki suç da şikâyete tabi değildir; savcılık resen soruşturur.
- Uzlaşma kapsamına girmezler; uzlaştırma prosedürü uygulanmaz.
Zamanaşımı
- Olağan dava zamanaşımı süresi 8 yıldır. Suç, bu süre içinde her zaman soruşturulup kovuşturulabilir; sürenin dolması hâlinde kovuşturma yapılamaz.
Görevli Mahkeme
- Asliye ceza mahkemesi görevlidir.
Suçluyu Kayırma Suçunun Gerekçesi ve Kapsamı
Bu kısımda, suç üstlenme ve suçluyu kayırma düzenlemelerinden özellikle TCK m. 283’ün gerekçesine dayalı açıklamalar, kanunun koruduğu menfaat ve fail-konu ilişkisi çerçevesinde yeniden yapılandırılmıştır.
Gerekçe Odaklı Açıklamalar
- İşlenmiş bir suçun failine, iştirak etmeksizin yardımda bulunulmasının cezalandırılmasıyla, suç sonrası yardımın önüne geçilmesi ve ceza adaletinin sağlanması amaçlanır.
- Maddi gerçeğin ortaya çıkarılması, adil yargıya varılması ve hükmün infazı, failin topluma yeniden kazandırılması bakımından esastır.
- Kayrılan kişi, önceki suçun faili veya şeriki olabilir; mahkûm, sanık ya da sadece şüpheli sıfatı taşıyabilir.
- Saklama, kaçırma, infazın engellenmesi gibi davranışlar suçun oluşumu için yeterlidir; barınma imkânı sağlama dahi bu kapsamda değerlendirilir.
- Amaç unsuru zorunludur; sırf insani gerekçelerle temel ihtiyaçların karşılanması suç oluşturmaz.
- Fail herkes olabilir; ancak asıl suça iştirak edenler ve belirli akrabalık ilişkisi bulunanlar yönünden şahsî cezasızlık nedenleri uygulanır.
- Suç, adliyeye karşı suçlar arasında yer alır; adil ve usulüne uygun yargılama düzeninin saygınlığını korur.
- Kamu görevlisinin görevle bağlantılı eylemleri nitelikli hâl oluşturur (Ceza Genel Kurulu 2019/325 E., 2021/590 K.; YCGK K.2019/206).
Suç Üstlenme ve Suçluyu Kayırma Suçu Arasındaki Farklar (Ayrıntılı)
Bu bölüm, kanuni metinler ışığında suç üstlenme ve suçluyu kayırma farklarını, hukuki konu ve manevi unsur üzerinden derinleştirir.
Kanunî Düzenlemeler
- TCK m. 270 (Suç Üstlenme): “Yetkili makamlara, gerçeğe aykırı olarak, suçu işlediğini veya suça katıldığını bildiren kimseye iki yıla kadar hapis…”; akrabalık saikiyle cezada indirim/cezasızlık mümkündür.
- TCK m. 283 (Suçluyu Kayırma): “Suç işleyen bir kişiye araştırma, yakalanma, tutuklanma veya hükmün infazından kurtulması için imkân sağlayan kimse, 6 ay–5 yıl hapis…”; kamu görevlisi bakımından artırım, belirli akrabalık/ortaklık ilişkilerinde cezasızlık öngörülür.
Manevi Unsur Karşılaştırması
- Suç üstlenme: Genel kast yeterlidir; saik önemli değildir.
- Suçluyu kayırma: Özel kast aranır; amaç, araştırma-yakalama-tutuklama-infazdan kurtarmaya bilerek-isteyerek imkân sağlamaktır.
Yargıtay Kararları – Suç Üstlenme, Suçluyu Kayırma ve Suç Uydurma
Bu bölüm, suç üstlenme ve suçluyu kayırma ile suç uydurma sınırlarını somutlaştıran içtihatları, aynı bilgi kalıbı korunarak yeniden ifade eder.
Suç Üstlenme ve Suç Uydurma Ayrımı
- TCK m. 271 (Suç Uydurma): İşlenmemiş bir suçu işlenmiş gibi yetkili makamlara bildirme gerekir.
- TCK m. 270 (Suç Üstlenme): İşlenmiş ya da işlenmemiş bir suçu kendisi işlemiş gibi bildirme gerekir.
- Somut olayda, 156’yı arayıp kendini O. T. diye tanıtan kişinin silahla tehdit edildiğini söylemesi, işlenmemiş bir suçu kendisinin işlemiş gibi bildirme kapsamında suç üstlenmeyi oluşturur (Yargıtay 9. CD, 2013/5628).
Trafik Kazasında Suç Üstlenme – Kabahat Ayrımı
- Suç üstlenmenin oluşması için üstlenilen fiil suç olmalıdır. Maddi hasarlı trafik kazasında kaskodan yararlanmak amacıyla tutanağa adını yazdırmak isteme, kanunda suç olarak düzenlenmediğinden TCK m. 270 oluşmaz (Yargıtay 4. CD, 2015/426).
Ehliyetsiz Araç Kullanma – Suç Üstlenmeye Azmettirme
- Alkollü ve ehliyetsiz kullanımda, promil tespiti yok ve tutanakta tehlikeli sevk-idare bilgisi bulunmadığında, fiil kabahat niteliğinde kalır; ortada suç olmadığı için suç üstlenmeye azmettirme oluşmaz (Yargıtay 9. CD, 2014/4212).
Alkollü Araç – Suçluyu Kayırma
- 179 promil alkollü sürücünün durdurulması sırasında alkolsüz kişinin “aracı ben kullandım” demesi, trafik güvenliğini tehlikeye sokma suçuna ilişkin yargılamayı engellemeye yöneldiğinden TCK m. 283/1 kapsamında suçluyu kayırmadır (Yargıtay 9. CD, 2013/5496).
- Benzer biçimde, alkollü sürüş nedeniyle soruşturmayı önlemek için alkolsüz kişinin aracı kendisinin kullandığını beyan etmesi, suçluyu kayırma oluşturur (Yargıtay 16. CD, 2015/1744).
Hükümlüye Yardım – Suçluyu Kayırma
- Hükümlünün yakalanmasını önlemek amacıyla kolluğu yanlış yöne sevk ederek kaçmasını sağlamak, TCK m. 283/1 kapsamında suçluyu kayırmadır (Yargıtay 9. CD, 2014/3992).
Trafik Kazasında Gerçeğe Aykırı Beyan – Suçluyu Kayırma
- Ehliyetsiz sürücüyü korumak için “traktörden düştüm” şeklindeki gerçeğe aykırı beyan, suçluyu kayırma suçunu oluşturur (Yargıtay 4. CD, 2012/19358).
Suçluyu Kayırma ile Kaçmaya İmkân Sağlama (TCK 294) İlişkisi
Bu bölüm, suç üstlenme ve suçluyu kayırma bağlamında, TCK m. 294’teki kaçmaya imkân sağlama suçuyla sınır çizgisini açıklar.
Ayrımın Esası
- TCK m. 294: Gözaltındaki, tutuklu veya hükümlünün kaçmasını sağlama fiilini cezalandırır; fail, kaçana yardım eden herkestir (kaçan kişi hariç). Gerekçeye göre suç, kaçmaya imkân sağlama ile tamamlanır ve TCK m. 292’deki suçlara bağımsız olarak tipikleştirilmiştir.
- TCK m. 283: “Hükmün infazından kurtarma” amacıyla imkân sağlamayı yaptırım altına alır; burada kaçırma değil, infazın engellenmesi esastır.
Uygulama Ölçütü
- Hükmü kesinleşmiş ancak infaz işlemleri başlamamış kişiyi kaçırmaya yönelik eylemler, somut şartlara göre TCK m. 283 kapsamında kalabilir; yakalanmış/tutulmakta olan kişi bakımından eylem TCK m. 294/2 kapsamına girer.
- Yakalama emri bulunan kişiyi yakalamaya gelen görevlileri yaralayarak kaçmasını sağlama hâlinde TCK m. 283/1 (ve kamu görevlisini yaralama) uygulanmalıdır; aksi vasıflandırma bozma nedenidir (Yargıtay 8. CD, 2018/14235 K.).
- Hakkında yakalama kararı bulunan kişinin yakalanmasını bıçakla saldırarak engelleme, suçluyu kayırma suçunu oluşturur (Yargıtay 8. CD, 2017/10673 K.).
Özet Kontrol Listesi (Kısa Hatırlatma)
Bu son bölüm, suç üstlenme ve suçluyu kayırma için hızlı karşılaştırma sunar; metindeki bilgilerin kısa bir hatırlatmasıdır.
- Suç üstlenme (TCK 270): Yetkili makama gerçeğe aykırı biçimde “suçu ben işledim/katıldım” demek; genel kast yeterli.
- Suçluyu kayırma (TCK 283): Araştırma-yakalama-tutuklama-infazdan kurtarmaya imkân sağlamak; özel kast gerekir.
- Suç uydurma (TCK 271): Hiç işlenmemiş suçu işlenmiş gibi bildirmek; adliyeyi meşgul eder.
- Yaptırımlar: TCK 270 — 0–2 yıl hapis (akrabalık saiki: indirim/cezasızlık). TCK 283 — 6 ay–5 yıl hapis (kamu görevlisine artırım; akrabalık/ortağa cezasızlık).
- Usul: Şikâyete tabi değil; uzlaşma yok; 8 yıl dava zamanaşımı; görevli mahkeme asliye ceza.
İletişim ve Profesyonel Destek
Bu içerik, Adliyenin korunmasına ilişkin “suç üstlenme ve suçluyu kayırma” hükümlerini kavramsal ve uygulamalı boyutlarıyla açıklar. Somut olayınız için profesyonel hukuki değerlendirme almak üzere Avukat Gökhan Yağmur ile iletişime geçebilirsiniz: 0542 157 06 34 — gokhanyagmur.com.tr
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
