Vesayet Nedir, Kimler Hakkında Vesayet Kararı Verilir?
Vesayet nedir, kimler hakkında vesayet kararı verilir? Vesayet davası, kısıtlama sebepleri, vasi atanması ve yakınların haklarını adım adım açıklıyoruz.
Giriş
“Yakınımın artık kendi işlerini tek başına yürütemediğini düşünüyorum, vesayet nedir, ne işe yarar?”
“Kimler hakkında vesayet kararı verilir, her ‘unutkan’ veya borçlu kişi için vesayet davası açılabilir mi?”
“Vesayet kararı alındığında, kişinin malvarlığı ve günlük hayatı nasıl etkilenir?”
Bu sorular, özellikle yaşlılık, ağır hastalık, bağımlılık, ağır borç krizi yaşayan kişiler söz konusu olduğunda çok sık karşımıza çıkıyor. Vesayet, Türk Medenî Kanunu’nda ayrıntılı şekilde düzenlenmiş; hem kişi güvenliği hem malvarlığının korunması hem de üçüncü kişilerin hukuki güvenliği için kurulan bir koruma kurumudur.
Bu yazıda; vesayet nedir, kimler hakkında vesayet kararı verilir, vesayet davası nasıl işler, vasi ne yapar, yakınların hak ve yükümlülükleri nelerdir, hepsini vatandaşın anlayacağı ama hukuken sağlam bir dille ele alacağız.
Vesayet Nedir? Hukuki Anlamı ve Amacı
Vesayet nedir, neyi korur?
En basit anlatımla:
Vesayet, belli sebeplerle kendi işlerini ve malvarlığını tek başına yönetemeyen veya hukuken kısıtlanması gereken ergin kişilerin; bir mahkeme gözetimi altında, vasi denilen yasal temsilci aracılığıyla korunmasıdır.
Buradaki koruma iki yönlüdür:
- Kısıtlanan kişinin korunması:
- Kötü niyetli kişilerce kandırılmasını,
- Malvarlığının savurganca harcanmasını,
- Sağlık ve güvenliğini tehlikeye atan kararlar almasını engellemek.
- Üçüncü kişilerin korunması:
- Ticari hayatta, sözleşme ilişkilerinde “karşı tarafın ehliyetli olup olmadığı” netleşir,
- Banka, tapu, noter gibi kurumlar için hukuki güvenlik sağlanır.
Dolayısıyla vesayet nedir sorusunun cevabı, tek kelimeyle “kişiyi ve çevreyi koruyan bir yasal çerçeve”dir.
Vesayet ile velayet farkı
Sık karışan iki kavram:
- Velayet: Küçük çocuklar üzerinde anne ve babanın sahip olduğu hak ve yetkiler.
- Vesayet: Genellikle ergin kişiler (ve velayeti olmayan küçükler) için, mahkemenin kararıyla oluşturulan koruma ilişkisi.
Yani velayet doğal; vesayet ise mahkeme kararıyla doğan bir hukuki statüdür.
Vesayet Kararı Ne Zaman Gündeme Gelir?
Vesayet kararı ne zaman düşünülür?
Günlük hayatta şu tablolarda vesayet kararı sıkça gündeme gelir:
- İleri derecede unutkanlık, demans, Alzheimer nedeniyle kendi işlerini göremeyen yaşlılar,
- Ağır akıl hastalığı veya akıl zayıflığı yaşayan kişiler,
- Alkol veya uyuşturucu bağımlılığı,
- Aşırı savurganlık, ağır borç batağı ve sürekli kötü mali yönetim,
- Uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı ceza alan (hapis yatan) kişiler,
- Kendi isteğiyle “ben kendi işlerimi yönetemiyorum” diyerek kısıtlama talep edenler.
Bu gibi hâllerde, hem kişinin hem ailesinin hayatı giderek zorlaşıyorsa, vesayet nedir, vesayet kararı ile neler sağlanır sorusu hukuken ciddi biçimde masaya yatırılmalıdır.
Kimler Hakkında Vesayet Kararı Verilir?
1. Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı olanlar
Kimler hakkında vesayet kararı verilir sorusunun ilk ve en klasik cevabı, akıl hastalığı veya akıl zayıflığı olan kişilerdir.
Burada kastedilen:
- Kişinin; psikiyatrik rahatsızlığı, zihinsel engeli, ağır depresyonu, ileri derecede bilişsel kaybı vb. nedeniyle
- Davranışlarını ve sonuçlarını değerlendirme kapasitesinin ciddi biçimde zarar görmüş olmasıdır.
Mahkeme:
- Genellikle kişiyi resmî sağlık kuruluna sevk eder,
- Raporla, bu kişinin vesayet altına alınmasının gerekip gerekmediğini tespit ettirir.
Eğer rapor ve diğer deliller, kişinin işlerini tek başına yönetemediğini gösteriyorsa, bu kişi hakkında vesayet kararı verilebilir.
2. Savurgan, borç batağında, alkol/uyuşturucu bağımlısı kişiler
Vesayet nedir sorusunun ikinci önemli cevabı, “malvarlığının korunması”dır.
Şu durumlarda vesayet kararı gündeme gelebilir:
- Kişi ciddi derecede savurgan,
- Sürekli kumar oynuyor, hesapsız borca giriyor,
- Alkol veya uyuşturucu bağımlılığı nedeniyle kendini ve ailesini ağır mali risk altına sokuyor,
- Hem kendi geçimini hem aile bireylerinin geçimini ciddi şekilde tehlikeye atıyorsa.
Burada amaç, kişiyi cezalandırmak değil; aşırı savurganlık ve bağımlılık yüzünden malvarlığının dağılmasını ve kişinin tamamen korunmasız kalmasını engellemektir.
Bu kişiler hakkında, şartları oluştuğunda kısıtlama ve devamında vesayet kararı verilebilir.
3. Özgürlüğü bağlayıcı cezaya mahkûm olanlar
Uzun süreli hapis cezalarında:
- Kişi yıllarca cezaevinde kalacaksa,
- Malvarlığını fiilen yönetmesi mümkün olmayacaksa,
- Ailesi, alacaklılar, ticari ortaklar ve diğer üçüncü kişiler için hukuki belirsizlik doğuyorsa,
bu kişi hakkında da vesayet kararı gündeme gelebilir.
Burada vesayet nedir sorusunun cevabı, “hem hükümlünün hem üçüncü kişilerin menfaatini dengeleyen yönetim rejimi”dir.
4. Kendi isteğiyle kısıtlama talep edenler
Bazen kişi:
- Yaşlılık,
- Hastalık,
- Bedensel engel,
- Deneyimsizlik veya ağır stres sebebiyle
kendi işlerini yönetemediğini fark eder ve kendi talebiyle kısıtlanmak isteyebilir.
Bu durumda da mahkeme, kimler hakkında vesayet kararı verilir sorusuna şu cevabı verir:
Kendi isteğiyle, ciddi bir sebeple kısıtlama talep eden kişiler hakkında da, uygun şartlar varsa vesayet kararı verilebilir.
Amaç yine aynıdır: Kişiyi, kendi rızasıyla da olsa hukuken koruma altına almak.
Vesayet Davası Nasıl Açılır?
Görevli ve yetkili mahkeme
Vesayet davası, kural olarak:
- Kısıtlanması istenen kişinin yerleşim yerindeki aile mahkemesinde açılır.
- Aile mahkemesi yoksa, asliye hukuk mahkemesi aile mahkemesi sıfatıyla vesayet kararı verir.
Davayı kim açabilir?
Vesayet nedir, kim başvurabilir?
- Öncelikle kısıtlanması istenen kişinin eşi, çocukları, anne–babası, kardeşleri gibi yakınları,
- Savcılık,
- İlgili resmî kurumlar,
- Bazı durumlarda kişinin bizzat kendisi
vesayet davası açabilir veya mahkemeye ihbarda bulunabilir.
Mahkeme, çoğu zaman gelen ihbar üzerine resen de harekete geçebilir; zira burada korunan yalnızca bireyin değil, kamu düzeninin de bir parçasıdır.
Yargılama süreci: Rapor, dinleme, araştırma
Mahkeme, vesayet kararı vermeden önce:
- Kişiyi bizzat dinler (mümkünse),
- Gerekli görürse sağlık kuruluna sevk eder,
- Aile bireylerini, komşuları, muhtarı, iş arkadaşlarını dinleyebilir,
- Malvarlığı ve borç durumu ile ilgili belge ve kayıtları toplar.
Vesayet kararı, “bir dilekçe ile hemen alınacak” basit bir karar değildir; mahkeme, kişinin temel haklarını sınırladığı için son derece titiz davranır.
Vasi Nasıl Atanır, Yetkileri Nelerdir?
Vasi kimdir?
Vesayet kararı verildiğinde, kısıtlanan kişi için bir vasi atanır.
Vasi:
Kısıtlı adına hukuken işlem yapmaya yetkili, mahkemece atanmış kişidir.
Genellikle:
- Önce eş,
- Uygunsa yetişkin çocuk,
- Yoksa anne–baba, kardeş veya yakın akrabalar arasından,
- Uygun kimse bulunamazsa veya uygun görünmezse, dışarıdan güvenilir bir kişi vasi olarak atanabilir.
Vasi hangi işleri yapar?
Vasi:
- Kısıtlının malvarlığını yönetir,
- Onun adına kira sözleşmesi yapabilir, banka işlemlerini yürütür,
- Zorunlu ödemeleri (vergi, aidat, kredi, sağlık giderleri) yapar,
- Gerekli davaları açar, açılmış davaları takip eder.
Bazı önemli işlemler için ise mahkemenin izin veya onayı gerekir. Örneğin:
- Taşınmaz satışı,
- Önemli miktarda borçlanma,
- Kısıtlının uzun süreli taahhüt altına sokulması gibi işlemler, mahkemenin iznine bağlanabilir.
Vasi hesap vermek zorundadır
Vesayet nedir sorusunun en önemli parçalarından biri, denetimdir. Vasi:
- Belirli aralıklarla mahkemeye hesap vermekle yükümlüdür,
- Gelir–gider tablolarını, banka hareketlerini, önemli işlemleri mahkemeye bildirir,
- Kötüye kullanım şüphesi varsa, şikâyet üzerine veya re’sen görevden alınabilir.
Vesayet Kararının Kişinin Günlük Hayatına Etkisi
Hangi işlemleri yapamaz, hangilerini yapabilir?
Vesayet altındaki kişi:
- Kural olarak tek başına tam ehliyetli sayılmaz,
- Büyük malvarlığı işlemleri, kredi, ipotek, taşınmaz satışı vb. için vasinin temsiline ihtiyaç duyar,
- Günlük hayatını sürdürmesine ilişkin basit harcamaları ise çoğu durumda kendisi yapmaya devam eder.
Mahkeme, somut olayın ağırlığına göre:
- Kişiyi geniş ölçüde koruma altına alabileceği gibi,
- Sadece belirli alanlarda yetkisini sınırlayacak şekilde de vesayet kararı verebilir.
Vesayet kararının kaldırılması
Vesayet nedir kadar önemli bir soru da şudur:
“Şartlar ortadan kalkarsa, vesayet kararı nasıl kaldırılır?”
Örneğin:
- Kişinin akıl hastalığı tedaviyle düzelirse,
- Bağımlılık tedavisi başarılı olur, hayatını düzenlerse,
- Yaşlılık veya hastalık sebebiyle konulan vesayete artık gerek kalmazsa,
kısıtlı veya yakınları, mahkemeden vesayetin kaldırılmasını talep edebilir.
Mahkeme, yeni raporlar ve delillerle durumu inceler; gerçekten vesayete gerek kalmadığı kanaatine varırsa, vesayet kararı kaldırılır ve kişi yeniden fiil ehliyetini geniş ölçüde kazanır.
Sık Sorulan Sorular (FAQ)
Vesayet nedir, tek cümleyle?
Vesayet, kendi işlerini ve malvarlığını tek başına sağlıklı şekilde yönetemeyen veya hukuken kısıtlanması gereken kişiler için, mahkeme kararıyla vasi atanarak kurulan koruma ve yönetim sistemidir.
Kimler hakkında vesayet kararı verilir?
Genel çizgiyle; akıl hastalığı veya zayıflığı bulunanlar, ağır savurganlık veya bağımlılık nedeniyle kendini ve ailesini ciddi zarara uğratanlar, uzun süreli hapis cezasına mahkûm olanlar ve kendi isteğiyle kısıtlama talep edenler hakkında, şartları varsa vesayet kararı verilebilir. Her somut olayda, sağlık raporları ve sosyal çevre araştırması birlikte değerlendirilir.
Vesayet kararı çıktıktan sonra kişi tamamen “pasif” mi olur?
Hayır. Vesayet kararı, kişiyi hayatın tamamen dışına iten bir ceza değildir. Amaç, onu korumaktır. Günlük hayatına, sağlığına ve sosyal ilişkilerine ilişkin birçok kararı kendisi almaya devam edebilir; asıl sınırlama, büyük mali işlemler ve hukuki taahhütlerdedir.
Vesayet davasında avukat tutmak zorunlu mu?
Zorunlu değildir; ancak vesayet davası, hem tıbbi raporlarla hem de ciddi usul kurallarıyla yürür. Yanlış veya eksik başvurular, geri dönülmesi güç sonuçlara yol açabilir. Bu nedenle, özellikle “kimler hakkında vesayet kararı verilir, hangi raporlar gereklidir, vasi kim olmalıdır” gibi soruların doğru cevaplanabilmesi için profesyonel hukuki destek büyük avantaj sağlar.
Vesayet kararı verildiğinde, kısıtlı kişi miras bırakabilir mi, vasiyetname yapabilir mi?
Kısıtlı kişinin vasiyetname yapma ehliyeti ayrı bir hukuki değerlendirme gerektirir. Akıl hastalığı veya ağır zayıflık sebebiyle kısıtlanan bir kişinin, vasiyetname yaptığı tarihte ayırt etme gücü yoksa, vasiyetname geçersiz sayılabilir. Bu nedenle, vesayet altındaki kişilerin büyük malvarlığı tasarrufları mutlaka hukuki ve tıbbi açıdan dikkatle değerlendirilmelidir.
Sonuç ve Değerlendirme
Vesayet nedir, kimler hakkında vesayet kararı verilir sorusu; sadece teknik bir hukuk meselesi değil, aynı zamanda aile içi dengeleri, insan onurunu ve ekonomik güvenliği derinden etkileyen bir konudur.
Özetle:
- Vesayet, kişinin elinden “hayatını” almak için değil; onu ve çevresini korumak için öngörülmüş bir koruma ve denetim mekanizmasıdır.
- Kimler hakkında vesayet kararı verilir sorusunun cevabı, her olayda aynı değildir; akıl hastalığı, bağımlılık, savurganlık, hapis cezası, yaşlılık, engellilik gibi farklı sebepler ayrı ayrı değerlendirilir.
- Vesayet kararı verilirken de kaldırılırken de, mahkemeler hem tıbbi raporlara hem sosyal incelemeye hem de kısıtlı kişinin gerçek menfaatine bakar.
Bir yakınınız için vesayet davası açmayı düşünüyorsanız, bunu “onu cezalandırmak” değil; “hem kendisini hem malvarlığını hem de ailesini koruyan bir çerçeve kurmak” olarak görmek, süreci hem hukuken hem insani açıdan çok daha sağlıklı kılar. Yanlış ya da aceleci bir karar, yıllarca sürebilecek aile içi çatışmalara ve geri dönülmesi zor hak kayıplarına yol açabilir.
Önceki makale: Gaip Geri Dönerse Ne Olur? Miras ve Evlilik Durumu
Sonraki makale: Akıl Hastalığı, Bağımlılık, Savurganlık Gibi Sebeplerle Kısıtlama
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
