Hapis Hakkı – Medeni Hukuk Ders Notu + ÖSYM Tarzı Test Soruları
Giriş
Hapis hakkı, bir borçlunun alacaklıya olan borcunu ödememesi hâlinde, alacaklının borçluya ait eşyayı elinde tutarak alacağını güvenceye almasını sağlayan bir haktır. Türk Medeni Kanunu’nda (TMK m.950-961) düzenlenmiştir ve özellikle taşınır mallar ve belgeler üzerinde uygulanır. Uygulamada kira, otelcilik, nakliye ve tamirat ilişkilerinde sıkça gündeme gelir.
I. Hapis Hakkının Tanımı
TMK m.950’ye göre:
“Bir alacaklı, borçluya ait olan ve zilyetliği elinde bulunan taşınır eşyayı, alacağını temin için alıkoyabilir.”
Bu tanımdan hareketle, hapis hakkı bir teminat amacı taşıyan, zilyetliğe dayalı, kanuni bir haktır.
II. Hapis Hakkının Unsurları
- Geçerli Bir Alacak: Hapis hakkı, alacaklı ile borçlu arasında doğmuş, muaccel olmuş bir alacağa dayanmalıdır.
- Alacak ile Eşya Arasında İlişki (Sebepsel Bağ): Eşya, alacağın konusu olmalı ya da onunla bağlantılı olmalıdır (örneğin: tamir edilen eşya).
- Zilyetlik: Alacaklı, eşya üzerinde fiili hâkimiyete sahip olmalıdır. Hapis hakkı, zilyetliğe bağlıdır.
- Eşyanın Borçluya Ait Olması: Hapis hakkı sadece borçluya ait mallar üzerinde kullanılabilir.
III. Hapis Hakkının Konusu
- Taşınır mallar: Otomobil, eşya, makine gibi fiziksel mallar.
- Taşınır kıymetli evraklar: Hamiline yazılı senetler.
- Fikri haklar ve para gibi menkuller.
📌 Dikkat: Taşınmaz mallar üzerinde hapis hakkı kurulamaz.
IV. Hapis Hakkının Kullanımı ve Sonuçları
- Alacaklı, borç ödenmediği sürece malı iade etmek zorunda değildir.
- Borçlu ödemezse, alacaklı icra yoluyla malın paraya çevrilmesini isteyebilir.
- Hapis hakkı kendiliğinden doğar; sicile veya sözleşmeye gerek yoktur.
- Hapis hakkı geçici değil, borç ödeninceye kadar devam eder.
V. Hapis Hakkının Sona Ermesi
- Alacağın ödenmesi
- Zilyetliğin kaybedilmesi (mal alacaklının elinden çıkarsa)
- Alacaklının haktan feragati
- Borç ilişkisinin sona ermesi
VI. Uygulama Örnekleri
- Bir otel işletmecisi, müşteri konaklama ücretini ödemezse bavuluna hapis hakkı uygulayabilir.
- Tamirci, tamir ettiği aracı alacak ödenene kadar alıkoyabilir.
- Nakliyeci, taşıdığı eşya için alacağı ödenmezse malı alıkoyabilir.
VII. Yargıtay Kararları
Yargıtay 11. HD, 2020/7441 E., 2021/9874 K.
“Tamirat sözleşmesi uyarınca, alacaklı olan tamircinin tamir ettiği taşınır mal üzerinde, borçlu ödeme yapmayana kadar hapis hakkını kullanabileceği kabul edilmiştir.”
Yargıtay 6. HD, 2021/3912 E., 2021/8452 K.
“Hapis hakkı, zilyetliğe bağlıdır. Alacaklı, zilyetliğini kaybederse bu hakkı da kaybeder.”
VIII. Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
Hapis hakkı her taşınır üzerinde kullanılabilir mi?
Hayır, sadece borçla bağlantılı taşınırlar üzerinde kullanılır.
Sözleşme yapılmasa da hapis hakkı doğar mı?
Evet. Hapis hakkı kanuni bir haktır ve kendiliğinden doğar.
Borçlu, hapis konusu eşyayı geri alabilir mi?
Borcunu ödemediği sürece alacaklı bu malı vermek zorunda değildir.
Hapis hakkı tescile tabi midir?
Hayır. Sicile tescil gerekmez, zilyetlik yeterlidir.
Hapis hakkı sadece borçluya karşı mı kullanılabilir?
Evet. Eşyanın borçluya ait olması zorunludur.
IX. ÖSYM Tarzı 10 Test Sorusu
1. Hapis hakkı hangi mallar üzerinde kurulabilir?
A) Yalnız taşınmazlar
B) Yalnız taşınırlar
C) Her türlü mal
D) Kamu malları
E) Sadece banka hesapları
Cevap: B
2. Aşağıdakilerden hangisi hapis hakkının unsurlarından biri değildir?
A) Geçerli bir alacak
B) Zilyetlik
C) Tapuya tescil
D) Eşyanın borçluya ait olması
E) Alacak ile eşya arasında ilişki
Cevap: C
3. Aşağıdakilerden hangisi hapis hakkının sona erme sebeplerindendir?
A) Alacaklının malı satması
B) Eşyanın yok olması
C) Borcun ödenmesi
D) Eşyanın devredilmesi
E) Zaman aşımı
Cevap: C
4. Aşağıdakilerden hangisi hapis hakkının kullanılabileceği durumlardandır?
A) Kat karşılığı inşaat sözleşmesi
B) Ev satış sözleşmesi
C) Tamirat ilişkisi
D) Kredi sözleşmesi
E) Evlilik sözleşmesi
Cevap: C
5. Hapis hakkı doğması için aşağıdakilerden hangisi zorunludur?
A) Noter tasdiki
B) Tapu siciline kayıt
C) Taraflar arası sözleşme
D) Zilyetliğin bulunması
E) Banka teminatı
Cevap: D
6. Hapis hakkı hangi kanunda düzenlenmiştir?
A) Borçlar Kanunu
B) Ticaret Kanunu
C) Ceza Kanunu
D) Türk Medeni Kanunu
E) İş Kanunu
Cevap: D
7. Aşağıdaki durumlardan hangisi hapis hakkının sona ermesine yol açmaz?
A) Borcun ödenmesi
B) Eşyanın mal sahibine iade edilmesi
C) Alacaklının haktan feragati
D) Hapis hakkının tapuya tescili
E) Zilyetliğin kaybı
Cevap: D
8. Aşağıdakilerden hangisi hapis hakkı ile ilgili yanlıştır?
A) Teminat amacı taşır
B) Zilyetliğe dayanır
C) Tapuya tescil gerekir
D) Borçla bağlantılı taşınır üzerinde kurulur
E) Kanuni bir haktır
Cevap: C
9. Aşağıdaki kişilerden hangisi hapis hakkı kullanabilir?
A) Müşteri
B) Komşu
C) Tamirci
D) Banka çalışanı
E) Noter
Cevap: C
10. Hapis hakkı hangi tür borç ilişkilerinde en çok görülür?
A) Aile hukuku ilişkileri
B) Kamu borçları
C) Tamirat, taşıma ve otelcilik
D) İştirak ilişkileri
E) Dernek üyelikleri
Cevap: C
Bu içerik, Avukat Gökhan Yağmur tarafından hazırlanmıştır.
Daha fazla ders notu ve hukuk kaynakları için:
🔗 www.gokhanyagmur.com
🔗 www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari
