Savaş Suçları: Uluslararası Ceza Hukukunda Hangi Fiiller Suç Sayılır? — Kapsamlı Açıklama ve Örnekler
Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü ışığında savaş suçları nedir, hangi fiiller kapsam dahiline girer ve uluslararası/ulusal çatışmalarda nasıl uygulanır? Cenevre Sözleşmeleri ile Statü maddeleri eksiksiz özetlenmiştir.
Uluslararası Suçlar Nelerdir?
Uluslararası suçlar bağlamında öncelikli olarak değerlendirilen suç tipleri arasında savaş suçları yer almaktadır. Bu suçlar, Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü’nün 8. maddesinde ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir ve Statü’ye taraf olan devletler bakımından uygulanır. Türkiye, Statü’ye taraf olmakla birlikte iç hukukta gerekli onay süreçlerini tamamlamadığı için Statü hâlâ Türkiye açısından yürürlüğe girmemiştir.
Kısa giriş
Uluslararası düzeyde ceza sorumluluğuna konu olabilen başlıca fiiller; savaş suçları, insanlığa karşı suçlar, soykırım ve saldırı suçudur. Aşağıdaki bölümde savaş suçları kavramının hukuki kapsamı, silahlı çatışma doktrini ve Statü’de sayılan suç kategorileri akademik ve detaylı bir biçimde ele alınacaktır.
Uluslararası Ceza Hukukunda Savaş Suçları
Bu bölümde savaş suçlarının dayanağı, silahlı çatışma kavramı ile Statü’deki sınıflandırma ve örnek suç fiilleri açıklanacaktır. Statü, hem uluslararası silahlı çatışmalar hem de ulusal düzeydeki silahlı çatışmalar sırasında işlenebilecek suçları kapsayacak şekilde düzenlenmiştir.
Silahlı çatışma kavramı
Silahlı çatışma, literatürde devletler arasında ya da devlet otoriteleri ile örgütlü silahlı gruplar arasında devam eden silahlı şiddet hallerini tanımlayan bir kavramdır. Hugo Grotius’un klasik tanımında savaş, bir topluluğun amaçlarını zorla kabul ettirme gayreti şeklinde betimlenir; modern doktrinde ise silahlı güç kullanımının varlığı ve süreklilik esastır. Silahlı çatışma hukuku, savaş suçlarının ne şekilde ve hangi koşullarda şekillendiğini belirleyen temel ilkeleri içerir.
Silahlı çatışma hukukunun temel ilkeleri
Silahlı çatışma hukukunda ayırma (distinction), askerî zorunluluk (military necessity), gereksiz acıya sebep olmama (unnecessary suffering) ve orantılılık (proportionality) gibi temel ilkeler öne çıkar. Bu ilkeler doğrultusunda savaşçı statüsündekiler ile sivil kişiler ayrıştırılır; savaş zamanı uygulamalarında savaşçı olmayanların korunması, esirlere insanca muamele yapılması ve işkencenin yasak olması gibi yükümlülükler Cenevre metinleriyle pekiştirilmiştir.
Uluslararası ve uluslararası olmayan silahlı çatışmalar
1949 Cenevre Sözleşmeleri öncesinde uluslararası düzenlemeler daha çok devletler arası çatışmalar üzerine kuruluydu; 1949 Ortak 3. Madde ile iç silahlı çatışmalar da belirli bir düzenlemeye kavuşturulmuştur. 1977 Ek II. Protokol ise “uluslararası olmayan silahlı çatışma” tanımını ayrıntılandırmıştır. Hangi nitelikte olursa olsun silahlı çatışmanın hukuki rejimi, sivillerin yaşam hakkını güvence altına alma ilkesinden hareketle uygulanır.
Statü’de Savaş Suçlarının Genel Yapısı
Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü’nün 8. maddesi, savaş suçlarını hem uluslararası hem de ulusal nitelikteki silahlı çatışmalarda işlenebilecek fiiller olarak listelemiştir. Toplamda sayılan fiiller sınırlayıcı olup dört ana grup altında toplanmıştır. Aşağıda bu dört başlık ve altlarındaki fiiller açıklanmaktadır.
1) 1949 Cenevre Sözleşmeleri’nin Çok Ciddi İhlalleri
Bu başlık altında yer alan fiiller, Cenevre Sözleşmeleri’nde koruma altında olan kişilere veya mallara karşı işlenirse savaş suçları kapsamında değerlendirilir. Cenevre metinleri, savaş hukukunu en geniş şekilde düzenleyen belgeler olarak Statü’nün yorumuna temel teşkil eder. Aşağıdaki fiiller özellikle örneklenmiştir:
Örnek fiiller
- Kasten öldürme.
- İşkence veya insanlık dışı muamele, biyolojik deneyler dahil.
- Vücuda veya sağlığa kasten büyük ıstırap verme veya ciddi yaralamaya neden olma.
- Askerî gereklilik bulunmaksızın mülkiyetin yaygın biçimde yasadışı yok edilmesi veya müsaderesi.
- Bir savaş esirinin veya koruma altındaki bir kişinin düşman saflarında hizmet etmeye zorlanması.
- Savaş esirinin veya korunmuş bir kişinin kasten adil ve olağan yargılanma hakkından mahrum bırakılması.
- Hukuka aykırı sürgün, nakletme veya hukuka aykırı alıkoyma.
- Rehin alma.
Bu fiillerin bir Cenevre Sözleşmesi kapsamında ihlal teşkil edip etmediği; askeri gereklilik, eylemin ağırlığı ve verilen zararın niteliği gibi unsurlar gözetilerek değerlendirilir.
2) Uluslararası Silahlı Çatışmalarda Uygulanabilir Diğer Ciddi İhlaller
Statü’nün 8/2-b bendi, yalnızca uluslararası silahlı çatışmalarda geçerli olmak üzere, uluslararası hukuk ve örf-adet kaynaklarından türetilen çeşitli ciddi ihlalleri savaş suçu olarak nitelendirir. Bu bentte Cenevre Sözleşmeleri’nde açıkça sayılmamış, ancak çatışma hukukunun özüyle örtüşen geniş kapsamlı fiillere yer verilmiştir.
Örnek fiiller ve yasaklanan uygulamalar
- Sivillere veya sivillerin oluşturduğu nüfusa kasten saldırı yöneltme.
- Askerî amaç taşımayan sivil hedeflere kasten saldırı düzenleme.
- Barış gücü, insani yardım personeli veya bunlara tahsis edilmiş tesis/araçlara kasten saldırı.
- Tahmin edilen askeri avantajlara kıyasla aşırı oranda sivil zararına yol açacak saldırılar.
- Yerleşim yerlerinin bombardımanı veya saldırı yoluyla yok edilmesi.
- Teslim olmuş, silahsız bırakılmış veya çatışma dışı kalmış kişilere karşı öldürme veya yaralama.
- Aldatma amaçlı amblemler kullanarak ölüme veya ciddi yaralanmaya sebep olma.
- İşgalci devletin kendi sivillerini işgal edilen bölgelere nakletmesi veya yerel nüfusu sürgün etmesi.
- Eğitim, dinî veya kültürel binalar ile hastahane gibi korunan yerlerin askeri amaç olmadan kasten hedef alınması.
- Tıbbi veya bilimsel deneyler yoluyla kişiye ölüm veya kalıcı zarar verecek muameleler.
- Savaşın gerektirmediği hâllerde düşman mülkiyetinin imhası veya müsaderesi.
- Yağmalama, zehirli silahların veya yasaklanmış mühimmatların kullanımı.
- İnsan onurunu zedeleyen aşağılama, cinsel şiddet türleri ve çocukların çatışmalarda kullanılması.
Bu kapsamdaki fiiller, tarihsel sözleşmeler, örf-adet hukuk ve protokollerin birikimi esas alınarak Statü’ye dahil edilmiştir.
3) Uluslararası Nitelik Taşımayan Silahlı Çatışmalarda Ortak 3. Maddenin Ciddi İhlalleri
Uluslararası nitelik taşımayan çatışmalarda da ciddi Cenevre ihlalleri savaş suçu oluşturabilir. Ortak 3. madde kapsamında muhafazası gereken kişilere yönelik şu ağır fiiller örnek olarak gösterilmiştir:
Ortak 3. madde kapsamında yasak fiiller
- Yaşam hakkına ve kişiye yönelik her türlü öldürme, sakat bırakma, zalimane muamele ve işkence.
- Aşağılama ve küçük düşürme gibi insan onuruna saldıran davranışlar.
- Rehin alma.
- Usulüne uygun ve genel kabul görmüş hukuksal güvencelere dayanmayan cezalandırma ve infaz.
Ortak 3. madde, yalnızca uluslararası nitelikte olmayan silahlı çatışmalara uygulanır; dolayısıyla sıradan iç karışıklık, tekil şiddet olayları veya geçici asayiş bozuklukları bu kapsamda değerlendirilmez.
4) Uluslararası Nitelik Taşımayan Silahlı Çatışmalarda Diğer Ciddi İhlaller
Statü’nün 8/2-e bendi, uluslararası karakter taşımayan fakat silahlı çatışma koşulları altında ortaya çıkan diğer ağır ihlalleri düzenler. Bu ihlaller, devletlerin egemenliği ilkesine halel getirmeden, silahlı çatışmalar sırasında uygulanacak hukuki normların kapsamını belirleyen haller olarak kabul edilmiştir.
Örnek fiiller
- Sivillere veya sivil nüfusa yönelik kasten saldırılar.
- Korunan tıbbi tesisler, personel ve taşıma araçlarına kasten saldırı.
- İnsani yardım veya barış gücü personeline karşı kasten saldırı.
- Dini, eğitim, kültürel veya yardım amaçlı kullanılan tesislere kasıtlı saldırı; tarihi eserlerin hedef alınması.
- Ele geçirilmiş olsa bile kent veya yerlerin yağmalanması.
- Cinsel şiddet türleri ve çocukların 15 yaşından küçük iken silahlı kuvvetlere çağrılması ya da çatışmalarda aktif kullanılması.
- Sivillerin, çatışmanın gerektirmediği hâllerde yerlerinden edilmesi emrinin verilmesi.
- Merhamet gösterilmeyeceğini ilan etme; düşman hakimiyeti altındaki kişilere tıbbi veya bilimsel deneyler yapma gibi ölümcül uygulamalar.
- Zehirli veya boğucu gazların, parçalanan mermiler gibi insan vücuduna aşırı zarar veren mühimmatların kullanılması.
Bu liste, statünün ilgili hükümlerinde belirtilen örneklerin kapsamlı bir özetidir ve her bir fiilin savaş suçu oluşturup oluşturmadığı somut olaydaki koşullar gözetilerek değerlendirilir.
Sonuç Notları
Savaş suçları, Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü çerçevesinde hem uluslararası hem de uluslararası olmayan silahlı çatışmalar sırasında işlenebilecek ağır insan hakları ve insancıl hukuk ihlallerini kapsar. Statü, Cenevre Sözleşmeleri ve uluslararası örf-adet hukukundan aldığı esaslarla, belirli fiilleri sınırlayıcı biçimde tanımlamış; bunların mahkûmiyete götürülebilecek nitelikte olduğunu hükme bağlamıştır. Hangi fiilin savaş suçu teşkil edeceği, her somut vaka için fiilin mahiyeti, askeri gereklilik iddiaları, meydana gelen zarar ve hukuken korunan kişilerin statüsü üzerinden değerlendirilir.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
