Kanunilik İlkesi – Hukuka Giriş (Hukuk Başlangıcı) Kapsamlı ve Açıklamalı Ders Notu
Kanunilik ilkesi, modern hukuk devletlerinin en temel yapı taşlarından biridir. Bu ilke, sadece bireylerin değil, kamu gücünü kullanan tüm organların da ancak kanuna dayanarak işlem ve eylemde bulunabileceklerini ifade eder. Özellikle ceza hukukunda daha da sıkı uygulanan bu ilke, hukuk devleti anlayışının en temel güvencelerinden biridir.
Bu ders notunda kanunilik ilkesinin tanımı, kapsamı, farklı hukuk alanlarındaki uygulamaları ve Türk Anayasası ile bağlamı detaylı şekilde incelenecek; ardından 10 özgün OSMY tarzı test sorusu yer alacaktır.
⚖️ 1. Kanunilik İlkesi Nedir?
📌 Kanunilik ilkesi, hem devletin hem bireylerin ancak kanuna dayanarak işlem ve işlem karşılığı gerçekleştirebileceklerini ifade eden anayasal ilkedir.
Bu ilkeye göre:
- Devletin tüm organları (yasama, yürütme, yargı) kanunla bağlıdır.
- Bireyler de sadece kanunla sınırlanabilir.
- Keyfîlik ve belirsizlik ortadan kalkar.
- Hukukun üstünlüğü ve öngörülebilirlik sağlanır.
🧾 2. Anayasa’da Kanunilik İlkesi
📌 Türk Anayasası kanunilik ilkesini farklı maddelerde düzenlemiştir:
- Anayasa m.2: Türkiye Cumhuriyeti bir hukuk devletidir.
- Anayasa m.13: Temel hak ve özgürlükler ancak kanunla sınırlanabilir.
- Anayasa m.38: “Suç ve cezalar kanunla konur.”
🧷 Bu düzenlemeler, hem idarenin keyfiliğine engel olur hem de bireylerin haklarını teminat altına alır.
🧩 3. Kanunilik İlkesinin Unsurları
| Unsur | Açıklama |
|---|---|
| Belirlilik | Hangi fiilin suç olduğunu ve cezasını birey önceden bilmelidir. |
| Yazılılık | Suçlar ve cezalar yazılı bir kanunla belirlenmelidir. |
| Geriye Yürümezlik | Aleyhe olan ceza kuralları geçmişe uygulanamaz. |
| Yetki İlkesi | Yetkili merci dışında kimse kanun koyamaz. |
⚠️ 4. Ceza Hukukunda Kanunilik
📌 Ceza hukukunda kanunilik ilkesi, lex certa, lex scripta, lex stricta, lex praevia ilkeleriyle ifade edilir:
- Lex certa: Açık ve net olmalı
- Lex scripta: Yazılı olmalı
- Lex stricta: Geniş yorumlanamaz
- Lex praevia: Geriye yürümez
Anayasa m.38/1:
“Kimse, işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilden dolayı cezalandırılamaz.”
🧷 Bu madde, kanunilik ilkesinin ceza hukuku alanındaki temel taşıdır.
🏛️ 5. İdare Hukukunda Kanunilik
- İdarenin her işlemi kanuna dayanmak zorundadır.
- İdarenin takdir yetkisi sınırlı olup kanun çerçevesinde kullanılmalıdır.
- Aksi hâlde işlem hukuka aykırı sayılır ve iptali mümkündür.
📚 6. Temel Hak ve Özgürlüklerde Kanunilik
- Temel hak ve özgürlükler, yalnızca kanunla sınırlanabilir.
- Yönetmelik, genelge, tüzük gibi alt normlarla sınırlama getirilemez.
- Anayasa m.13 ve AYM içtihatları bu ilkeyi pekiştirir.
🧷 Anayasa Mahkemesi, temel haklara sınırlama getiren ancak kanun niteliği taşımayan düzenlemeleri iptal etmektedir.
🧠 7. Kanunilik İlkesinin Amaçları
- Öngörülebilirlik sağlar.
- Keyfî müdahaleleri engeller.
- Hukuk güvenliği tesis edilir.
- Birey hak ve özgürlükleri güvence altına alınır.
- Devletin tüm işlemleri denetlenebilir hâle gelir.
🌐 8. Uluslararası Hukukta Kanunilik İlkesi
- AİHS m.7: “Hiç kimse, işlendiği zaman suç oluşturmayan bir fiilden dolayı cezalandırılamaz.”
- Bu düzenleme, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kararlarıyla da pekiştirilmiştir.
🎯 SONUÇ
Kanunilik ilkesi, hukuk devletinin özüdür. Bu ilke sayesinde bireyler hangi davranışın hukuka uygun olduğunu bilir, devlet ise yetkilerini keyfî biçimde kullanamaz. Ceza hukukunda en sert biçimde uygulanan bu ilke, idare hukuku ve temel hakların sınırlanmasında da vazgeçilmezdir.
📎 Tüm Hukuk Ders Notlarına Buradan Ulaşabilirsiniz:
👉 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✉️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – 0542 157 06 34
🌐 www.gokhanyagmur.com
📝 OSMY Tarzı 10 Test Sorusu: Kanunilik İlkesi
- Aşağıdakilerden hangisi kanunilik ilkesinin doğrudan sonucudur?
A) Mahkemelerin siyasi karara dayanması
B) Yönetmelikle suç ihdas edilmesi
C) Kanun dışı işlem yapılması
D) Suç ve cezanın kanunla belirlenmesi
E) Yürütmenin her istediğini yapması
✅ Cevap: D - Kanunilik ilkesine göre ceza hukukunda hangi kural geçerlidir?
A) Lehe olan kanun geriye yürür
B) Aleyhe olan kanun her zaman uygulanır
C) Suçlar idari düzenlemeyle belirlenebilir
D) Geniş yorum esas alınır
E) Hâkim takdirine göre suç belirlenir
✅ Cevap: A - Aşağıdakilerden hangisi kanunilik ilkesinin bir unsuru değildir?
A) Belirlilik
B) Yazılılık
C) Keyfîlik
D) Geriye yürümezlik
E) Yetki
✅ Cevap: C - Temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılması hangi şartla yapılabilir?
A) Genelge ile
B) Yönetmelik ile
C) Kanunla
D) Bakanlar kurulu kararıyla
E) İçtihatla
✅ Cevap: C - “Hiç kimse, suç sayılmayan bir fiilden dolayı cezalandırılamaz” ilkesi Anayasamızda hangi maddede düzenlenmiştir?
A) m.10
B) m.13
C) m.36
D) m.38
E) m.40
✅ Cevap: D - İdarenin tüm işlem ve eylemleri hangi kurala bağlıdır?
A) Takdir
B) Keyfilik
C) Kanunilik
D) Üstün kamu yararı
E) Emir-komuta zinciri
✅ Cevap: C - Aşağıdakilerden hangisi Anayasa Mahkemesi’nin sık sık vurguladığı ilkelerden biridir?
A) Devlet sırrı ilkesi
B) Ekonomik istikrar ilkesi
C) Kanunilik ilkesi
D) Parti denetimi ilkesi
E) Yatırım özgürlüğü ilkesi
✅ Cevap: C - Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne göre kanunilik ilkesi hangi maddede yer alır?
A) m.1
B) m.5
C) m.7
D) m.9
E) m.11
✅ Cevap: C - Yönetmelikle temel haklara sınırlama getirilmesi halinde aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Hukuka uygundur
B) Uygulama Anayasa’ya aykırı değildir
C) Kanunla aynı düzeydedir
D) Hukuki güvenlik ilkesi ihlal edilir
E) Olağan uygulamadır
✅ Cevap: D - Suç ve ceza konusundaki kanunilik ilkesi, birey için ne sağlar?
A) Serbestlik
B) İstikrar
C) Öngörülebilirlik ve hukuki güvenlik
D) Keyfilik
E) İdarenin geniş yetkisi
✅ Cevap: C
