Roma Hukuku’nda Birlikte Borçluluk (Solidarite): Alacaklıya Güvence, Borçluya Risk
Roma Hukuku’nda borç ilişkileri çoğu zaman tek bir alacaklı ve tek bir borçlu arasında kurulur. Ancak kimi durumlarda borcun tarafı birden fazla kişi olabilir. İşte bu noktada karşımıza çıkan hukuki yapı **birlikte borçluluk (solidarite)**tir. Bu yapı sayesinde birden fazla kişi, aynı borcun tamamından sorumlu olur.
Bu ders notunda birlikte borçluluk kavramı, türleri, sonuçları, Roma Hukuku’ndaki uygulamaları ve modern hukukla benzerlikleri detaylı biçimde ele alınacaktır.
📘 1. Birlikte Borçluluk (Solidarite) Nedir?
Birlikte borçluluk, birden fazla borçlunun aynı edimden müteselsil olarak sorumlu olması hâlidir. Bu durumda:
- Alacaklı, dilediği borçludan borcun tamamını talep edebilir.
- Borçlular, kendi aralarında rücu (geri ödeme) ilişkisine girer.
📜 “Solidaritas est obligatio, qua plures una re tenentur, ita ut solutio ab uno facta omnes liberet.”
(Birlikte borçluluk, birden fazla kişinin aynı borçtan sorumlu olduğu; birinin ödemesiyle hepsinin borcunun sona erdiği borç ilişkisidir.)
🏛️ 2. Roma Hukuku’nda Solidarite’nin Kaynakları
Roma Hukuku’nda birlikte borçluluk genel bir kural değil, istisnaî bir durumdur. Hukuki metinlerde açıkça düzenlenmiş hâllerde uygulanır.
➤ Solidarite’nin ortaya çıkma yolları:
- Anlaşma (Pactum): Tarafların aralarında yaptığı sözleşmede birlikte borçluluk açıkça belirtilmişse.
- Fideiussio (Kefalet): Asıl borçlu yanında kefil de birlikte sorumludur.
- Delictum (Haksız fiil): Birden fazla kişi birlikte zarar vermişse, hepsi tamamından sorumlu olur.
- Negotiorum Gestio: Birden fazla kişi başkasının işini birlikte yürütmüşse, ortak sorumluluk doğar.
🔍 3. Solidarite’nin Türleri
✅ a) Aktif Solidarite (Birlikte Alacaklılık)
Birden fazla alacaklı, aynı borç için birlikte hak sahibidir.
→ Modern hukuka göre: Her biri borcun tamamını talep edebilir, fakat ifa birine yapılırsa hepsi için sona erer.
Roma Hukuku aktif solidariteye mesafeli yaklaşır, nadiren kabul eder.
✅ b) Pasif Solidarite (Birlikte Borçluluk)
Birden fazla borçlu, aynı edimin tamamından sorumludur.
→ Alacaklı, dilediği borçludan borcun tümünü talep edebilir.
Roma Hukuku pasif solidariteyi sözleşme veya yasa gereği kabul eder.
⚖️ 4. Solidarite’nin Hüküm ve Sonuçları
- Tek edim, çok borçlu: Her borçlu, edimin tamamından sorumludur.
- Tek ödeme → Herkes kurtulur: Borçlulardan biri borcu öderse, diğerlerinin sorumluluğu düşer.
- Alacaklı, istediği kişiye başvurabilir.
- İfa, süre, temerrüt, zamanaşımı gibi sonuçlar tüm borçluları etkiler.
- İç ilişki: Borçlulardan biri tamamını öderse, diğerlerine rücu (regressus) edebilir.
🔄 5. Solidarite ile Karıştırılmaması Gereken Hâller
| Kavram | Açıklama |
|---|---|
| Ortaklık (societas) | Birlikte iş yapma, kazanç paylaşımı içerir. Sorumluluk farklıdır. |
| Teselsül (modern hukuk) | Roma’daki solidariteye benzer ama daha geniştir. |
| Ortak borç | Aynı borç farklı paylarla yüklenilmişse, bu tam solidarite değildir. |
🔗 6. Günümüz Hukukuyla Karşılaştırma
Roma’daki solidarite anlayışı modern hukukta teselsül kavramının temelini oluşturmuştur. Bugün Türk Borçlar Kanunu’nda bu durum “müteselsil borçluluk” olarak yer alır (TBK m. 162 vd.).
➤ Modern Hukukta:
- Açık anlaşma varsa müteselsil borç doğar.
- Haksız fiil durumlarında zorunlu teselsül uygulanır.
- Kefalet ilişkisinde borçlu ve kefil birlikte sorumludur.
📝 ÖSYM Tarzı 10 Test Sorusu
1. Roma Hukuku’nda birden fazla borçlunun aynı borçtan sorumlu olması neyle adlandırılır?
A) Confusio
B) Novatio
C) Solidarite
D) Compensatio
E) Acceptilatio
🟩 Doğru Cevap: C
2. Pasif solidarite nedir?
A) Borçluların farklı edimleri ifa etmesi
B) Alacaklının tek olması
C) Birden fazla borçlunun aynı borçtan sorumlu olması
D) Borç ilişkisinin sona ermesi
E) Zilyetlik devri
🟩 Doğru Cevap: C
3. Roma’da solidarite hangi durumda doğmaz?
A) Açık sözleşme varsa
B) Kefalet ilişkisinde
C) Zarar birlikte verilmişse
D) Vasiyetle
E) Negotiorum gestio varsa
🟩 Doğru Cevap: D
4. Bir borçlunun tamamını ödemesi durumunda diğer borçlular ne olur?
A) Borç devam eder
B) Sadece kendi sorumluluğu biter
C) Borç tamamen sona erer
D) Ortaklık kurulur
E) Yeni borç doğar
🟩 Doğru Cevap: C
5. Aşağıdakilerden hangisi aktif solidariteye örnektir?
A) Birden fazla borçlunun birlikte borcu ödemesi
B) Borcun zamanaşımına uğraması
C) Borcun farklı paylara bölünmesi
D) Birden fazla alacaklının birlikte hak sahibi olması
E) Edimin hukuka aykırı olması
🟩 Doğru Cevap: D
6. Roma’da solidaritenin kaynaklarından biri değildir:
A) Delictum
B) Sözleşme
C) Kefalet
D) Vasiyet
E) Negotiorum gestio
🟩 Doğru Cevap: D
7. Rücu hakkı ne anlama gelir?
A) Borcu iptal etme
B) Zamanaşımı uygulama
C) Borçlunun diğer borçlulardan ödenen payı istemesi
D) Alacaklıya başvurma
E) Teminat gösterme
🟩 Doğru Cevap: C
8. Kefalet ilişkisinde asıl borçlu ve kefilin durumu nedir?
A) Ayrı borçlardır
B) Ortak alacaklıdır
C) Müteselsil borçludur
D) Edim farklıdır
E) Zilyetlik ortaklığı kurulur
🟩 Doğru Cevap: C
9. Alacaklının dilediği borçludan tamamını talep edebilmesi neyin sonucudur?
A) Compensatio
B) Confusio
C) Acceptilatio
D) Solidarite
E) Sponsio
🟩 Doğru Cevap: D
10. Solidarite ile doğrudan bağlantılı olmayan kavram hangisidir?
A) Rücu
B) Müteselsil borç
C) İfa
D) Zilyetlik
E) Kefalet
🟩 Doğru Cevap: D
📌 Diğer Roma Hukuku ders notları için:
🔗 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✍️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur
📞 0542 157 06 34
🌐 Daha fazla içerik için: www.gokhanyagmur.com
