Roma Hukuku’nda Zilyetlik (Possessio): Mülkiyetin Gölgesindeki Fiilî Hakimiyet
Roma Hukuku’nda zilyetlik (possessio), bir kimsenin bir eşya üzerinde fiilî hâkimiyet kurması, yani o eşyayı fiziksel olarak elinde bulundurmasıdır. Ancak bu fiilî hâkimiyet, salt fiziksel tutuşun ötesinde hukuken anlamlı sonuçlar doğurur.
Zilyetlik, mülkiyetin karinesi, zaman aşımıyla mülkiyet kazanımı (usucapio) ve zilyetliğin korunması gibi konularda merkezi bir kavramdır. Bu ders notunda zilyetliğin tanımı, unsurları, türleri, kazanılması, kaybı ve korunması detaylı biçimde ele alınacaktır.
📘 1. Zilyetlik Nedir?
Zilyetlik (possessio), bir eşya üzerinde fiilî ve iradî hâkimiyet kurma durumudur. Roma Hukuku’nda mülkiyet hakkını doğrudan ifade etmez, ancak mülkiyetin göstergesi olabilir.
➤ Zilyetliğin Tanımı:
“Possessio est usus facti, cum animo domini.”
(Zilyetlik, malik olma iradesiyle birlikte fiilî kullanımdır.)
Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi zilyetlik, hem fiziksel hâkimiyet hem de malik olma iradesi (animus domini) içerir.
🔍 2. Zilyetliğin Unsurları
Zilyetliğin varlığından söz edebilmek için iki unsur bir arada bulunmalıdır:
- Corpus Possessionis (Fiilî Hakimiyet): Eşyayı fiziksel olarak elinde bulundurmak.
- Animus Possidendi (Zilyetlik İradesi): Eşyaya malik gibi davranma, mülkiyet niyetiyle sahip olma.
Örneğin: Bir kişi başkasının evinde kiracı olarak oturuyorsa, corpusu vardır ama animusu yoktur → dolayısıyla zilyet değildir, “detentor” yani “elinde bulunduran”dır.
🧱 3. Zilyetlik Türleri
🔹 a. Malik Sıfatıyla Zilyetlik (Possessio Civilis)
Fiilî hâkimiyet ve malik olma iradesi birlikte vardır. Bu zilyetlik zamanla usucapio yoluyla mülkiyet kazandırabilir.
🔹 b. Zilyet Sıfatıyla Zilyetlik (Possessio Naturalis)
Eşyayı başkasının adına veya izniyle elinde bulundurmaktır. Malik olma iradesi yoktur. Kiracılar, emanetçiler bu kapsamdadır.
🔹 c. Kötü Niyetli Zilyetlik
Zilyet kişi, eşyanın kendisine ait olmadığını bilerek elinde tutmaktadır. Haksız zilyetlik olarak da bilinir. Usucapio ile mülkiyet kazanılamaz.
🔹 d. İyi Niyetli Zilyetlik
Kişi, eşyayı kendisine ait sanarak elinde bulundurur. Usucapio’nun şartlarından biridir.
🛠️ 4. Zilyetliğin Kazanılması
Zilyetlik, çeşitli şekillerde kazanılabilir:
➤ Doğrudan Kazanım:
- Fiziksel teslim (traditio)
- Zorla ele geçirme (occupatio) – haksız olur
➤ Dolaylı Kazanım:
- Bir üçüncü kişi aracılığıyla
- Zilyetliğin nakli (brevi manu) – elinde bulunduranın malik olması
- Komut devri (constitutum possessorium) – malik, artık kendisi adına değil başkası adına tutar
🚫 5. Zilyetliğin Kaybı
Zilyetlik şu hallerde sona erer:
- Eşyanın fiziksel olarak kaybı
- Zilyetlik iradesinin kaybı (örneğin vazgeçme)
- Eşyanın yok olması
- Eşyanın başkasına devredilmesi
🛡️ 6. Zilyetliğin Korunması
Roma Hukuku’nda zilyetlik, özel hukukun koruması altındadır. Haksız el koyma, tehdit ya da cebirle zilyetlikten çıkarılma durumunda interdictum adı verilen hukuki başvurularla zilyetliğin iadesi sağlanabilir.
➤ Zilyetlik Davaları (Interdicta Possessoria):
- Interdictum Uti Possidetis: Taşınmazlarda zilyetliği korur.
- Interdictum Utrubi: Taşınır mallarda zilyetliği korur.
- Interdictum de Precario: Geçici verilen eşyanın iadesini sağlar.
- Interdictum de Vi: Zorla el konulan zilyetliğin iadesi.
📚 7. Zilyetlik ve Mülkiyet Arasındaki Fark
Zilyetlik, mülkiyetin göstergesi olabilir ama mülkiyet değildir. Zilyet kişi malı elinde tutarken, malik onun gerçek sahibidir. Ancak zilyetlik, mülkiyet kazanımında (örneğin usucapio) önemli bir ön koşuldur.
📝 OSYM Tarzı 10 Test Sorusu
1. Zilyetlik için hangi iki unsur birlikte bulunmalıdır?
A) Kullanım – Satım
B) Mülkiyet – Tasarruf
C) Corpus – Animus
D) Usus – Fructus
E) Traditio – Nexum
🟩 Doğru Cevap: C
2. Kiracı aşağıdaki zilyetlik türlerinden hangisine girer?
A) Possessio Civilis
B) Possessio ex Justitia
C) Detentor
D) Usucapio
E) Occupatio
🟩 Doğru Cevap: C
3. İyi niyetli zilyetlik hakkında hangisi doğrudur?
A) Usucapio’ya elverişlidir
B) Hırsızlıkla kazanılır
C) Mirasla geçmez
D) Hak doğurmaz
E) Malik iradesi yoktur
🟩 Doğru Cevap: A
4. Aşağıdakilerden hangisi zilyetliğin kaybı sayılmaz?
A) Eşyanın başkasına devri
B) Zilyetliğin inkârı
C) Eşyanın yok olması
D) İrade beyanı
E) İntifa hakkı tesisi
🟩 Doğru Cevap: E
5. Zilyetliğe karşı açılan koruma davasına ne ad verilir?
A) Usucapio
B) Actio Possessoria
C) Interdictum Possessoria
D) Actio Publiciana
E) Emphyteusis
🟩 Doğru Cevap: C
6. Interdictum Uti Possidetis hangi tür eşyalarda kullanılır?
A) Tüketilebilir mallarda
B) Taşınmazlarda
C) Tarım ürünlerinde
D) Taşınır eşyada
E) Hisse senedinde
🟩 Doğru Cevap: B
7. Interdictum de Vi hangi durumda kullanılır?
A) Hediye edilen eşyanın iadesi
B) Zorla el konulan eşyada iade
C) Miras paylaşımında
D) Kiracının tahliyesinde
E) Zilyetliğin devrinde
🟩 Doğru Cevap: B
8. Zilyet olmayan ama malı kullanan kişi kimdir?
A) Emphyteuta
B) Ususfructuarius
C) Detentor
D) Possessor
E) Usucaptor
🟩 Doğru Cevap: C
9. Zilyetlik hangi yollarla kazanılamaz?
A) Traditio
B) Constitutum Possessorium
C) Brevi Manu
D) Vasiyet
E) Occupatio
🟩 Doğru Cevap: D
10. Zilyetlik süresinin sonunda hangi hak doğabilir?
A) Actio Servitutis
B) Usucapio
C) Emphyteusis
D) Habitatio
E) Precarium
🟩 Doğru Cevap: B
📌 Diğer Roma Hukuku ders notlarını okumak için:
🔗 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✍️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur
📞 0542 157 06 34
🌐 Daha fazlası için: www.gokhanyagmur.com
