Arama Çeşitleri: adli arama ve önleme araması (CGK-K.2018/664)
Arama, amacına göre iki ayrı hukuki tedbire ayrılır: adli arama ve önleme araması. İlki, şüpheli/sanık veya delile ulaşma gayesiyle; ikincisi ise suçun işlenmesini ya da tehlikeyi önleme amacıyla uygulanır. Ortak yönleri bulunsa da dayandıkları mevzuat, hukuki nitelikleri ve kapsamları bakımından adli arama ve önleme araması arasında önemli farklar vardır.
Genel Çerçeve
Arama, hem koruma hem de önleme işlevi gören bir tedbirdir. Adli arama ve önleme araması farklı kanuni düzenlemelere tabi olup, uygulanma şartları ve sınırları bu düzenlemelerle belirlenir.
1. Önleme Araması
Önleme araması, kamu düzeni ve güvenliğini sağlamak, suç ve tehlikeyi önlemek amacıyla adli arama ve önleme araması ayrımının “önleme” kanadını oluşturur. Bu işlem, idari nitelikte olmakla birlikte kural olarak hâkim kararına dayanır ve kanunda sayılan yer ve durumlarla sınırlıdır.
Tanım ve Hukuki Dayanak
Önleme araması; PVSK m.9 ile Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği m.18-26 hükümlerinde düzenlenir. Yönetmelik m.19’a göre, milli güvenlik, kamu düzeni, genel sağlık/ahlak ve başkalarının hak ve özgürlüklerini koruma; suçun önlenmesi ve yasak eşyaların tespiti amacıyla, hâkim kararı veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde mülki amirin yazılı emriyle belirli yerlerde kişilerin üstü, aracı, özel kâğıtları ve eşyası üzerinde yapılan işlemdir.
Amaç, “makul sebep” ve “makul şüphe” ayrımı
Önleme aramasında aranan şart, PVSK’daki **“makul sebep”**tir; bu, uzman değerlendirmesiyle somut ve öngörülebilir tehlikeyi ifade eder. Adli aramadaki “makul şüphe” ise somut olgulara dayanan, sıradan insanlar topluluğunun aynı yönde değerlendirebileceği şüphe ölçütüdür. Bu ayrım, adli arama ve önleme araması sınırlarını belirler.
Yapılabileceği Yerler
PVSK m.9’a göre önleme araması; toplantı ve gösteri alanları ve yakın çevresi, özel hukuk tüzel kişileri ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve sendikaların genel kurul çevresi, halkın topluca bulunduğu yerler, yükseköğretim kurumlarının talep üzerine kampüsleri ve giriş-çıkışları, umumi/umuma açık yerler, toplu taşıma araçları ve seyreden taşıtlarda uygulanabilir.
Konut ve Benzeri Yerler
Konut, yerleşim yeri, kamuya açık olmayan işyerleri ve eklentilerinde önleme araması yapılamaz; bu yerlerde şartları oluşmuşsa adli arama ve önleme araması ayrımında adli arama hükümleri uygulanır.
Karar Merci ve Usul
Önleme araması kural olarak hâkim kararıyla yapılır. Somut tehlikeyi ortaya koyan tespitler kollukça yazılı olarak mülki amire bildirilir; mülki amir uygun görürse hâkimden karar ister, gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde yazılı emir verebilir. Bu tedbirde Cumhuriyet savcısının görev/fonksiyonu yoktur; kolluğun iç birim amirlerinin talimatıyla da önleme araması yapılamaz.
“Gecikmesinde sakınca bulunan hâl”
Yönetmelik m.4’e göre gecikme, derhal işlem yapılmazsa milli güvenlik/kamu düzeni ve benzeri değerlerin tehlikeye girmesi veya delillerin tespit edilememesi ihtimalini ve hâkimden karar almaya vakit bulunmamasını ifade eder. PVSK m.9/6, spor karşılaşması, miting, konser gibi topluluk hâllerinde bu durumun varlığını kabul eder.
Karar/Emirde Bulunması Gerekenler ve Zaman
Karar/emirde; sebep, konu ve kapsam, yer, zaman ve geçerlilik süresi belirtilmelidir. Geceye ilişkin istisna olmadığından önleme araması her zaman yapılabilir. Süre, dayanak oluşturan makul sebebin niteliğine göre değişir; organizasyon süresi boyunca olabileceği gibi saatlik/günlük de olabilir ancak hiçbir durumda gerekçeyi aşamaz.
Uygulama Şekli ve Sonuç
Yönetmelik’in “Aramaların Yapılma Şekli” bölümündeki hükümler, adli ve önleme bakımından ortaktır. Suç unsuru/deliline rastlanırsa eşya koruma altına alınır, Cumhuriyet savcısından elkoyma için yazılı emir istenir; ulaşılamazsa kolluk amiri yazılı emriyle elkoyma yapılır ve 24 saat içinde hâkim onayına sunulur. Suç unsuru oluşturmayan, ancak önleme araması kapsamındaki eşyalar (örneğin bozuk para, çakmak) geçici korunur ve sebep ortadan kalkınca iade edilir.
Tutanağa Bağlama ve Bildirim
Sonuç, karar/emri veren mercie bildirilir. Suç unsuruna rastlanmışsa özel önleme araması tutanağı düzenlenir; arama karar/emir bilgileri, yer/zaman, kimlik/eşkal, araç bilgisi, sonuçlar, elkoyma ve varsa yaralanma/zarar ile işlem yapanların kimlik ve unvanları yer alır, imzalanır ve bir sureti ilgiliye verilir. Suç unsuruna rastlanmayan hâllerde talep üzerine arama işlemine dair belge verilir.
İdari Denetimler (Önleme Araması Sayılmayan)
İdari denetimler için arama emri/kararı aranmaz. Umuma açık istirahat ve eğlence yerleri denetimi, kimlik sorma, trafik mevzuatı kapsamındaki belge/eşya denetimi, X-ray/dedektör köpeklerle taramalar gibi işlemler, yönetmelikte örneklenen hâllerden olup adli arama ve önleme araması kapsamında “arama” sayılmaz.
Arama Kararı Gerekmeyen Diğer Hâller
PVSK m.9/7 uyarınca güvenliği sağlanan bina/tesis girişlerinde kişilerin üst, araç ve eşya kontrolü teknik cihazla, gerektiğinde elle yapılabilir. Ayrıca kamu hizmetine özgülenmiş yerlere giriş çıkış denetimleri; havaalanı, liman, sınır kapıları; OHAL ve sıkıyönetim hükümleri; seçimlerde silah yasağına ilişkin kontroller gibi özel düzenlemelerde ek arama emri/kararı gerekmez. PVSK m.20’de hukuka uygunluk sebepleri (imdat/yangın/su baskını/boğulma vb.) bulunan aramalarda da karar aranmaz.
Durdurma Yetkisi ve Yoklama Biçiminde Kontrol
PVSK m.4/A, makul sebebe dayalı olarak kişileri ve araçları durdurma yetkisini tanır; Yönetmelik m.27, bu yetki için “umma” derecesinde makul şüphe arar. Durdurma sebebi bildirilir, kimlik/evrak istenebilir; süre, gerekli işlemle sınırlıdır. Güvenlik amacıyla yoklama şeklinde kontrol yapılabilir; elbise çıkarttırılamaz, aracın içerisi görünmeyen bölmeleri açılamaz. Belirli bir şeyin saklandığına dair makul sebep varsa daha geniş kontrol mümkündür; yine de adli arama ve önleme araması sınırlarına riayet edilir.
2. Adli Arama
Adli arama; şüpheli/sanığın yakalanması veya suçun iz, eser, emare ve delillerinin bulunması amacıyla başvurulan adli arama ve önleme araması ayrımının “adli” yönüdür. CMK m.116-134, PVSK m.2, Ek-4, Ek-6, 5607 SK m.9 ve Yönetmelik m.5-17 hükümlerine dayanır.
Tanım ve Kapsam
Yönetmelik m.5, adli aramayı; özel hayat ve aile hayatı gizliliğini sınırlayarak konut, işyeri, şahsa ait diğer yerler, üst, özel kâğıtlar, eşya ve araç üzerinde yapılan araştırma işlemi olarak tanımlar. Adli arama ve önleme araması ayrımında, burada amaç delile/kişiye ulaşmaktır.
Ön Şartlar: Gecikmede Sakınca, Görünüşte Haklılık, Ölçülülük
Adli arama için üç ön şart birlikte aranır:
- Gecikmede sakınca/tehlike: Derhal işlem yapılmazsa tedbirin faydasının kaybolacağı durum.
- Görünüşte haklılık: Hakkın tehlikede olduğuna işaret eden olguların varlığı; ihlal veya suç şüphesi.
- Ölçülülük: Müdahalenin meşru amaçla orantılı ve katlanılabilir olması.
Yer ve Zaman
Arama, kişi üzeri/eşyası/konut/işyeri/diğer yerler bakımından yapılabilir. Konut, işyeri ve diğer kapalı yerlerde kural olarak gündüz uygulanır; suçüstü, gecikmesinde sakınca, yakalanan kişinin firarı veya tutuklu/hükümlünün yeniden yakalanması gibi istisnalarda gece araması mümkündür.
Makul Şüphe Ölçütü
CMK m.116’ya göre şüpheli veya sanığa ilişkin aramalarda makul şüphe gerekir. Yönetmelik m.6, makul şüpheyi; zaman, yer, kişi davranışları ve eşyanın niteliği gibi unsurlar gözetilerek, ihbar/şikâyeti destekleyen somut emarelere dayanan, belirli bir şeyin bulunacağını veya belirli bir kişinin yakalanacağını öngörmeyi gerektiren şüphe olarak açıklar. Soyut olasılıklarla adli arama ve önleme araması sınırı aşılmaz; somut olgu yoksa adli arama kararı verilemez.
“Diğer Kişiler”de Arama
CMK m.117 uyarınca, suç şüphesi bulunmayan diğer kişilerin üzeri/eşyası/konutu/işyeri de şüphelinin yakalanması veya delilin elde edilmesi amaçlarıyla aranabilir. Bunun için makul şüpheye ek olarak aranan kişi/şeyin belirtilen yerde bulunduğuna dair olayların varlığı aranır; ancak şüphelinin bulunduğu veya izlenerek girdiği yerlerde bu sınırlama uygulanmaz. Tüzel kişiler ve resmi makam/daireler “diğer kişiler” kapsamındadır.
Karar/Emirde Bulunması Gerekenler
CMK m.119/2’ye göre karar/emirde; fiil, aranacak kişi/eşya, adres, geçerlilik süresi açıkça gösterilir. Adli arama ve önleme araması ayrımında adli arama, kural olarak hâkim kararıyla; gecikmesinde sakınca hâlinde Cumhuriyet savcısının, savcıya ulaşılamadığında kolluk amirinin yazılı emriyle yapılabilir. Konut/işyeri/kamuya açık olmayan kapalı alanlarda ise sadece hâkim kararı veya gecikmesinde sakınca hâlinde savcı emri geçerlidir.
Kararsız (Acil) Arama Hâlleri ve Kaba Üst Araması
Bazı hâllerde hâkim/savcı emri olmaksızın arama gerekebilir; olayın niteliği, kanun hükmü veya arama emri almaya imkân bulunmaması buna dayanak olabilir. Yakalamanın ardından kaçmayı/zararı önlemek amacıyla kaba üst araması yoklama biçiminde ve gecikmeksizin yapılabilir; bu işlem arama prosedürü niteliği kazanmayacak ölçüde sınırlı olmalıdır. Elbise tamamen çıkarttırılamaz; beden çukurları aranamaz.
Polis’in Adli Görevleri (PVSK Ek-4, Ek-6)
Polis, suça el koymak, önlemek, delilleri tespit ve muhafaza etmekle görevli/ yetkilidir; ihbar/şikâyet veya resen öğrendiği suçlarda derhal gerekli tedbirleri alır ve Cumhuriyet savcısına bildirir. Tedbirlere başvururken görünüşte haklılık ve ölçülülük ilkeleri gözetilir; aksi hâlde maddi gerçeğe ulaşma ve taraf hakları zedelenir.
Soruşturma, Başlangıç Şüphesi ve Kriterler
CMK m.2, 158, 160, 161 ve 164; ihbar/şikâyet usulünü, savcının göreve başlama ölçütünü ve adli kolluğun görevini belirler. Ceza muhakemesi, başlangıç şüphesi ile işler; bu şüphe, en az belirti düzeyinde somut delillere dayanmalı, soyut iddia/tahminlerden ibaret olmamalıdır. 4483 sayılı Kanun m.4’te memurlar için öngörülen somutluk ve ciddilik ölçütleri, soruşturmaların hukuka uygun başlatılabilmesi bakımından yol göstericidir.
Hukuka Aykırı Arama ve Sonuçları
Aramanın hukuka aykırılığı; karar/emir veya icra safhasındaki aykırılıkları kapsar. Denetim, pozitif hukuk ve evrensel hukuk ilkeleri birlikte gözetilerek yapılmalıdır. CMK m.217, yalnızca hukuka uygun elde edilen delillerin hükme esas alınabileceğini; CMK m.206/2-a, kanuna aykırı delilin reddini; CMK m.230/1, hukuka aykırı delillerin ayrıca ve açıkça gösterilmesini öngörür.
Cezai ve Tazminat Sonuçları
TCK m.120, hukuka aykırı üst/eşya araması yapan kamu görevlisi hakkında hapis cezası öngörür; konut/işyeri bakımından TCK m.116 ve 119/1-e hükümleri uygulanır. CMK m.141/1, adli arama ve önleme araması tedbirlerinin amacıyla orantısız, ölçüsüz yapılması hâlinde maddi-manevi zararların Devletten istenebileceğini düzenler.
Sonuç
Adli arama ve önleme araması, amaç, yetki ve usul yönlerinden ayrışan ancak ortak ilkelerle sınırlandırılan iki temel arama türüdür. Her iki tedbirde de somutluk, ölçülülük ve hukuka uygunluk esastır; aksi hâlde deliller hükme esas alınamaz ve cezai/tazmini sorumluluk doğabilir.
Adli Arama ve Önleme Araması Yargıtay Kararları – Makul Şüphe ve Uygulama Ölçütleri
Bu içerik, adli arama ve önleme araması bakımından Yargıtay ve Ceza Genel Kurulu içtihatlarını, bilgi ve anlamı değiştirmeden yeniden ifade eder. Her bölümde, adli arama ve önleme araması şartları, makul şüphe ölçütü ve uygulama sonuçları karar metinlerine sadık kalınarak açıklanmaktadır.
Arama Kararında Makul Şüphe
Özet: Arama kararı için, aramanın konusunu oluşturan kişi veya eşyanın arama yapılacak yerde bulunduğuna dair belirli bir şüphe gerekir. Adli arama ve önleme araması ayrımında, şüphelinin suçla ilgisine göre şüphenin yoğunluğu farklı düzenlenmiş; suçla ilgisi olmayan kişiler yönünden daha sıkı koşullar öngörülmüştür.
Makul şüphe ölçütü ve kapsamı
CMK m.116’nın suç tarihindeki hâline göre, şüpheli veya sanığa ilişkin aramalarda, arama sonunda şüpheli/sanığın yakalanabileceği ya da suç delillerinin elde edilebileceği hususunda makul şüphe bulunmalıdır. Yönetmelik m.6’daki tanıma göre makul şüphe, hayatın olağan akışı ve somut olayın özellikleri ışığında genellikle duyulan şüphedir. Adli arama ve önleme araması sırasında kişi hak ve özgürlüklerine ciddi müdahale söz konusu olduğundan, ihbar veya şikâyeti destekleyen emareler bulunmalı ve şüphe somut olgulara dayanmalıdır. Başka bir ifadeyle, arama sonunda belirli bir şeyin bulunacağını veya belirli bir kişinin yakalanacağını öngörmeyi gerektiren somut emareler mevcut olmalıdır.
“Diğer kişiler”de arama (CMK m.117)
CMK m.117 uyarınca, suç şüphesi altında olmayan diğer kişilerin üzeri, eşyası, konutu, işyeri veya kendisine ait diğer yerleri; şüpheli/sanığın yakalanması veya suç delillerinin elde edilmesi amacıyla aranabilir. “Diğer kişiler” kapsamına tüzel kişiler ile resmî makam ve daireler de girer; tanıklıktan çekinme hakkı aramaya engel değildir. Ancak bu durumda, makul şüpheye ek olarak, aranan kişi veya delilin belirtilen yerlerde bulunduğunu kabul etmeye elveren olayların varlığı aranır. Bu sınırlama, şüphelinin/sanığın bulunduğu yerler ile izlendiği sırada girdiği yerler yönünden uygulanmaz (Ceza Genel Kurulu 2019/442 E., 2022/390 K.).
PVSK 4/A Kapsamında Yoklama ve Arama Ayrımı
Özet: Adli arama ve önleme araması ayrımında PVSK 4/A, durdurma ve yoklama biçiminde kontrol yetkisi verir; ancak bu yetki, “arama”ya dönüşecek ölçüde genişletilemez. Yoklama sınırı aşıldığında arama kararı veya yazılı arama emri gerekir.
Yoklama yetkisinin aşıldığı durum – poşetin aranması
Bayrampaşa otogarda devriye sırasında şüpheli tavırlar sergileyen sanığın elindeki poşeti otobüsün el bagajına yerleştirmesi üzerine, poşetin kontrolünde esrar ele geçirilmiştir. Poşetin aranmasının PVSK 4/A’daki yoklama kapsamında değerlendirilemeyeceği, aksi kabulün keyfî uygulamalara yol açacağı; olayda suçüstü veya gecikmesinde sakınca hâlinin de bulunmadığı, bu nedenle adli arama ve önleme araması seçeneklerinden biri uyarınca (CMK 116 vd. adli arama kararı/yazılı emir ya da PVSK m.9 önleme araması kararı) hukuki dayanak gerektiği belirtilmiştir. Dosyada bu nitelikte karar/emir bulunup bulunmadığı araştırılmadan hüküm kurulması isabetsiz sayılmıştır (CGK 2022/13 E., 2023/191 K.).
Uzun takip + önleme araması kararıyla araç araması
Somut istihbaratla kimlikler, araçlar ve güzergâh tespit edilip yaklaşık 72 km ve 2 saatlik takip sonrası, önleme araması kararının uygulama alanına gelindiğinde yapılan arama hukuka aykırı kabul edilmiştir. Suçüstü yoksa ve dışarıdan görünmeyen bölümlerde arama yapılıyorsa, adli arama ve önleme araması ayrımında adli arama kararı/yazılı emir aranmalıdır (CGK, E:2016/284, K:2018/615, 06.12.2018).
Adli Arama Gerektiren Haller ve İstisnalar
Özet: Somut istihbarat mevcutsa, adli arama ve önleme araması karıştırılmamalıdır. Suç şüphesi somutlaştığında adli arama kararı/yazılı emir gerekir; önleme araması kararı genelliği nedeniyle yeterli olmaz. Suçüstünde ise ayrıca arama kararı aranmayabilir.
Bilgisayarlarda arama, kopyalama ve el koyma (CMK 134)
Dijital veriler, soruşturmanın aydınlatılmasında öne çıkan delillerdendir. CMK 134; şüphelinin kullandığı bilgisayar, program ve kütüklerinde arama, kopya alma, verilerin çözümlenmesi ve gerekli hâllerde el koymayı düzenler. Adli arama ve önleme araması dışında, burada özel koşul “başka suretle delil elde etme imkânının bulunmaması”dır. OHAL dönemine özgü 6755 sayılı Kanun m.3/1-j’de sayılan suçlarda öncelik bu hükme verilmiş; hüküm bulunmayan hâllerde CMK 134 uygulanacaktır. Elektronik veriler, yerel cihazlarda olduğu kadar ağ üzerindeki uzak kütüklerde ve çıkarılabilir donanımlarda da yer alabilir; “şüphelinin kullandığı” sistem olması yeterlidir. Geçmiş iletişim kayıtlarının cihaz üzerinde bulunması hâlinde, CMK 135 değil CMK 134 çerçevesi uygulanır. (İlgili akademik görüş ve Yargıtay 16. CD, K:2017/3 atfı korunmuştur.)
Önleme Araması Kararıyla Görünür Delile El Koyma
Özet: Adli arama ve önleme araması kapsamında önleme araması kararı varsa ve suç eşyası dışarıdan gözle görünür durumdaysa, kolluk tarafından el konulması “arama” sayılmaz; ayrıca adli arama kararı aranmaz.
İhbar + görünür uyuşturucu – suçüstü değerlendirmesi
Muhbir bilgisiyle plaka ve araç teyit edilerek kontrol noktasında durdurulan araçta, biri paspas üzerinde açıkta, diğeri arka koltukta montla örtülü paketler hâlinde görünen uyuşturucuya el konulmuştur. Koku ile algılanabilir ve görünür nitelikteki eşyanın alınması, “gizleneni araştırma” anlamındaki arama değildir. Somut durumda suçüstü oluştuğu, bu nedenle adli arama ve önleme araması bakımından ayrıca arama kararı aranmaksızın delile el konulabileceği kabul edilmiştir (CGK, K:2018/468, 23.10.2018).
Soyut istihbarat + önleme araması + üzer ve araç
Genel nitelikli istihbarat üzerine durdurulan sanığın üzerinde önleme araması kararı doğrultusunda 4 gr esrar bulunmuş; UYAP kaydı ve emareler üzerine araç, Emniyet bahçesinde ayrıntılı kontrol edilerek arka tampon içine gizlenmiş 7 paket esrar ele geçirilmiştir. Bilgi somut saat/güzergâh içermediğinden adli arama kararı gerekmediği; işlemlerin önleyici nitelikte olduğu ve adli arama ve önleme araması sınırlarında hukuka uygun bulunduğu belirtilmiştir (CGK, E:2016/493, K:2018/484, 25.10.2018).
Somut İstihbarat Varsa Önleme Araması Yeterli Değil
Özet: İstihbarat, kişi/araç/plaka ve zaman bakımından somutlaştıysa, adli arama ve önleme araması içinden adli arama kararı/yazılı emir aranır. Önleme araması kararı sonradan “meşrulaştırma” amacıyla kullanılamaz.
Somut istihbaratla aracı önleme kararı kapsamında arama
Araç plakası, dönüş tarihi ve kullanıcı bilgisi doğrulandıktan sonra, araç önce uygun olmayan yerde durdurulmuş, ardından önleme araması kararının kapsadığı bölgeye götürülerek bagaj döşemesi içinde tabletler bulunmuştur. İlk yerde arama yapılamayacağını bilen kolluğun sonraki hareketinin adli arama ve önleme araması sınırlarını ihlâl ettiği; adli arama kararı/yazılı emir alınması gerektiği, aksi hâlde delilin hukuka aykırı sayılacağı kabul edilmiştir (CGK, E:2016/701, K:2018/415, 09.10.2018).
Somut saat/adres bilgisi varken üst araması
“Kel Seydi” hakkında saat ve yer bildiren bilgi üzerine, sabah tertibatı ile sanığın kaba üst aramasında eroin ele geçirilmiştir. Bilgi somut olduğundan, adli arama ve önleme araması ayrımında adli arama kararı alınmalı; savcıya bildirim ve talimat doğrultusunda işlem yapılmalıdır. Arama kararı olmadan elde edilen delil hukuka aykırı kabul edilmiştir (CGK, E:2016/800, K:2017/120, 28.02.2017).
Suçüstü Hâli ve Arama Kararı Zorunluluğunun Bulunmadığı Durumlar
Özet: Adli arama ve önleme araması rejiminde suçüstü hâli oluştuğunda, ayrıca arama emri/kararı aranmayabilir. Ancak yoklama yetkisi, elbise çıkarttırma veya gizli bölmelere müdahale gibi aramaya dönüşen işlemleri kapsamaz.
Soyut bilgi alan ekiplerin sokakta sanığı görmesi – üst yoklaması
“Bulvar üzerinde uyuşturucu satışı”na dair soyut bilgi üzerine bölgede araştırma yapan ekiplerin sanığı tesadüfen görmesi, kimlik tespiti ve PVSK 4/A uyarınca yoklama ile cebinde çok sayıda paketçik uyuşturucu bulunması hâlinde; işlenmekte olan suç nedeniyle “suçüstü” kabul edilmiş, bu aşamada adli arama ve önleme araması bakımından ayrıca arama kararı aranmayacağı değerlendirilmiştir (CGK, E:2016/763, K:2017/80, 21.02.2017).
Rızayla teslim – arama sayılmayan el koyma
Devam eden çalışmalar sırasında durdurulan sanığa “üzerinde suç unsuru var mı” sorusu üzerine sanığın cebinden uyuşturucu paketleri çıkararak görevlilere teslim etmesi; bu el koymanın “arama” olmadığı kabul edilmiştir. Bu nedenle adli arama ve önleme araması çerçevesinde arama kararının araştırılmasına gerek olmadığı sonucuna varılmıştır (CGK, K:2018/664, 20.12.2018).
Açıkta, gözle görünür eşya – araç içi kontrol
İhbar üzerine görülen araçta sanıklar indirilirken kaçma teşebbüsü ve aracın ön konsol/sigaralık kısmında açıkta görülen paketler ile yoklama sırasında pantolon cebindeki tabletin ele geçirilmesi; görünen eşyanın alınmasının arama teşkil etmediği, yoklamanın da PVSK 4/A çerçevesinde ölçülü olduğu belirtilmiş; adli arama ve önleme araması bakımından hukuka uygunluk kabul edilmiştir (CGK, E:2016/758, K:2018/471, 23.10.2018).
Yoklamanın aramaya dönüştürülmesi – mont astarı örneği
İlk yoklamada suç unsuruna rastlanmayan sanığın serbest bırakılmasının ardından tekrar çağrılıp mont astarı içinde detaylı arama yapılarak uyuşturucu bulunması, PVSK 4/A’daki yoklama sınırını aşar. Bu tür işlem artık adli arama ve önleme araması ayrımında adli arama kararı/yazılı emre dayanmalıdır; aksi hâlde delil hukuka aykırıdır (CGK, E:2016/569, K:2018/376, 25.09.2018).
Önleme Aramasında Zaman Belirsizliği ve Hukukilik
Özet: Zamanı, güzergâhı veya kişinin kimliğini netleştirmeyen istihbarî bilgilerde, adli arama ve önleme araması açısından önleme araması kararına dayanılarak kontrol yapılabilmesi mümkündür; görünür/tanımsız risklere karşı önleyici tedbir ölçülü ise hukuka uygundur.
Zaman içermeyen bilgi + minibüs kontrolü
Minibüsle uyuşturucu nakledileceğine dair zaman içermeyen bilgi üzerine uygulama noktasında durdurulan araçta, sanığın el çantasında önleme araması kararına istinaden yapılan aramada uyuşturucu ele geçirilmiştir. İstihbaratın genel/soyut niteliği ve uygulama noktasına kısa sürede gelen aracın durdurulması dikkate alınarak, adli arama ve önleme araması kapsamında önleme kararına dayanmanın yeterli olduğu kabul edilmiştir (CGK, E:2016/638, K:2018/616, 06.12.2018).
Arama Kapsamı ve Eklentiler – İkamet Örneği
Özet: Adli arama ve önleme araması içinde konut arama emri, eklentileri kendiliğinden kapsamaz. Eklenti (ör. bahçedeki kümes) için ayrıca karar/emir gerekir.
İkamet arama emri – eklentinin dışarıda kalması
Savcının gecikmesinde sakınca kapsamında verdiği arama emri “ikamet, üzer ve eşyalar” için düzenlenmiş; ancak ihbarda belirtilen kümes (eklentisi) yönünden karar/emir bulunmamaktadır. Bu durumda kümes içinde elde edilen delil hukuka aykırı sayılır ve hükme esas alınamaz (Yargıtay 10. CD, 2024/7113 E., 2024/24995 K.).
Hukuka Aykırı Arama – Delil Yasakları ve Adil Yargılanma
Özet: Adli arama ve önleme araması usullerine aykırı arama; CMK 206/2-a, 217/2 ve 230/1-b uyarınca delilin reddi sonucunu doğurur. Arama tanıkları gibi güvencelere uyulmaması, yargılamanın adilliğini de zedeleyebilir.
Arama tanıkları olmaksızın yapılan arama
1412 s. Kanun m.97 (dönemin hukuku) gereği savcı/hâkim yoksa ihtiyar heyeti veya komşudan iki kişi bulundurulmadan yapılan arama usule aykırıdır. Bu aykırılık üzerine elde edilen deliller belirleyici tek delil ise adil yargılanma hakkı ihlâl edilir (AYM, Yaşar Yılmaz, B. No: 2013/6183). Öğretide de arama tanıklarının yokluğunda elde edilen delillerin adli arama ve önleme araması rejiminde kullanılamayacağı vurgulanır.
Adli Arama Kararı Yerine Önleme Araması Kararı Kullanılamaz
Özet: Somut suç şüphesi oluştuğunda, adli arama ve önleme araması ayrımında önleme kararıyla arama yapılamaz; bu şekilde elde edilen delil yasaktır.
İletişimin tespiti + önleme araması kararıyla araç araması
İletişimin tespiti kapsamında somut suç şüphesine rağmen önleme araması kararına dayanılarak aracın görünmeyen bölmesinde yapılan arama hukuka aykırı kabul edilmiş; delil yasak delildir (Yargıtay 20. CD, 2019/6121 K., 13.11.2019).
İşyerinde arama – tanık eksikliği
Savcı yazılı emriyle yapılan işyeri aramasında ihtiyar heyeti/komşulardan iki kişi bulundurulmadıysa usule aykırılık vardır; elde edilen uyuşturucu adli arama ve önleme araması ölçütlerinde hükme esas alınamaz (Yargıtay 20. CD, 2020/3545).
Konutta arama – kolluk amiri yazılı emriyle yapılamaz
Savcının sözlü talimatı üzerine kolluk amiri yazılı emriyle konutta arama yapılması CMK 119/1’e aykırıdır; bulunan esrar hukuka aykırı delildir (Yargıtay 10. CD, 2020/6555).
Kolluk amiri yazılı emriyle üst araması yapılamaz
Şüphelilerin üst araması için savcı yazılı emri olmaksızın kolluk amiri emriyle yapılan arama CMK 116 vd.’ye aykırıdır; elde edilen para hukuka aykırı delildir. Adli arama ve önleme araması güvenceleri gözetilerek deliller dışlandıktan sonra değerlendirme yapılmalıdır (Yargıtay 5. CD, 2020/10085).
Suçüstü Hâlinde Arama Kararı Zorunlu Değildir
Özet: Suçüstü hâlinde, adli arama ve önleme araması bakımından ayrıca arama kararı aranmaksızın delile el konulabilir; PVSK Ek 6 kapsamında derhâl tedbir alınır.
Kaçak sigara – suçüstü ve elkoyma
Kaldırımda bekleyen sanığın yanında bulunan valizde 525 paket kaçak sigara ile yakalanması suçüstü sayılmış; adli arama ve önleme araması yönünden ayrıca arama kararı gerekmemiştir (Yargıtay 19. CD, K:2021/1519).
Yoklama Sınırını Aşan Kişisel Aramalar
Özet: Adli arama ve önleme araması ölçütlerine göre, yoklama; elbise çıkarttırma ya da iç çamaşırı gibi özel alanların aranmasını kapsamaz. Bu tür müdahaleler için adli arama kararı gerekir.
İç çamaşırı araması – karar/emir yokluğu
Gece yarısı durdurulan sanığın iç çamaşırında 25 paket eroin bulunması; PVSK 4/A’ya dayalı yoklama sınırını aşar. Suçüstü veya gecikmede sakınca gösterilmediğinden, adli arama ve önleme araması çerçevesinde adli arama kararı yoksa elde edilen delil yasaktır (CGK 2019/96 E., 2021/401 K.).
Kemer çözdürme ve iç çamaşırından delil çıkarma
Trafik ışıklarında durdurulup Huzur Timleri Amirliğine götürülen sanığın kemerini açması istenerek iç çamaşırından sarkan peçetenin alınması; PVSK 4/A yoklama yetkisini aşar. Adli arama ve önleme araması açısından usulüne uygun arama kararı/emri olmaksızın elde edilen delil hükme esas alınamaz (CGK 2016/272 E., 2019/86 K.).
Suç Şüphesinden Sonra Önleme Araması Kararıyla Arama Yapılamaz
Özet: Suç şüphesi somutlaştıktan sonra adli arama ve önleme araması ayrımında adli arama kararı gerekir; önleme kararı dayanak olamaz.
Telefon görüşmeleriyle somutlaşan şüphe + önleme kararı
Sanığın uyuşturucu alışverişine ilişkin görüşmeler sonrası, yolcu otobüsünde önleme aramasına dayanılarak yapılan üst araması hukuka aykırı sayılmış; arama, CMK 116-119 uyarınca adli arama kararı/yazılı emre dayanmalıydı (Yargıtay 10. CD, 2021/15681 E., 2023/3420 K.).
Polisle randevulaşma + iç çamaşırında arama
Yer, eşkâl ve telefonla randevulaşma gibi somut bilgilerden sonra, önleme aramasına dayanılarak iç çamaşırı araması yapılamaz. Adli arama ve önleme araması içinde adli arama şarttır; aksi hâlde delil yasaktır (Yargıtay 10. CD, 2021/7199 E., 2023/934 K.).
İhbar Üzerine Arama Usulü
Özet: İhbar varsa, adli arama ve önleme araması rejiminde derhâl Cumhuriyet savcısına bildirim yapılarak yazılı arama emri veya mahkeme arama kararı alınmalı; bu dayanakla üzer/eşya aranmalıdır.
Çuvalın kontrolü – arama kararı gerekliliği
Kaçak sigara ihbarında sanığın elindeki çuvalın arama kararı/emri olmaksızın kontrolü açıkça hukuka aykırıdır; elde edilen sigaralar yasak delildir (CGK 2023/129 E., 2023/477 K.).
Önleme Aramasında Gözle Görünen Eşyanın Alınması
Özet: Geçerli bir önleme araması kararı varsa ve araç içinde gözle görülebilir uyuşturucu tespit edilirse, kolluğun bunu alması adli arama ve önleme araması ölçütlerine göre hukuka uygun sayılabilir.
Araç içinde görünür maddelerin alınması
Önleme araması kararının kapsadığı üniversite çevresinde, aracın içerisinden dışarıdan bakıldığında gözle görülen uyuşturucu maddelerin alınması hukuka aykırı değildir (Yargıtay 8. CD, 2024/11742 E., 2024/3777 K.).
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
