Suçluların İadesi (Geri Verilmesi) Nedir? (6706 Sayılı Kanun m.10)
Suçluların iadesi, diğer bir ifadeyle geri verilmesi; bir yabancının, yabancı bir ülkede işlediği suç nedeniyle hakkında adli makamlarca yürütülen soruşturma veya kovuşturmanın tamamlanabilmesi yahut verilmiş mahkûmiyet hükmünün infazı amacıyla, talep eden devlete teslim edilmesi işlemidir (6706 sayılı Cezai Konularda Uluslararası Adli İşbirliği Kanunu m.10/1).
Bu kurum, uluslararası ceza adaletinin temel araçlarından biridir. İade süreci, hem devletler arası iş birliği ilkesine dayanır hem de suçluların cezasız kalmamasını amaçlar.
Suçluların İadesinin Hukuki Niteliği
Suçluların iadesi, yalnızca yabancı uyruklu kişiler açısından uygulanabilir.
Uluslararası hukukun genel kabul gören kuralına göre, hiçbir devlet kendi vatandaşını yabancı bir ülkeye iade etmez. Bir vatandaşın yargılanması gerekiyorsa, kendi ülkesinin hukukuna göre yargılama yapılır.
Ancak Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın getirdiği yükümlülükler bu kuralın istisnasıdır. Bu çerçevede, Türk vatandaşları suç sebebiyle yabancı bir devlete teslim edilemez (T.C. Anayasası m.38/son).
Türkiye’de suçluların iadesine ilişkin hükümler, önce 5237 sayılı TCK m.18’de düzenlenmişken, bu maddenin yürürlükten kaldırılmasıyla birlikte düzenleme 6706 sayılı Kanun’a ve Anayasa m.38’e taşınmıştır. Ayrıca Türkiye, Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesi (SİDAS) ve Ek 2 Nolu Protokol’e taraf olarak uluslararası yükümlülük altına girmiştir.
İade (Geri Verme) Kapsamındaki Suçlar
Suçluların iadesi, yalnızca belirli suç tipleri için mümkündür.
Talep eden devletin hukuku ile Türk hukukuna göre, üst sınırı bir yıl veya daha fazla hapis cezası gerektiren suçlar bakımından iade talebi yapılabilir.
Kesinleşmiş mahkûmiyet kararları yönünden ise, hükmedilen cezanın en az dört ay hapis olması gerekir.
Birden fazla suçun bulunması hâlinde, bu suçlardan bazıları belirtilen cezai sınırların altında olsa dahi, toplu iadeye konu edilebilir (6706 S.K. m.10/2).
Aynı kişi hakkında birden fazla devlet tarafından iade talebi yapılması durumunda; suçların ağırlığı, işlendikleri yer, taleplerin geliş sırası, kişinin vatandaşlığı ve yeniden iade edilme ihtimali gibi ölçütler dikkate alınarak, hangi talebin öncelikle değerlendirileceğine Adalet Bakanlığı karar verir (m.10/3).
İade edilen kişi, yalnızca iade kararına konu olan suçtan dolayı yargılanabilir veya bu suça ilişkin mahkûmiyet hükmü infaz edilebilir (m.10/4).
Ayrıca, Adalet Bakanlığı’nın görüşü alınmadan hiçbir yabancı sınır dışı edilemez. Özellikle, iade talebi reddedilen kişi, ilgili devlete bu görüş olmaksızın gönderilemez (m.12).
İade Talebinde Yetkili ve Görevli Mahkeme
İade taleplerine karar verme yetkisi, kişinin bulunduğu yerin ağır ceza mahkemesine aittir.
Eğer kişinin bulunduğu yer belirlenemiyorsa, Ankara Ağır Ceza Mahkemesi yetkilidir (m.15).
Cumhuriyet başsavcılığı, iade talebini değerlendirip karara bağlaması için ağır ceza mahkemesinden talepte bulunur.
İade (Geri Verme) Amacıyla Koruma Tedbirleri
İade süreci boyunca, ağır ceza mahkemesi Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre koruma tedbirlerine başvurabilir (6706 S.K. m.16).
Buna göre iadesi talep edilen kişi hakkında;
- Yakalama,
- Gözaltı,
- Tutuklama,
- Arama,
- Elkoyma
gibi tedbirler uygulanabilir.
Tutukluluk durumu en geç otuz günde bir mahkemece gözden geçirilir.
Mahkemenin iade kararının kesinleşmesinden itibaren bir yıl içinde karar uygulanmazsa, koruma tedbirleri kaldırılır.
Toplam tutukluluk süresi ise, iade talebine konu suçun ceza süresini geçemez.
Suçluların İadesi (Geri Verilmesi) Usulü
İade talebinin kabul edilebilir olduğuna mahkemece karar verilirse, bu kararın uygulanması için Dışişleri ve İçişleri Bakanlıklarının görüşü alınır; süreç Adalet Bakanı’nın teklifi ve Cumhurbaşkanının onayı ile tamamlanır (m.19).
Adalet Bakanlığı, iade talebinin kabul veya reddine ilişkin sonucu hem talep eden devlete hem de iadesi istenen kişiye bildirir.
Kişi, kararlaştırılan teslim tarihinde haklı bir sebep olmaksızın teslim alınmazsa, otuz gün sonra koruma tedbirleri kaldırılır (m.20/2).
Ayrıca, iadesine karar verilen kişi hakkında Türkiye’de başka bir soruşturma veya infaz süreci varsa ya da sağlık durumu elverişli değilse, teslimin ertelenmesine Adalet Bakanlığı karar verebilir.
İade konusu suçla ilgili delil niteliği taşıyan veya suçtan elde edilen eşyalar, talep eden devlete teslim edilebilir. Kişi ölse veya kaçsa bile bu eşyaların devri mümkündür. Ancak, Türkiye’de devam eden bir soruşturma için gerekli görülmesi hâlinde teslim ertelenebilir.
Üçüncü kişilere ait eşyalar ise teslim edilmez.
Suçluların İadesinin Kabul Edilemeyeceği Hâller
Bazı durumlarda suçluların iadesi mümkün değildir. 6706 sayılı Kanun’un 11. maddesine göre bu hâller şunlardır:
- Türk vatandaşı olan kişinin iadesi talep edilemez (m.11/1-a).
- Kişinin ırkı, dini, etnik kökeni, siyasi görüşü veya sosyal aidiyeti nedeniyle soruşturmaya uğrayacağına, cezalandırılacağına veya işkence göreceğine dair kuvvetli şüphe bulunması (m.11/1-b).
- İade talebine konu fiilin;
- Düşünce veya siyasî suç niteliğinde olması,
- Askerî suç olması,
- Türkiye’nin güvenliğine veya bir Türk vatandaşının menfaatine karşı işlenmiş olması,
- Türkiye’nin yargı yetkisine girmesi,
- Zamanaşımına veya affa uğramış olması (m.11/1-c).
- Aynı fiil nedeniyle Türkiye’de beraat veya mahkûmiyet kararı verilmiş olması (m.11/1-ç).
- Ölüm cezası veya insan onuruyla bağdaşmayan bir ceza öngören suçlar (m.11/1-d).
Ancak, ölüm cezası öngörülen hâllerde, talep eden devletin cezanın infaz edilmeyeceğine dair teminat vermesi durumunda iade mümkündür (m.11/3).
Soykırım ve insanlığa karşı suçlar hiçbir şekilde siyasî suç olarak kabul edilmez (m.11/2).
Ayrıca, iadesi istenen kişinin 18 yaşını doldurmamış olması, uzun süredir Türkiye’de bulunması veya evli olması gibi kişisel sebeplerle iade, orantısız mağduriyet yaratacaksa reddedilebilir (m.11/4).
Sonuç
Suçluların iadesi, devletlerin ceza adaletinde iş birliğini sağlayan, ancak aynı zamanda kişilerin temel haklarını da koruyan karmaşık bir hukuk kurumudur. Türkiye, hem Anayasa m.38 hem de 6706 sayılı Kanun ve uluslararası sözleşmeler çerçevesinde bu süreci titizlikle yürütmektedir.
Suçluların İadesi (Geri Verilmesi) Yargıtay ve AİHM Kararları
Bu bölümde suçluların iadesi kurumuna ilişkin Yargıtay ve AİHM içtihadı, kararların dayandığı olgular ve sonuçları korunarak, açıklayıcı bir üslupla yeniden yapılandırılmıştır. Suçluların iadesi uygulamasında usul güvenceleri, delil yeterliliği ve insan hakları boyutu (özellikle AİHS m.3 ve m.6) karar metinlerine sadık kalınarak özetlenmektedir.
Terör Örgütü Üyesinin İadesi – Yargıtay 16. Ceza Dairesi, 2017/211
Kısa özet: Yargıtay, suçluların iadesi yargılamasında duruşma yapılmaması, rızaya dayalı iadenin usulünce sorulmaması ve örgüt-dosya delillerinin eksik araştırılması gibi nedenlerle hukuka aykırılık tespit etmiştir.
Usule İlişkin Aykırılıklar (6706 SK m.18 ve m.17/2)
- 6706 sayılı Kanun’un 18. maddesine tabi hükümde, suçluların iadesi yargılamasının duruşmalı yürütülmesi gerekirken duruşma açılmaksızın tensiple karar verilmiştir.
- 6706 m.17/2 uyarınca, rızaya dayalı iade hususunda sanığa bu iradenin niteliği ve hukukî sonuçları açıklanarak beyanı alınmalı iken bu yapılmamıştır.
Delil Toplama ve İnceleme Eksiklikleri
- İade talebine konu edilen silahlı örgütün kuruluşu, yapısı, amacı ve eylemlerine ilişkin somut bilgi-belgeler temin edilmeden karar verilmiştir.
- Dosyadaki tanık beyanlarının aslı veya onaylı suretleri getirtilmemiş; fotoğraflarda “patlayıcı” olduğu bildirilen maddelerin ele geçiriliş biçimi, niteliği ve gerçekten patlayıcı olup olmadığını gösteren uzman raporlarının varlığı araştırılmamıştır.
- Sanığın, bazı beyan sahiplerinin Çin Halk Cumhuriyeti tarafından idam edildiğine dair savunmasının doğruluğu usulünce incelenmemiştir.
Sonuç
Bu eksikliklerle tesis edilen kararın suçluların iadesi ölçütleri bakımından hukuka aykırı olduğu kabul edilmiştir (Yargıtay 16. CD, K. 2017/211).
Haklarında Yakalama Müzekkeresi Bulunanların İadesi – Yargıtay 1. Ceza Dairesi, 2018/108
Kısa özet: Azerbaycan vatandaşları hakkında kırmızı bülten ve iade talebi üzerine yürütülen süreçte Yargıtay, suçluların iadesi hükmünü esasen onamış; ancak TCK m.18’in yürürlükten kalkmış olması nedeniyle hüküm fıkrasında kanun atıflarını 6706 sayılı Kanun’a göre düzelterek onama yapmıştır.
Olay ve Usulî Çerçeve
- “Teşekkül halinde kasten öldürmeye teşebbüs, silah ticareti, patlayıcı madde ve çeşitli suç aletleri bulundurma” suçları nedeniyle 22.07.2009 tarihli yakalama müzekkerelerine dayanılarak kırmızı bülten çıkarılmış; kişiler 27.02.2013’te İstanbul’da yakalanıp tutuklanmıştır.
- Azerbaycan’ın talebi, Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesi uyarınca iletilmiş; Türkiye’de yapılan yargılama sonunda geri verme kararı verilmiştir.
Yargıtay’ın Değerlendirmesi ve Düzeltme
- 6706 sayılı Kanun, AİHS ve SİDAS hükümleri gözetildiğinde suçluların iadesi kararında esas yönünden isabetsizlik görülmemiştir.
- Ancak 23.04.2016 tarihli 6706 sayılı Kanun’la TCK m.18 yürürlükten kalktığından, hüküm fıkrasındaki “5237 sayılı TCK m.18” ve ilgili ibareler, “6706 sayılı Cezai Konularda Uluslararası Adlî İşbirliği Kanunu” hükümlerine uygun şekilde düzeltilmiştir.
- Bakanlar Kurulu’na ilişkin “yerine getirilip getirilmeme” ibaresi hükümden çıkarılmış; suçluların iadesi kararı düzeltilerek ONANMIŞTIR (Yargıtay 1. CD, K. 2018/108).
Suçlunun ABD’ye İadesi – AİHM, Harkins/Birleşik Krallık (Başvuru No. 71537/14)
Kısa özet: Başvuran, ABD’de birinci derece kasten öldürme suçundan yargılanmak üzere suçluların iadesi kapsamındaki kararın AİHS m.3 ve m.6’yı ihlal edeceğini ileri sürmüştür; tartışma, şartlı tahliyesiz zorunlu hapis cezası riskine odaklanmaktadır.
Başvurunun Esası
- Birinci derece cinayet mahkûmiyetinde şartlı tahliyesiz zorunlu hapis cezasının söz konusu olacağı iddiasıyla, iadenin AİHS m.3 (kötü muamele yasağı) ve m.6 (adil yargılanma) ihlali oluşturacağı savunulmuştur.
Değerlendirme Ekseni
- Suçluların iadesi bağlamında AİHM, cezanın indirgenebilirliği, gözden geçirme mekanizmaları ve başvuranın maruz kalabileceği muameleye ilişkin güvence düzeyini tartışma konusu yapmıştır (karar özetinde verilen çerçeveyle sınırlıdır).
Terör Suçlusunun ABD’ye İadesi – AİHM, Trabelsi/Belçika
Kısa özet: Geçici tedbir kararı bulunmasına rağmen başvuranın ABD’ye iadesi gerçekleştirilmiş; AİHM, indirgenemez müebbet hapis riski nedeniyle AİHS m.3 ihlali sonucuna varmıştır.
Olay ve Hukukî Kriterler
- Tunus vatandaşı başvuran hakkında terör suçlamaları ve müebbet hapis cezası riski mevcuttur.
- AİHM, ABD hukukunda fiilen ve hukuken “indirgenebilir” bir müebbet hapis denetim mekanizması bulunmadığı tespitinden hareketle, suçluların iadesi işlemi sonucunda AİHS m.3’ün ihlâl edildiği kanısına ulaşmıştır.
Mahkemenin Ölçütleri
- Yetişkinlere yönelik müebbet hapsin kendiliğinden yasak olmadığı, fakat AİHS m.3’e uygun olabilmesi için fiilen/hukuken indirgenebilir bir rejim ve serbest bırakılma ihtimalinin varlığı gerektiği vurgulanmıştır.
- Somut olayda, ABD makamlarınca indirgenemez müebbet ihtimalini bertaraf edecek nitelikte güvence verilmemiş; suçluların iadesi bu nedenle m.3’e aykırı bulunmuştur.
Kasten Öldürme Suçunda ABD’ye İade – AİHM, Nivette/Fransa
Kısa özet: Başvuran, erken tahliyesiz müebbet hapis riski nedeniyle AİHS m.3 ihlali iddiasında bulunmuştur; AİHM, savcılıkça verilen bağlayıcı güvenceler nedeniyle başvuruyu açıkça dayanaktan yoksun bularak kabul edilemez saymıştır.
Güvence ve Sonuç
- Sacramento Bölge Savcısı, ölüm cezası ve erken tahliyesiz müebbetin uygulanmayacağına yeminli ve bağlayıcı taahhüt vermiştir.
- AİHM, verilen güvenceyi yeterli görerek suçluların iadesi işleminin AİHS m.3 kapsamında yasak muamele riski doğurmadığı sonucuna varmıştır.
Einhorn/Fransa – ABD’ye İade
Kısa özet: Gıyapta mahkûmiyet ve müebbet hapis cezası bulunan başvuranın ABD’ye iadesinde AİHM, indirgenemez müebbet riski iddiasını yeterli görmemiş; başvuruyu açıkça dayanaktan yoksun bularak kabul edilemez saymıştır.
Değerlendirme ve Gözlemler
- Fransa, başvuranın Pensilvanya’da yeni ve adil bir yargılama göreceğini ve ölüm cezasına çarptırılmayacağını belirterek iade kararı almıştır.
- AİHM, indirgenemez hapis cezasının AİHS m.3 bakımından sorun yaratabileceğini yinelemekle birlikte, Pensilvanya Valisinin müebbet cezayı şartlı tahliyeye imkan veren süreli cezaya çevirebileceğine işaret etmiş; suçluların iadesi işleminde m.3 yönünden ihlal riski görmemiştir.
Sonuç Değerlendirmesi
Yukarıda aktarılan içtihatlar, suçluların iadesi sürecinde iki ekseni öne çıkarır: (i) ulusal usul güvencelerin eksiksiz işletilmesi (duruşma, rıza sorgusu, delil tamlığı) ve (ii) AİHS m.3 bağlamında indirgenebilir ceza ve yeterli güvencelerin varlığı. Suçluların iadesi kararları, hem maddi dosya yeterliliği hem de insan hakları standartlarına uygunluk bakımından somut olayın özellikleri çerçevesinde değerlendirilir.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
