Şikayet Hakkı Nedir? Süresi, Kullanımı, Vazgeçme ve Müdahillik (TCK 73 – CMK 158)
Şikayet hakkı; süresi, kullanımı, vazgeçme ve müdahillik (katılma) dâhil olmak üzere TCK 73 ve CMK 158 çerçevesinde ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Şikayete tabi suçlar listesi, müştekinin hakları ve Yargıtay kararlarıyla kapsamlı rehber.
Şikayet Hakkı Nedir?
Şikayet hakkı, suçtan zarar görenin veya mağdurun, bir suçun savcılıkça soruşturulması yahut mahkemece kovuşturulması için yetkili mercilere başvurabilmesini ifade eden kamu hukuku niteliğinde ve kişiye sıkı surette bağlı bir haktır. Bu nedenle şikayet hakkı bizzat hak sahibi tarafından kullanılmalıdır. Müşteki (şikayetçi) gerçek kişi olabileceği gibi şirket, dernek, vakıf gibi tüzel kişiler de olabilir; tüzel kişiler şikayet hakkını yetkili organları vasıtasıyla kullanır.
Özet: Şikayet hakkı, mağdur veya suçtan zarar görene tanınmış, bizzat kullanılabilen bir başvuru yetkisidir. Gerçek ve tüzel kişiler tarafından, usulüne uygun şekilde ve yetkili organlar aracılığıyla kullanılır.
Şikayet Hakkının Devri ve Mirasla İntikali
Şikayet hakkı bizzat kullanılmalı ve mirasçılara geçmez. Ancak şikayet hakkı kullanıldıktan sonra müştekinin vefatı halinde, mirasçılar açılmış ceza davasına katılan (müdahil) sıfatıyla iştirak edebilir.
Müşteki (Şikayetçi) ve Müdahil (Katılan) Kavramları
Müşteki; suçtan zarar gören veya mağdur olup, aleyhine işlenen suçu adli mercilere bildiren kişidir. Müşteki, yargılamada davaya katılma iradesini bildirirse müdahil (katılan) sıfatını kazanır. Soruşturma evresinde hem mağdur hem de suç isnadı altında olan kişi “müşteki şüpheli” olarak, kovuşturma aşamasında müdahale etmezse “müşteki sanık”, müdahale ederse “müdahil (katılan) sanık” olarak anılır.
Özet: Müşteki şikayet hakkını kullanarak başvuru yapan kişidir; davaya katılma beyanıyla müdahil sıfatını edinir. Aynı olayda hem mağdur hem şüpheli/sanık olan kişi de durumuna göre bu sıfatlarla anılır.
Mağdur Şüpheli/Sanık Durumu
Aynı olayda hem mağdur hem şüpheli veya sanık olan kişi, şikayetçi olmazsa soruşturmada “mağdur şüpheli”, duruşmada “mağdur sanık” sıfatıyla dinlenir.
Şikayet Süresi (TCK md. 73/1)
Şikayet süresi, mağdurun fiil ve faili öğrenmesinden itibaren 6 ay olarak belirlenmiştir. Şikayet hakkının kullanılabilmesi için her iki unsurun da öğrenilmiş olması gerekir. Örneğin, 01.09.2016’da mala zarar verme fiili öğrenilmiş, fail ise 01.12.2016’da tespit edilmişse, 6 aylık hak düşürücü süre 01.12.2016’dan itibaren işlemeye başlar.
Özet: Şikayet süresi, fiil ve failin en geç öğrenildiği tarihten itibaren 6 aydır. Bunun yanında TCK md. 66’daki dava zamanaşımı sınırları da saklıdır.
Dava Zamanaşımı ile İlişki (TCK md. 66)
Şikayet hakkı, 6 aylık hak düşürücü süreye tabi olmakla birlikte, her halükârda TCK md. 66’da öngörülen dava zamanaşımı içinde kullanılmalıdır. En hafif suçlar için zamanaşımı 8 yıldır; örneğin basit kasten yaralama mağduru, fail daha sonra öğrenilse dahi en geç 8 yıl içinde şikayetçi olmalıdır.
Hakaret Suçunda Üst Sınır (TCK 73/2)
Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı hakaret suçu bakımından şikâyet süresi, hangi suretle olursa olsun fiil tarihinden itibaren 2 yılı geçemez.
Birden Fazla Müşteki (TCK md. 73/3)
Müştekilerden birinin 6 aylık süreyi kaçırması, diğerlerinin şikayet hakkını düşürmez; süresini kaçırmayan müşteki şikayetçi olabilir.
Şikayet Hakkı Nasıl Kullanılır? (CMK m. 158)
Şikayet hakkı; polis, jandarma veya savcılığa beyanda bulunularak müşteki ifade tutanağı düzenlenmesi yoluyla, yahut savcılığa ya da mahkemeye yazılı şikayet dilekçesi sunularak kullanılabilir. Mahkemeye verilen şikayet dilekçesi savcılığa gönderilir. Ayrıca CMK m. 158 uyarınca bazı idari makamlara yapılan başvurular da yetkili savcılığa iletilir.
Özet: Şikayet hakkı; adli mercilere sözlü/yazılı beyanla veya CMK m. 158 kapsamındaki idari merciler üzerinden kullanılabilir. Dilekçede kimlik, adres, iletişim ve olayın açık anlatımı bulunmalıdır.
İdari Mercilere Başvuru (CMK m. 158)
- Valilik/kaymakamlık: İhbar veya şikâyet ilgili Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilir.
- Yurtdışı: Ülkede takibi gereken suçlar için Türkiye’nin elçilik/konsolosluklarına şikâyet mümkündür.
- Kamu görevi bağlantısı: İlgili kurum idaresine yapılan şikâyet, gecikmeksizin savcılığa iletilir.
Şikayet Dilekçesinin İçeriği
Dilekçe; şikayet edenin kimliği, adresi, iletişim bilgileri ile olayın açık, somut ve anlaşılır anlatımını içermelidir. Elle veya bilgisayarda yazılmış olmasının önemi yoktur; esas olan olayın açıkça belirtilmesidir. İhbar/şikâyet yazılı yapılabileceği gibi tutanağa geçirilmek üzere sözlü de yapılabilir.
Soyut/Genel İhbarlarda Soruşturma
Fiilin suç oluşturmadığı açıkça anlaşılıyorsa veya ihbar/şikâyet soyut ve genel nitelikteyse, soruşturma yapılmasına yer olmadığına karar verilir (CMK m. 158/6). Bu durumda şikâyet edilen kişiye şüpheli sıfatı verilemez. Karar şikayetçiye bildirilir; itiraz kabul edilirse savcılık soruşturmayı başlatır.
Soruşturmanın Başlatılması
Şikayet hakkı kullanıldıktan sonra savcılık fiilin suç oluşturduğu kanaatine varırsa derhal soruşturma başlatır; deliller toplanır, tanık dinlenir, keşif/bilirkişi işlemleri yapılır ve yeterli şüphe oluştuğunda iddianame düzenlenir.
Çocukların Şikayet Ehliyeti
15 yaşından küçük çocuklarda şikayet hakkı, kanuni temsilci tarafından kullanılabilir. 15 yaşından büyük çocuklar şikayet hakkını bizzat kullanabilir.
Tüm Şüpheliler/Sanıklar Hakkında Şikayet Zorunluluğu
Şikayet hakkı kural olarak fiile yöneliktir; müşteki, mağduru olduğu aynı fiili şikayet ettiğinde bu fiile katılan tüm şüpheli veya sanıklar hakkında şikayet gerçekleşmiş sayılır. Aynı fiili işleyen faillerden yalnızca biri seçilerek şikayet yoluna gidilemez.
Özet: Aynı fiile katılan tüm failler bakımından şikayet hakkı birlikte kullanılır. Birden fazla fiil varsa, her fiil için şikayet hakkı ayrı ayrı kullanılabilir.
Birden Fazla Fiil ve Vazgeçme
Birden fazla fiil, tüm failler tarafından birlikte işlenmemişse, sadece o fiilin faili hakkında şikayetçi olmak veya şikayetten vazgeçmek mümkündür. Ancak aynı fiili işleyen farklı faillerden sadece biri hakkında vazgeçme, tüm failler bakımından şikayetin geri alınması sonucunu doğurur.
Müşteki Mahkemeye Gitmezse – Zorla Getirme
Kural olarak müştekinin duruşmada beyanı gerekir; mahkeme CMK md. 235 gereği müştekinin adresine tebligat çıkarır. Tebligata rağmen gelmeyen müştekiye yeniden tebligat yapılmaz; yanlış adres bildiriminde mahkemenin adres araştırma yükümlülüğü yoktur.
Özet: Müştekinin dinlenmesi zorunlu ise, özellikle tek görgü tanığıysa, mahkeme zorla getirme kararı verebilir. Karar kollukça icra edilir.
Zorla Getirme Uygulaması
Uygulamada kolluk bazen yalnızca duruşmaya gelme ihtarını içeren bir yazı bırakır. Fiilen zorla getirmenin icrası gerekiyorsa, müzekkereye fiilen uygulanmasına dair şerh konulması talep edilmelidir.
Şikayetten Vazgeçme ve Ceza Davasına Etkisi (TCK md. 73/4)
Şikayete tabi suçlarda şikayet hakkı kullanılmadıkça kendiliğinden soruşturma başlatılamaz. Ancak çocuklara veya kendini idare edemeyecek derecede aciz kişilere karşı suçüstü hallerinde resen soruşturma yürütülebilir. Şikayetten vazgeçme, soruşturmayı sona erdirir; dava açılmışsa düşme sonucunu doğurur ve aynı fiil için yeniden şikayet/katılma yapılamaz.
Özet: Şikayetten vazgeçme, şikayete tabi suçlarda davayı düşürür ve aynı fiil için yeniden başvuru yapılamaz. Resen takip edilen suçlarda vazgeçme, kamu davasını durdurmaz.
Sirayet Kuralları ve Örnek Kararlar
- Şikayete tabi suçlarda bir sanık hakkında vazgeçme, tüm failler için düşmeye yol açar.
- Taahhüdü ihlal (icra ceza) davasında bir sanık yönünden vazgeçme diğerini etkilemez (YCGK-1988/479 k.).
- Şikayete tabi olmayan suçlarda bir sanık yönünden vazgeçme, diğerine sirayet etmez (YCGK-2000/137; 11. CD-K.2006/6557; Y1CD-K.2021/11649; Y1CD-K.2017/5295).
Kanun Yolları ve Kesinleşme
Şikayetten vazgeçme, hüküm kesinleşinceye kadar mümkündür; istinaf ve temyiz aşamalarında da kullanılabilir. Hüküm kesinleştikten sonra vazgeçmenin hukuki sonucu olmaz; infaz devam eder (TCK md. 73/4).
Tazminat Hakkı
Şikayetten vazgeçme, mağdurun maddi-manevi tazminat davası açma hakkını ortadan kaldırmaz.
Çocuklarda Vazgeçme
15 yaşından küçükler yönünden vazgeçme hakkı, kanuni temsilcileri tarafından kullanılabilir. 15 yaşından büyükler ise vazgeçmeyi bizzat beyan edebilir.
Müdahilin Vazgeçmesi ve Kanun Yolları
Müdahilin şikayetten vazgeçmesi, katılan sıfatını düşürür; bu durumda istinaf/temyiz yoluna başvurma hakkı bulunmaz.
Taksirli Suçlarda Sirayet
Taksirli suçlarda bir fail hakkında vazgeçme, diğer faili etkilemez; zira taksirli suçlarda iştirak mümkün değildir.
Şikayetten Vazgeçme Nasıl Yapılır?
CMK md. 158/1-2 uyarınca şikayet başvurusu adli mercilere (kolluk, savcılık, mahkeme) ve bazı idari mercilere yapılabilir. Şikayetten vazgeçmeye ilişkin şekil şartı CMK’da ayrıca düzenlenmemiştir; vazgeçme savcılık, mahkeme/hâkim, zabıta veya noter huzurunda yapılabilir. Esas olan, vazgeçme iradesinin tereddütsüz ispatıdır (CGK-2014/206 k.). Örneğin, trafik kazalarında noter ibranamesindeki açık vazgeçme beyanı geçerlidir.
Özet: Vazgeçme, yetkili merciler önünde açık ve ispatlanabilir şekilde yapılmalıdır. Zorunlu müdafilik ve küçükler bakımından özel usuller geçerlidir.
Zorunlu Müdafilik ve Bildirim Yükümlülüğü
18 yaşını doldurmamış, sağır/dilsiz veya meramını anlatamayacak derecede malul olanlar için kanuni temsilci ve baro tarafından atanan avukatın birbirinden haberdar edilmesi ve bilgilendirme şarttır. Bu yapılmadan verilen vazgeçme beyanlarına itibar edilemez (YCGK-2014/206 k.).
Sanık, Şikayetten Vazgeçmeyi Kabul Etmek Zorunda mı?
Sanık vazgeçmeyi kabul ederse dava düşer; ancak kabul zorunlu değildir. Sanık, yargılamanın sürmesini ve beraat talebini tercih edebilir. Bu durumda müşteki vazgeçse bile düşme kararı verilemez; koşulları oluşursa önce beraat değerlendirilir. Mahkumiyet sonucu çıkacaksa, mahkumiyet yerine vazgeçme nedeniyle düşme kararı verilmelidir.
Özet: Sanığın kabulü şart değildir; sanık beraat talebiyle yargılamanın devamını isteyebilir. Sonuçta mahkumiyet gerekecekse, düşme kararı tercih edilir.
Müştekinin (Şikayetçinin) Hakları (CMK md. 234)
Soruşturma evresinde müştekinin şikayet hakkı kapsamında:
- Delil toplanmasını isteme,
- Soruşturmanın gizliliği korunarak belge örneği talep etme,
- Alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezası öngören suçlar ve cinsel saldırı suçunda baro avukatı talep etme,
- Avukatı aracılığıyla soruşturma belgelerini ve elkonulan eşyayı inceletme,
- KYOK (kovuşturmaya yer olmadığı) kararına usulüne uygun itiraz etme.
Kovuşturma evresinde:
- Duruşmadan haberdar edilme (tebligat), zorunlu hallerde zorla getirme,
- Kamu davasına katılma (müdahil olma) talebinde bulunma,
- Avukatı aracılığıyla tutanak ve belgelerden örnek isteme,
- Tanıkların çağrılmasını talep etme,
- Katılmak kaydıyla kanun yollarına başvurma.
Özet: Müşteki soruşturma ve kovuşturma aşamalarında delil, belge, avukat yardımı, katılma ve kanun yolları gibi geniş haklara sahiptir.
Re’sen Atanan Vekil
Mağdur 18 yaşından küçük, sağır/dilsiz yahut meramını ifade edemeyecek derecede malul ve vekilsiz ise, istem aranmaksızın avukat görevlendirilir.
Müdahil Olma (Katılma) Hakkı (CMK md. 237)
Müşteki; şikayete tabi olsun olmasın, aleyhine işlenen suçla bağlantılı olarak şikayetçi olduğunda davaya katılma hakkına sahiptir. Katılma talebi ceza mahkemesine sözlü veya yazılı beyanla yapılır; uygulamada çoğunlukla duruşmada sözlü beyan tercih edilir. Talep kabul edilirse kişi katılan (müdahil) sıfatını alır.
Özet: Katılma talebi, ilk derece hükmüne kadar mümkündür; reddedilmişse istinaf/temyizde katılma talebinin reddi denetlenebilir.
Süre ve Yargı Yolu
Katılma, yalnızca ilk derece aşamasında hüküm verilinceye kadar mümkündür (CMK md. 237/2). İlk derece mahkemesi talebi reddederse, bu ret kararı üst mahkemede incelenebilir.
Müdahilin Ceza Davasındaki Hakları (CMK md. 239, 242)
Müdahil, yargılamada taraf sıfatını kazanarak müştekiye tanınan tüm haklara ek olarak:
- Cinsel saldırı ve alt sınırı beş yıldan fazla hapis öngören suçlarda baro avukatı talep edebilir (CMK md. 239/1).
- Cumhuriyet savcısından bağımsız şekilde kanun yollarına başvurabilir; itiraz, istinaf ve temyiz haklarını kullanabilir (CMK md. 242/1).
Özet: Müdahil; avukat talebi ve bağımsız kanun yolları dâhil olmak üzere geniş usuli yetkilere sahiptir.
Takibi Şikayete Bağlı Suçlar
Kanunda açıkça şikayete bağlı olduğu belirtilmeyen suçlar re’sen soruşturulur. Şikayete tabi suçların önemli bir kısmı uzlaştırma kapsamındadır. Aşağıdaki başlıca suçlar şikayete bağlıdır (TCK hükümleri ve özel kanunlar çerçevesinde):
Özet: Aşağıda, TCK’da şikayete bağlılık öngörülen temel suç tipleri yer almaktadır; nitelikli ve özel durumlarda TCK md. 167/2 atıfları dikkate alınır.
TCK Kapsamındaki Örnekler (Seçme Liste)
- Basit kasten yaralama (m. 86/2); ihmali davranışla işlenmesi (m. 88)
- Taksirle yaralama (m. 89/1-2-3-4); bilinçli taksirle m. 89/1 şikayete tabi
- Cinsel saldırı (m. 102/1 ve 102/2 ikinci cümle)
- Reşit olmayanla cinsel ilişki (m. 104/1)
- Cinsel taciz (m. 105/1)
- Tehdit (m. 106/1 ikinci cümle)
- Konut dokunulmazlığını ihlal (m. 116/1-2)
- İş ve çalışma hürriyetini ihlal (m. 117/1)
- Kişilerin huzur ve sükununu bozma (m. 123/1)
- Hakaret (m. 125/1,2,3) — kamu görevlisine görevinden dolayı ve cumhurbaşkanına hakaret şikayete tabi değildir
- Kişinin hatırasına hakaret (m. 130/1,2) — kamu görevlisine görevinden dolayı olanı şikayete tabi değildir
- Haberleşmenin gizliliğini ihlal (m. 132/1,2,3)
- Kişiler arasındaki konuşmaların dinlenmesi/kayda alınması (m. 133/1,2,3)
- Özel hayatın gizliliğini ihlal (m. 134/1,2)
- Hırsızlık (m. 141) ve nitelikli hırsızlık (m. 142/1,2,3) — TCK md. 167/2’deki kişiler aleyhine işlenirse şikayete tabi; m. 144/1 (daha az ceza gerektiren hâl) şikayete tabi
- Kullanma hırsızlığı (m. 146/1)
- Mala zarar verme (m. 151/1,2); nitelikli halleri (m. 152/1,2) TCK md. 167/2’de sayılan kişiler aleyhine ise şikayete tabi
- İbadethane/mezarlığa zarar verme (m. 153/1) — TCK md. 167/2’deki kişiler aleyhine ise şikayete tabi
- Hakkı olmayan yere tecavüz (m. 154/1,2,3) — TCK md. 167/2 kapsamındaysa şikayete tabi
- Güveni kötüye kullanma (m. 155/1)
- Bedelsiz senedi kullanma (m. 156/1)
- Dolandırıcılık (m. 157/1); nitelikli dolandırıcılık (m. 158/1,2) TCK md. 167/2’deki kişiler aleyhine ise şikayete tabi
- Dolandırıcılıkta daha az cezayı gerektiren hâl (m. 159/1)
- Kaybolmuş/hata sonucu ele geçen eşya üzerinde tasarruf (m. 160/1)
- Hileli iflas (m. 161/1) — TCK md. 167/2’deki kişiler aleyhine ise şikayete tabi
- Taksirli iflas (m. 162/1) — TCK md. 167/2’deki kişiler aleyhine ise şikayete tabi
- Karşılıksız yararlanma (m. 163/1-2) — TCK md. 167/2’deki kişiler aleyhine ise şikayete tabi
- Şirket/kooperatifler hakkında yanlış bilgi (m. 164/1) — TCK md. 167/2’deki kişiler aleyhine ise şikayete tabi
- Suç eşyasının satın alınması/kabulü (m. 165/1) — TCK md. 167/2’deki kişiler aleyhine ise şikayete tabi
- Bilgi vermeme (m. 166/1) — TCK md. 167/2’deki kişiler aleyhine ise şikayete tabi
- Açığa imzanın kötüye kullanılması (m. 209/1)
- Aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüğün ihlali (m. 233/1)
Diğer Kanunlar Kapsamında
- Ticari, bankacılık veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi/belgelerin açıklanması (TCK m. 239/1-2-3; dördüncü fıkra hariç)
- Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması (TCK m. 234/3)
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
