ÜÇÜNCÜ ( 3 ) BÖLÜM İLAMSIZ İCRA – İCRA İFLAS HUKUKU DERS NOTLARI
Bu derste, ilamsız icra kurumunu ve takip sürecinin temel aşamalarını inceleyeceğiz. İlamsız icra, alacaklının elinde mahkeme kararı olmaksızın doğrudan icra dairesine başvurarak alacağını tahsil edebilmesine imkân tanıyan takip yoludur. Bu sistem, hızlı ve pratik bir cebrî icra yöntemi olarak uygulamada en çok başvurulan takip türlerinden biridir.
İlamsız icra, özellikle para ve teminat alacaklarının tahsilinde kullanılır. Alacaklının talebi üzerine icra müdürlüğü tarafından ödeme emri düzenlenir; borçlu bu emre karşı itiraz edebilir veya borcunu ödeyebilir. Borçlunun itiraz etmemesi veya itirazın kaldırılması hâlinde takip kesinleşir ve haciz aşamasına geçilir.
Bu bölümde;
- İlamsız icranın tanımı ve hukuki dayanağı,
- Takip talebi ve ödeme emri,
- Borçlunun itiraz hakkı,
- Takibin kesinleşmesi ve haciz süreci,
- İtirazın kaldırılması ve iptali yolları
ayrıntılı biçimde ele alınacaktır.
Amaç; hukuk fakültesi öğrencileri ve Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı (HMGS) adaylarına, mevzuata ve güncel uygulamaya dayalı, ücretsiz, erişilebilir ve öğretici ders notları sunmaktır.
3.1. Genel Haciz Yolu ile Takip
Bu bölümde genel haciz yolu ile takipin kapsamı, konusu ve sınırları ayrıntılandırılmaktadır. İlamsız icranın bu türü, yalnızca para alacağı veya teminat alacağı için başvurulabilecek bir yoldur; mevzuat ve yerleşik uygulama göz ardı edilmeden, takip şartları ve istisnaları sistematik biçimde ele alınır.
Özet: Genel haciz yolu ile takip, Türk parası cinsinden para ya da teminat alacaklarının, mahkeme ilamı olmaksızın icra dairesi eliyle tahsilini konu alır. Yabancı para alacağı, takibe konu edilebilmeden önce TL’ye çevrilmelidir; aksi hâlde süresiz şikâyet gündeme gelebilir. Kıymetli maden (altın–gümüş) borçları ise “kıymetli mal” niteliği nedeniyle bu yola elverişli değildir.
3.1.1. Genel Esaslar
3.1.1.1. Konu ve Kapsam
Genel haciz yolu ile takip, kaynağı ne olursa olsun (örn. sözleşme, haksız fiil, sebepsiz zenginleşme) her türlü para alacağı için kullanılabilir. Bu kapsamda:
- Alacak Türk Lirası cinsinden olmalıdır. Yabancı para alacağı, takip öncesinde TL’ye çevrilir; doğrudan yabancı para üstünden takip yapılması süresiz şikâyet sebebidir.
- Altın–gümüş para ve kıymetli maden borçları, “kıymetli mal” sayıldığından genel haciz yolu ile takipe konu edilemez.
- İdari yargı alanına giren konularda ilamsız icra yoluna gidilemez. Bu alanda, geçmişte açılmış ilamsız takiplerin kanuni prosedürle düşmesi mümkündür; düşme kararına karşı 7 gün içinde şikâyet, kesinleşmeden itibaren 30 gün içinde idari yargıda dava açılabilir; karar kesinleşmeden takibe devam edilemez.
- Yabancı devletler aleyhine ilamsız icra yoluna başvurulamaz.
Uygulama Notu: “Genel haciz yolu ile takip” terimini metin boyunca doğal akışta kullanmak, arama görünürlüğünü artırır. Ancak anahtar kelime yoğunluğu %2–%4 aralığında tutulmalı, yapay tekrarlar kaçınılmalıdır.
3.1.1. Takip Talebi
Bu bölümde takip talebinin yetki, şekil ve içerik koşulları; icra dairesinin inceleme sınırları ve takip talebinin maddi hukuk ile takip hukuku bakımından sonuçları ele alınır.
Özet: Takip, alacaklının yetkili icra dairesine yazılı, sözlü veya elektronik ortamda yaptığı takip talebi ile başlar. İcra dairesinin yetkisi kesin değildir; tacirler ve kamu tüzel kişileri, yazılı yetki sözleşmesi ile belli icra dairelerini münhasır yetkili kılabilir.
3.1.1.1. Yetki ve Yetki Sözleşmesi
- İcra dairesinin yetkisi kamu düzenine ilişkin değildir; icra dairesi re’sen yetki incelemesi yapamaz.
- Taraflar, yalnızca tacirler ile kamu tüzel kişileri arasında, yazılı şekilde ve açıkça yetkili icra dairelerini göstererek yetki sözleşmesi yapabilir.
- Aksi kararlaştırılmadıkça münhasır yetki doğar. Takip yetkisiz dairede başlatılmışsa borçlunun süre içinde yetki itirazı yapması zorunludur; aksi hâlde yetkisizlik itiraz edilmediği için yetkili hâle gelir. Borçlu, yetki itirazında hangi icra dairesinin yetkili olduğunu açıkça bildirmezse, hiç itiraz etmemiş sayılır ve takip sürer.
3.1.1.2. Takip Talebinin Zorunlu İçeriği
Takip talebinde asgari olarak şu kayıtlar yer alır:
- Alacaklı (ve varsa kanunî temsilcisi/vekili): ad–soyad/unvan, TCKN/VKN, yerleşim yeri; alacaklı adına ödeme yapılacak banka ve hesap bilgileri.
- Borçlu (ve varsa kanunî temsilcisi): ad–soyad/unvan, TCKN/VKN, yerleşim yeri.
- Alacak tutarı (TL) ve faizli alacaklarda faiz oranı/miktarı.
- Senet; senet yoksa borcun sebebi.
- Takip yolu (genel haciz yolu ile takip).
- Alacaklı veya vekilin imzası.
3.1.1.3. İcra Dairesinin (Ön) İnceleme Sınırı
Ödeme emri gönderilmeden re’sen incelenmeyecek hususlar:
- Alacağın varlığı ya da vadesi,
- Zamanaşımı,
- Yetki,
- Derdestlik (aynı alacak için başka dairede takip bulunup bulunmadığı).
Örnek Olay (Kısa): Alacaklı, İstanbul dışındaki bir icra dairesinde takip başlatır. Borçlu yetki itirazı yapmazsa, daire yetkisiz olsa dahi takip geçerli şekilde ilerler. Bu, “yetkinin kamu düzenine ilişkin olmaması” ilkesinin doğal sonucudur.
3.1.1.4. Takip Talebinin Sonuçları
Maddi hukuk bakımından:
- Zamanaşımı kesilir; takip dolayısıyla yapılan her işlem zamanaşımını yeniden başlatır.
- Borçlu daha önce temerrüde düşmemişse, takip talebinin tebliğiyle borçlu temerrüde düşer; başlangıcı kural olarak ödeme emrinin tebliğidir.
Takip hukuku bakımından:
- İcra dairesi 3 gün içinde ödeme emri düzenleyip borçluya tebliğ eder.
- Alacaklıya ücretsiz ve pulsuz makbuz verilir.
- Hacze iştirakte esas alınacak tarih takip talep tarihidir.
- Bazı kanunî süreler, takip talebiyle korunur.
- Takipten sonra açılan menfî tespit davasında ihtiyati tedbirle takibin durdurulması talep edilemez.
- İhtiyati haciz almış alacaklı, kararın geçerliliğini korumak için 7 gün içinde takip talebinde bulunmalıdır.
3.1.2. Ödeme Emri
Ödeme emri, takip talebindeki şartların mevcut olduğu anlaşılırsa icra müdürü tarafından düzenlenir ve en geç 3 gün içinde borçluya tebliğ edilir.
Özet: Ödeme emrinde borcun 7 gün içinde ödenmesi, aynı sürede itiraz ve/veya mal beyanı yükümlülükleri ile itiraz edilmemesi hâlinde cebri icraya devam edileceği hususları, usulüne uygun şekilde yer alır.
3.1.2.1. Ödeme Emrinin Zorunlu Unsurları
- Takip talebindeki zorunlu kayıtlar,
- Borcun ve masrafların 7 gün içinde ödenmesi ihtarı,
- 7 gün içinde itiraz edilebileceği (yazılı veya sözlü, icra dairesine),
- 7 gün içinde ne ödeme ne itiraz varsa mal beyanında bulunma mecburiyeti ve aksi hâlde hapisle tazyik,
- Ödeme/itiraz yoksa cebri icraya devam edileceği,
- İcra müdürünün mühür ve imzası.
3.1.2.A. Ödeme Emrine İtiraz
Ödeme emrine itiraz, borçlunun borçtan veya takip yetkisinden doğan sebeplerle icra dairesine 7 gün içinde yaptığı beyanıdır; itiraz ile takip kendiliğinden durur.
3.1.2.A.1. İtiraz Sebepleri (Türler ve Örnekler)
(i) Maddi Hukuktan Kaynaklanan İtirazlar
- Alacağın doğmamış olması,
- Zamanaşımı,
- Vade gelmemiş olması,
- Borcun sona ermesi (ifa, ibra, takas vb.).
(ii) Takip Hukukundan Kaynaklanan İtirazlar
- Yetki itirazı (en önemlisi),
- Derdestlik (aynı alacak için önceki takip),
- Yeni mal edinilmediği itirazı (aciz/müflis borçlu bağlamında).
Uygulama Notu: Kısmi itirazda, itiraz edilen miktar açıkça ve ayrıca belirtilmelidir. “Borcun bir kısmına itiraz ediyorum” ifadesi yetersizdir; miktar belirtilmezse itiraz edilmemiş sayılır (İİK m.62).
3.1.2.A.2. İtiraz Türleri
Borca İtiraz
- İmzaya itiraz dışındaki tüm itirazlar borca itiraz sayılır. Sebep bildirme zorunlu değildir; “itiraz ediyorum” demek de yeterlidir (yazılı veya sözlü).
İmzaya İtiraz
- Adi senet altındaki imzanın kendisine ait olmadığı iddiasıdır; ayrıca ve açıkça ileri sürülmelidir. Aksi hâlde imza ikrar edilmiş sayılır.
- Resmî senette imza inkârı icra mahkemesinde yapılamaz; ayrı sahtelik davası yoluna gidilir.
3.1.2.A.3. İtiraz Sebepleriyle Bağlılık
- Borçlu, icra dairesinde neden belirtmek zorunda değildir; ancak ileri sürdüyse, itirazın kaldırılması sürecinde bu sebeplerle bağlıdır (genel mahkemede açılacak itirazın iptali davasında bu bağlılık uygulanmaz).
- Takip adi senede dayanıyorsa ve hiç sebep bildirmeden itiraz edilmişse, borçlu imzayı ikrar etmiş sayılır; sonradan inkâr edemez.
- Borçlu, icra mahkemesinde yalnızca senet metninden anlaşılabilen def’ileri (örn. vade, zamanaşımı, tahrifat) ileri sürebilir; bunun dışına genişletemez.
3.1.2.A.4. Gecikmiş İtiraz (İİK m.65)
- Mücbir engel nedeniyle süresinde itiraz edemeyen borçlu, engelin kalktığı günden itibaren 3 gün içinde, haczedilen mallar paraya çevrilinceye kadar, bulunulan yer icra mahkemesine başvurarak gecikmiş itiraz edebilir.
- Gecikmiş itiraz takibi kendiliğinden durdurmaz; icra mahkemesi durdurmaya karar verebilir.
- Hacizden sonra durdurma verilmişse, alacaklı 7 gün içinde itirazın iptali davası açmalı veya itirazın kaldırılmasını talep etmelidir; aksi hâlde haciz riske girer.
Örnek Olay (Kısa): Borçlu hastanede yoğun bakımdayken tebligat yapılmıştır. İyileşip taburcu olduğunda 3 gün içinde gecikmiş itiraza başvurabilir. Mahkeme kabul ederse takip durur; alacaklı ise hakkını korumak için itirazın iptali/kaldırılması yoluna gitmelidir.
3.1.2.B. İtirazın Hükümden Düşürülmesi Yolları
İtiraz üzerine duran takipte alacaklının ilerleyebilmesi iki kanalla mümkündür:
(1) İtirazın İptali Davası (Genel Mahkeme) — elinde İİK m.68 anlamında belge olsun ya da olmasın,
(2) İtirazın Kaldırılması (İcra Mahkemesi) — yalnızca elinde İİK m.68 veya 68/b anlamında belge varsa.
3.1.2.B.1. İtirazın İptali Davası (Genel Mahkeme)
- Davacı: Alacaklı — Davalı: Borçlu.
- Süre: İtirazın alacaklıya tebliğinden itibaren 1 yıl (hak düşürücü).
- Kabulde: Borçlunun borcu kesin hükümle saptanır; alacaklı takibe devam ve haciz isteyebilir, borçlu 3 gün içinde mal beyanında bulunur. Talep üzerine borçlu aleyhine %20’den az olmamak üzere icra inkâr tazminatı hükmedilir (alacak likit olmalıdır).
- Redde: Borçlu borçlu olmadığı kesinleşir; takip iptal olur. Alacaklı haksız ve kötü niyetli ise borçlu talebiyle %20’den az olmamak üzere tazminata mahkûm edilir.
Not: İcra inkâr tazminatı asıl alacak üzerinden hesaplanır; işlemiş faiz dikkate alınmaz.
3.1.2.B.2. İtirazın Kaldırılması (İcra Mahkemesi)
- Yolun niteliği: Bir dava değil, takip hukukuna özgü yoldur; icra mahkemesi sınırlı inceleme yapar; tanık/yemin deliline başvurulamaz; ticari defter ve faturalar bu yol için delil değildir.
- Süre: İtirazın alacaklıya tebliğinden itibaren 6 ay (hak düşürücü). Süre geçerse yeniden ilamsız takip yapılamaz; fakat alacaklı itirazın iptali davası açabilir.
(i) Kesin Kaldırma (Borca İtirazda — İİK m.68, 68/b)
Alacaklı aşağıdaki belgelerden en az birine dayanır:
- İmzası ikrar edilmiş adi senet,
- Noter onaylı senetler,
- Resmî daire belgeleri,
- Kredi sözleşmeleri, süresinde itiraz edilmemiş hesap özetleri, ihtarnameler ve kredi verence usulüne uygun belge/makbuzlar,
- Resmî daire/memur huzurunda borç ikrarı.
Sonuç (kabul): Takip kesinleşir, alacaklı haciz isteyebilir; borçlu 3 gün içinde mal beyanı verir; talep üzerine borçlu %20’den az olmamak üzere tazminat öder. Borçlu yine de borçlu olmadığını iddia ediyorsa menfi tespit veya istirdat davası açabilir; bu davada daha önce hükmedilen tazminatın icrası dava sonuna kadar ertelenir.
Sonuç (ret): Alacaklı haksız çıkar; takibe devam edemez; borçlunun talebiyle alacaklı %20’den az olmamak üzere tazminata mahkûm edilir.
Ek Yaptırım: Alacaklının imzayı inkâr ederek sunduğu belgedeki imzanın alacaklıya ait olduğunun anlaşılması hâlinde %10 para cezası.
Bağlılık Notu: Borçlu, kesin kaldırma sürecinde itiraz sebeplerini genişletemez/değiştiremez; ancak senet metninden anlaşılan def’ileri (vade, zamanaşımı, tahrifat) ve aciz hâlinde yeni mal edinilmediği savını ileri sürebilir.
(ii) Geçici Kaldırma (İmzaya İtirazda — Adi Senet)
Şartlar:
- Senet adi senet olmalı,
- Kayıtsız–şartsız para borcu ikrarı içermeli,
- Borçlu imzayı açıkça inkâr etmiş olmalı.
Usul: Basit yargılama ve duruşmalı inceleme yapılır. Borçlu mazeretsiz gelmezse, mahkeme geçici kaldırma ve %10 para cezasına (imza inkâr cezası) hükmeder. Yetki çevresi dışında oturan borçlunun gelmemesi hâlinde geçici kaldırma kararı verilemez.
Sonuç (kabul): Geçici kaldırma + borçlu aleyhine %10 para cezası ve talep üzerine %20’den az olmamak üzere tazminat. Sadece geçici haciz istenebilir; kesin/ilave/tamamlama/ihtiyati haciz ile satış istenemez.
Sonuç (ret): İmzanın borçluya ait olmadığı anlaşılır; takip durur; borçlu talebiyle alacaklı %20’den az olmamak üzere tazminat öder.
Tahsil Şartı: Geçici kaldırmada hükmedilen %10 ve %20nin tahsili için borçlunun 7 gün içinde borçtan kurtulma davası açmaması ya da açıp kaybetmesi gerekir.
Örnek Olay (Kısa): Borçlu, imzayı duruşmada (en geç senedin aslının ibraz edildiği celsede) kabul ederse, kendisi hakkında para cezası uygulanmaz.
3.1.2.C. Borçtan Kurtulma Davası
- Amaç: Geçici kaldırmanın kesine dönüşmesini önlemek ve takibi durdurmak.
- Süre: Geçici kaldırma kararının tefhim/tebliğinden itibaren 7 gün içinde asliye hukuk mahkemesinde açılır.
- Yetki: Genel yetkili alacaklının yerleşim yeri, özel yetkili takibin yapıldığı yer mahkemesi.
- Nitelik: Menfi tespit davası mahiyetinde; mahkeme her türlü delili serbestçe değerlendirir.
- Özel Dava Şartı: Borçlu, en geç ilk duruşmaya kadar alacağın %15’i oranında teminat yatırmalıdır.
- Sonuç (kabul): Borçlu borçlu olmadığını kesin hükümle kanıtlar; takip sona erer; önceden hükmedilen para cezası/tazminat kalkar; alacaklı %20’den az olmamak üzere tazminata mahkûm edilebilir.
- Sonuç (ret): Borçlu borçlu sayılır; %20 tazminat ve önceki para cezası/tazminat ödenir; geçici haciz kesin hacze dönüşür, alacaklı satış aşamasına geçebilir.
3.1.2.Ç. Menfi Tespit Davası
- Davacı: Borçlu — Davalı: Alacaklı — Görev: Genel mahkeme.
- Süre: Borç ödeninceye kadar açılabilir.
- Konu: Maddi hukuk bakımından borçlu olunmadığının tespiti.
- Takipten önce açılmışsa ve teminat (%15’ten az olmamak üzere) karşılığı takibin durdurulması için ihtiyati tedbir verilebilir.
- Takipten sonra açılmışsa takibi durduracak ihtiyati tedbir verilmez; ancak veznedeki paranın alacaklıya ödenmemesi yönünde teminatla tedbir istenebilir.
- Kabul/ret sonuçları, takibin durması/iptali ve %20 tazminat hükümleriyle metindeki gibi geçerlidir.
3.1.2.D. İstirdat (Geri Alım) Davası
- Koşullar (tamamı birlikte):
- Borçlu, maddi hukukça borçlu olmadığı bir parayı,
- Takip kesinleştikten sonra haciz/satış tehdidi altında,
- İcra veznesine ve tam olarak ödemiş olmalı,
- Ödeme tarihinden itibaren 1 yıl içinde dava açılmalı.
- Sonuç: Kabulde borç yokluğu kesinleşir; ödenen para/harç/giderler iade edilir. Tazminat kural olarak verilmez; ancak menfi tespitten istirdada dönüşen davada alacaklı aleyhine %20 uygulanabilir.
Uygulama Notu: Ödeme emrine itiraz süresi içinde itiraz etmeyip borcu kendi rızasıyla ödeyen borçlu, “cebri icra tehdidi” koşulunu sağlayamadığından istirdat açamaz; genel hükümlere göre sebepsiz zenginleşme davası gündeme gelir.
3.1.2.E. İcra Takibinin İptali ve Taliki (Erteleme)
- İtfa: Takip kesinleştikten sonra borcun tamamı (faiz/gider dâhil) noterde ikrar olunan belge veya alacaklıca ikrar edilmiş adi belge ile haricen ödendiyse, borçlu takibin iptalini isteyebilir. (Adi belgedeki imza inkâr edilirse icra mahkemesi imza inceleyemez; talep reddedilir.)
- Zamanaşımı: Takip kesinleştikten sonra zamanaşımı dolmuşsa borçlu belgesiz olarak da icra mahkemesine başvurabilir; alacaklı kesilme/durma iddiasını resmî veya ikrar edilmiş belgeyle ispatlar.
- Süre Verilmesi (İmhal): Alacaklı, takip kesinleştikten sonra süre tanımışsa, borçlu bunu noter onaylı ya da alacaklıca ikrar edilmiş senetle ispatlayarak erteleme kararı aldırabilir; belirtilen sürece takip durur, ancak haciz/satış isteme süreleri işlemeye devam eder.
3.1.2.F. Mal Beyanı
- Borçlu, borcuna yetecek mal, alacak ve haklarını, gelirini ve borcunu nasıl ödeyeceğini icra dairesine bildirir.
- Süreler:
- Genel haciz yolu ile takipte: 7 gün,
- Kambiyo haczinde: 10 gün,
- İtirazın kaldırılması/iptali kararının tefhim/tebliğinden sonra: 3 gün,
- Ticareti terk eden tacir: 15 gün,
- İlamlı para alacakları: 7 gün.
- Yaptırım: Süresinde mal beyanı vermeyen borçlu, alacaklı talebiyle icra mahkemesince mal beyanına kadar 3 aya kadar hapisle tazyik edilir. Gerçeğe aykırı beyan için 3 ay–1 yıl disiplin hapsi öngörülür.
Örnek Olay (Kısa): Borçlunun yalnızca haczi caiz olmayan malları varsa, yine de bu durumu mal beyanında ayrıntılı biçimde belirtmek zorundadır; aksi takdirde tazyik hapsi riski doğar.
3.1.3. Haciz
Haciz, icra hukukunda borçlunun borcunu ödememesi hâlinde, alacaklının talebiyle borçlunun malvarlığı üzerinde devlet gücüyle cebri icra yapılması işlemidir.
Haciz, alacaklının hakkını fiilen elde etmesi için zorlayıcı nitelikteki en temel aşamadır.
Özet: Haciz, borçlunun mallarının alacaklının talebiyle devlet eliyle zapt edilmesidir. Haciz işlemleri icra müdürü tarafından yürütülür, mülkiyet hakkını sona erdirmez, ancak mal üzerinde tasarruf yetkisini sınırlar.
3.1.3.1. Haciz Talebi ve Süresi
Alacaklı, ödeme emrinin kesinleşmesinden sonra icra dairesine haciz talebinde bulunabilir.
- Haciz talebi için özel bir süre öngörülmemiştir; ancak satış isteme süreleri dolmadan haciz talebi yapılmalıdır.
- İcra müdürü, talep üzerine haciz işlemlerine derhal başlar.
- Haciz işlemi bizzat icra müdürü tarafından veya onun yetkilendirdiği personelce yapılır.
Uygulama Notu: Haciz isteme süresinin başlangıcı “takibin kesinleştiği” andır. Borçlu süresinde itiraz etmemiş veya itiraz reddedilmişse, takip kesinleşmiş sayılır.
3.1.3.2. Haczin Niteliği
Haciz, alacaklının hakkını devlet gücüyle elde etmesini sağlayan cebrî icra işlemidir.
- Mal üzerindeki mülkiyet borçluya aittir; haciz sadece tasarruf yetkisini kısıtlar.
- Borçlu hacizli malını devretmeye kalkarsa bu işlem alacaklıya karşı hükümsüzdür.
- Haciz işlemi, tutanakla tespit edilir ve borçluya tebliğ edilir.
3.1.3.3. Haciz Türleri
- Kesin Haciz: Takip kesinleştiğinde yapılır.
- Geçici Haciz: Takip henüz kesinleşmeden, örneğin itirazın geçici kaldırılması hâlinde uygulanır.
- Tamamlama Haczi: Paraların paylaştırılması aşamasında, borcu karşılamayan mallara ilişkin yapılır.
Örnek Olay: Borçlu, haciz işlemi sırasında bazı malların kendisine değil eşine ait olduğunu iddia ederse, bu durumda üçüncü kişi “istihkak davası” açabilir.
3.1.3.4. Haczin Konusu
Haciz, kural olarak borçlunun malvarlığı üzerindedir.
- Haczedilen mal, borca yetecek miktarda olmalıdır.
- Aşırı haciz yasağı gereği, borcu çok aşan malların haczi hukuka aykırıdır.
- Haczedilemeyen mallar (örneğin borçlunun zorunlu kişisel eşyası, mesleki araçları, asgari geçim için gerekli mallar) İİK m.82 ve 83 hükümleriyle korunmuştur.
3.1.3.5. Haczin Sonuçları
- Haczedilen mal üzerinde tasarruf yetkisi kısıtlanır.
- Haciz, alacaklıya rehin benzeri bir öncelik sağlar.
- Satış isteme süresi işlemeye başlar.
- Borçlu haczedilen mallarını gizlerse veya zarar verirse, TCK m.289 uyarınca cezai sorumluluk doğar.
3.1.4. Satış (Paraya Çevirme)
Satış (paraya çevirme), haczedilen malların değerinin nakde dönüştürülerek alacaklının tatmin edilmesini sağlar.
Bu aşama, cebri icranın ekonomik sonucunu doğurur: borcun fiilen ödenmesi.
Özet: Satış, haczin ekonomik aşamasıdır. Mallar kural olarak açık artırma yoluyla satılır; istisnai hâllerde pazarlık usulü uygulanabilir. Taşınmazlarda pazarlık satışına izin verilmez.
3.1.4.1. Satış Yetkisi ve Süreleri
- Satış talebi alacaklı veya borçlu tarafından yapılabilir.
- Kesin haciz tarihinden itibaren 1 yıl içinde satış istenmezse, o mal üzerindeki haciz kalkar.
- Satış talebinden sonra icra dairesi:
- Taşınır malları 2 ay,
- Taşınmaz malları 3 ay içinde satmak zorundadır.
Uygulama Notu: Satış isteme süresinin dolmasıyla haciz ortadan kalktığından, yeni bir takip başlatılmadıkça aynı mal yeniden haczedilemez.
3.1.4.2. Satış Usulleri
(i) Taşınır Mallarda Satış
- Kural açık artırmadır; istisna olarak pazarlık usulü mümkündür.
- Pazarlıkla satış için:
- Herkesin oybirliği,
- Malın kıymetinin süratle düşmesi,
- Değeri yasal sınırın altındaysa (2024 için 29.230 TL),
- Borsa ve piyasada fiyatı bulunan mallar gibi koşullar aranır.
(ii) Taşınmaz Mallarda Satış
- Yalnızca açık artırma mümkündür.
- Satış ilanı elektronik satış portalında yapılır.
- Artırmaya katılacaklar, malın %10 teminatını icra dairesinin hesabına yatırmak zorundadır.
3.1.4.3. Kıymet Takdiri ve Mükellefiyetler Listesi
- Satış öncesi, malın kıymet takdiri yapılır ve ilgili kişilere tebliğ edilir.
- Kıymet takdirine karşı 7 gün içinde icra mahkemesine şikâyet mümkündür.
- Kıymet takdirinden sonra mükellefiyetler listesi hazırlanır; taşınmazlarda bu liste tapu sicili hükmündedir ve sıra cetveli yerine geçer.
Örnek Olay: Kıymet takdirine itiraz eden alacaklı, bedelin düşük tespit edildiğini ileri sürerse mahkeme bilirkişi incelemesi yaptırabilir; ancak masrafların 7 gün içinde yatırılması zorunludur.
3.1.4.4. Elektronik Artırma Usulü
- Artırma Ulusal Yargı Ağı’na entegre satış portalında yapılır.
- Teklif süresi 7 gündür.
- Teklifler arasındaki fark muhammen kıymetin binde biri ve en az 100 TL olmalıdır.
- Son 10 dakikada teklif verilirse artırma 10 dakika uzar.
- En yüksek teklif veren, süresi içinde bedeli ödemezse teminatı yanar.
3.1.5. Paraların Paylaştırılması
Paraların paylaştırılması, icra takibinin son aşamasıdır.
Haczedilen malların satışından elde edilen bedelin alacaklılara adaletli şekilde dağıtılması amaçlanır.
Özet: Paraların paylaştırılması, icra dairesi tarafından re’sen yapılır. Tek alacaklı varsa “ödeme”, birden fazla alacaklı varsa “paylaştırma” söz konusudur.
3.1.5.1. Sıra Cetveli ve Paylaşım İlkeleri
- İcra dairesi, tüm alacaklıların sıralarını gösteren bir sıra cetveli düzenler.
- Bir sıra bitmeden diğerine geçilemez.
- Aynı sırada olan alacaklılar oransal paylaşım yapar.
- Sıra cetveli kesinleşmeden icra müdürü ödeme yapamaz.
Uygulama Notu: Paylaştırma aşamasında alacağını tamamen alamayan alacaklıya aciz belgesi verilir. Bu belge, borçlunun ekonomik durumunu belgeleyen resmi evraktır.
3.1.5.2. Sıra Cetveline Karşı Başvuru Yolları
(i) Şikâyet
- Görevli Mahkeme: İcra mahkemesi.
- Süre: 7 gün.
- Sebep: Takip hukukuna aykırılık (örneğin bir alacağın listeye yazılmaması).
(ii) İtiraz Davası
- Görevli Mahkeme: Genel mahkeme.
- Süre: 7 gün.
- Sebep: Maddi hukuka aykırılık (örneğin alacağın gerçekte mevcut olmaması).
Fark: Şikâyet herkes için sonuç doğururken, itiraz davası sadece dava açan alacaklı açısından hüküm ifade eder.
3.1.6. Borç Ödemeden Aciz Belgesi
Borç ödemeden aciz belgesi, paraların paylaştırılması sonunda alacağını tam alamayan alacaklıya verilen resmî vesikadır.
Bu belge, hem takip hukuku hem de maddi hukuk bakımından önemli sonuçlar doğurur.
Özet: Aciz belgesi, borçlunun ödeme gücünün olmadığını resmi şekilde tespit eden belgedir. İcra dairesi tarafından kendiliğinden düzenlenir; hiçbir harç veya vergiye tabi değildir.
3.1.6.1. Türleri
(i) Geçici Aciz Belgesi
- Haciz sırasında, borçlunun mallarının değerinin alacağı karşılamadığı tutanakla tespit edilirse bu belge geçici aciz belgesi sayılır.
- Yalnızca tasarrufun iptali davası açma hakkı verir.
(ii) Kesin Aciz Belgesi
- Takip sonunda borçlunun hiç malı bulunmazsa düzenlenir.
- Borçlunun borcunu ödeyemediği artık kesinleşmiş olur.
3.1.6.2. Sonuçları
(i) Takip Hukuku Bakımından
- Borç ikrarı niteliğindedir; bu belgeye dayanarak itirazın kesin kaldırılması istenebilir.
- Alacaklı, belge tarihinden itibaren 1 yıl içinde yeni takip başlatırsa, borçluya yeniden ödeme emri gönderilmez.
- Alacaklı, belgeye dayanarak tasarrufun iptali davası açabilir.
- Aciz belgesi alacaklısı, borçlunun yeni malları üzerine yapılacak hacze iştirak edebilir.
(ii) Maddi Hukuk Bakımından
- Borç yenilenmiş sayılmaz; borçlu aciz belgesine rağmen borçlu kalır.
- Belgedeki alacak 20 yıl içinde zamanaşımına uğrar.
- Borçlunun mirasçıları, mirasın açılmasından itibaren 1 yıl içinde alacaklı hakkını aramazsa zamanaşımı def’ini ileri sürebilir.
- Aciz belgesine dayalı alacağa faiz işlemez; ancak müşterek borçlular ve kefillerden faiz istenebilir.
Örnek Olay: Bir borçlunun malvarlığı bulunmadığı için alacaklıya kesin aciz belgesi verilmişse, alacaklı 5 yıl sonra borçlunun mirasçılarının elinde yeni mal tespit ettiğinde, bu belge sayesinde doğrudan hacze iştirak edebilir.
3.2. İstihkak Davası
İstihkak davası, haczedilen malın borçluya değil üçüncü kişiye ait olduğu iddiası üzerine açılan özel bir davadır. Bu dava, mülkiyet hakkının korunması ile cebrî icra gücü arasındaki dengenin somut örneğidir.
Özet: Haciz sırasında borçlu olmayan bir kişi, haczedilen malın kendisine ait olduğunu ileri sürerse “istihkak iddiası” doğar. İcra dairesi bu iddiayı tespit eder ve tarafları süreli beyana davet eder. Uyuşmazlık hâlinde mesele icra mahkemesine taşınır.
3.2.1. İstihkak İddiası ve Süresi
- Haciz sırasında malın üçüncü kişiye ait olduğu ileri sürülürse, bu iddia haciz tutanağına yazılır.
- Hacizden sonra iddia edilirse, üçüncü kişi haczi öğrendiği tarihten itibaren 7 gün içinde icra dairesine başvurmalıdır.
- İcra müdürü iddiayı hem alacaklıya hem borçluya bildirir; her biri 3 gün içinde beyanını sunar.
- Taraflar arasında uyuşmazlık varsa dosya icra mahkemesine gönderilir.
Uygulama Notu: Haciz tutanağında üçüncü kişinin orada hazır bulunup “mal bana aittir” demesi, istihkak iddiasının en güçlü delilidir.
3.2.2. Görevli ve Yetkili Mahkeme
- Görevli mahkeme icra mahkemesi, yetkili mahkeme ise haczi yapan icra dairesinin bulunduğu yer mahkemesidir.
- Dava basit yargılama usulüne tabidir.
3.2.3. Taraflar ve İspat
- Davacı: Üçüncü kişi veya bazı durumlarda borçlu.
- Davalı: Alacaklı ve borçlu (birlikte hasım).
- İspat yükü, haciz borçlunun zilyetliğinde yapılan mallarda üçüncü kişiye, üçüncü kişinin zilyetliğinde yapılan mallarda ise alacaklıya düşer.
Deliller
- Fatura, satış sözleşmesi, sevk irsaliyesi, kira kontratı, tapu kaydı, tanık beyanı.
- Üçüncü kişinin zilyetliğinde bulunan mallarda mülkiyet karinesi onun lehinedir (MK m.985).
Örnek Olay: Haciz memurları borçlunun iş yerinde bulunan dizüstü bilgisayarı haczeder. Çalışan, bilgisayarın kendisine ait olduğunu fatura ile kanıtlar. Bu durumda mahkeme istihkak iddiasını kabul eder ve haczi kaldırır.
3.2.4. Sonuçlar
- Kabul: Mal üzerindeki haciz kalkar.
- Red: Malın borçluya ait olduğu kesinleşir ve satış işlemi yapılabilir.
- Kötü niyetli üçüncü kişi, haksız iddiası nedeniyle alacaklının uğradığı zararı tazmin eder.
3.3. Kambiyo Senetlerine Mahsus Haciz Yolu ile Takip
Kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu, poliçe, bono veya çek gibi senetlere dayanılarak yapılan özel bir takip yoludur. Bu yol, hem ilamsız takip hem de ilamlı takip özelliklerini bünyesinde taşır.
Özet: Elinde kambiyo senedi bulunan alacaklı, genel haciz yoluna gitmeden doğrudan kambiyo takibi başlatabilir. Bu takipte borçluya tanınan süreler kısadır ve itiraz imkânları sınırlıdır.
3.3.1. Kambiyo Takibine Elverişli Belgeler
- Poliçe (trampa senedi)
- Bono (emre muharrer senet)
- Çek
Bu belgelerin şekil şartları eksiksiz olmalıdır; aksi hâlde kambiyo takibi değil, ancak genel haciz yolu kullanılabilir.
Uygulama Notu: Uygulamada en sık hata, senette “vade” veya “emre muharrer” ibaresinin eksik olmasıdır. Bu tür belgeler kambiyo senedi sayılmaz.
3.3.2. Takip Usulü
- Takip Talebi: Alacaklı, kambiyo senedini ibraz ederek icra dairesinde takip talebinde bulunur.
- Ödeme Emri: İcra müdürü, borçluya 10 gün içinde borcu ödemesi, 5 gün içinde itiraz ve 10 gün içinde mal beyanında bulunması için ödeme emri gönderir.
- İtiraz: Sadece imzaya, borcun zamanaşımına uğradığına veya senedin kambiyo vasfı taşımadığına itiraz edilebilir.
Örnek Olay: Borçlu, bonodaki imzanın kendisine ait olmadığını ileri sürerse icra mahkemesine başvurur. Mahkeme imzanın kendisine ait olduğunu belirlerse takip kesinleşir; borçlu hakkında tazminata hükmedilebilir.
3.3.3. Yetki ve İnceleme
- Kambiyo takibinde yetki senedin ödeme yeri, yoksa borçlunun yerleşim yeri icra dairesindedir.
- İcra müdürü re’sen inceleme yapar; senedin kambiyo vasfını taşımadığı görülürse talebi reddeder.
3.3.4. İtirazın Sonuçları
- İtiraz takibi durdurmaz; borçlu ayrıca ödeme yasağı kararı almak zorundadır.
- Mahkeme itirazı reddederse, alacaklı derhal haciz isteyebilir.
- Borçlu, ödeme emrine süresinde itiraz etmezse takip kesinleşir ve mal beyanı zorunluluğu doğar.
3.3.5. Kambiyo Takibinin İptali
- Takip, senet kambiyo vasfı taşımıyorsa veya yetkisiz dairede yapılmışsa iptal edilir.
- Kambiyo takibinde de gecikmiş itiraz mümkündür, ancak borçlu, haczedilen mallar paraya çevrilmeden önce başvurmalıdır.
3.4. Kiralanan Taşınmazların İlamsız Tahliyesi
İlamsız tahliye, kira sözleşmesine dayanan özel bir icra yoludur. Borçlunun (kiracının) kira bedelini ödememesi veya kira süresinin bitmesi hâlinde, kiraya veren mahkeme kararı almadan tahliye talep edebilir.
Özet: İlamsız tahliye iki şekilde olur:
- Kira borcunun ödenmemesi nedeniyle (Ödeme emrinde tahliye ihtarıyla takip)
- Kira süresinin sona ermesi nedeniyle (Tahliye taahhüdüne dayalı takip)
3.4.1. Kira Borcunun Ödenmemesi Nedeniyle Tahliye
3.4.1.1. Takip Şartları
- Kira ilişkisi yazılı belgeyle (sözleşme, senet, banka dekontu vb.) ispat edilmelidir.
- Kiraya veren, genel haciz yolunu değil, ödemeli tahliye yolunu seçer.
- Takip yazılı veya elektronik ortamda yapılabilir.
3.4.1.2. Ödeme Emri
- Kiracıya 7 gün içinde borcu ödemesi, aksi hâlde tahliye edileceği bildirilir.
- Kiracı borca itiraz etmez veya ödemede bulunmazsa, icra dairesi tahliye emri düzenler.
- Tahliye emrinin tebliğinden itibaren 15 gün geçtikten sonra taşınmaz zorla tahliye edilir.
Örnek Olay: Kiracı, borcun bir kısmını öderse ve itiraz etmezse, geri kalan kısım bakımından tahliye işlemi uygulanabilir.
3.4.1.3. İtiraz ve Sonuçları
- Kiracı, borca veya kira sözleşmesine itiraz edebilir.
- İtiraz hâlinde takip durur. Kiraya veren, itirazın kaldırılması veya iptali yoluna başvurabilir.
- İtirazın kaldırılması hâlinde, kiracı hem borcu ödemek hem tahliye olmak zorunda kalır.
3.4.2. Kira Süresinin Sona Ermesi Nedeniyle Tahliye
Tahliye taahhüdü, kiracının belirli bir tarihte taşınmazı boşaltacağını yazılı olarak taahhüt ettiği belgedir.
Bu belgeye dayanılarak ilamsız tahliye mümkündür.
3.4.2.1. Tahliye Taahhüdünün Şartları
- Yazılı olmalı (adi yazılı yeterlidir).
- Kira sözleşmesi yapıldıktan sonra düzenlenmeli.
- Belirli bir tahliye tarihi içermeli.
- Kiracının özgür iradesiyle verilmiş olmalı.
Uygulama Notu: Kira sözleşmesiyle aynı anda alınan tahliye taahhüdü geçersizdir. Uygulamada sıkça düşülen hata budur.
3.4.2.2. Takip Usulü
- Kiraya veren, tahliye tarihinden itibaren 1 ay içinde icra dairesine başvurarak tahliye takibi yapabilir.
- İcra müdürü, kiracıya 15 gün içinde taşınmazı boşaltması için tahliye emri gönderir.
- Kiracı süresinde taşınmazı boşaltmazsa zorla tahliye işlemi yapılır.
3.4.2.3. Tahliye Emrine İtiraz
- Kiracı, taahhüdün geçersiz olduğunu ileri sürebilir.
- İtiraz süresi 7 gündür ve icra dairesine yapılır.
- İcra mahkemesi, sadece tahliye taahhüdünün geçerliliğini inceler.
3.4.2.4. Tahliye Sonuçları
- İtiraz yoksa veya reddedilirse, kiracı zorla çıkarılır.
- Tahliye edilen kiracı, aynı taşınmaza yeniden kiracı olarak dönemez.
- Kiracı taşınmazı zarar vererek boşaltmışsa, kiraya veren tazminat davası açabilir.
Avukat Gökhan Yağmur Kimdir?
Av. Gökhan Yağmur, İstanbul merkezli olarak faaliyet gösteren, ceza hukuku, aile hukuku, ticaret hukuku ve fikri mülkiyet hukuku alanlarında uzmanlaşmış bir avukattır. Uzun yıllara dayanan mesleki deneyimiyle birlikte yalnızca dava ve uyuşmazlıkların çözümünde değil, aynı zamanda önleyici hukuk danışmanlığı, sözleşme yönetimi ve şirketlere stratejik hukuki destek sunmaktadır.
Ceza yargılamaları, boşanma ve velayet davaları, ticari uyuşmazlıklar ve marka–patent süreçlerinde müvekkillerine etkin savunma ve çözüm odaklı yaklaşımıyla hizmet vermektedir. Ayrıca TÜRKPATENT, USPTO ve EUIPO nezdinde marka tescili ve fikri mülkiyet koruması konularında hem yerli hem de yabancı müvekkillere danışmanlık sağlamaktadır. – Turkey Brand Law
Kurucusu olduğu Hukuk Plus, HukukBankasi.net ve diğer dijital projeleriyle hukuk öğrencileri, stajyer avukatlar ve meslektaşlara yönelik özgün bir ekosistem geliştirmiştir. Bu sayede hukuk bilgisinin paylaşımı, güncel içtihatların takibi ve mesleki dayanışmanın güçlenmesine katkı sunmaktadır.
Av. Gökhan Yağmur, girişimci vizyonu ile yalnızca klasik avukatlık hizmeti sunmakla kalmayıp; marka yönetimi, e-ticaret hukuku, uluslararası şirket danışmanlığı ve dijital hukuk çözümleri alanlarında da fark yaratan çalışmalara imza atmaktadır.
Daha fazla bilgi için:
📌 www.gokhanyagmur.com
📌 www.gokhanyagmur.com.tr
📞 0542 157 06 34
Yolculuk Süresini Hesaplayın
Yakındaki yerler için seyahat süresini ve yol tariflerini görün
