Karma Nitelikli Hukuk Dalları – Hukuka Giriş (Hukuk Başlangıcı) Kapsamlı Ders Notları
Hukuk sistemi, genelde iki temel gruba ayrılır: Kamu Hukuku ve Özel Hukuk. Ancak bazı hukuk dalları, bu iki grubun da özelliklerini taşıdığından dolayı üçüncü bir kategori olarak kabul edilir: Karma Nitelikli Hukuk Dalları.
Karma nitelikli hukuk dalları, hem devletin kamu gücünü kullanma özellikleri taşıdığı, hem de bireyler arası eşitlik ve özel çıkarların gözetildiği alanlardır. Bu notta karma hukuk dallarının tanımı, özellikleri, başlıca örnekleri ve bu alanlara hâkim olan ilke ve uygulamalar detaylı olarak ele alınacaktır.
⚖️ Karma Nitelikli Hukuk Dalları Nedir?
📌 Karma hukuk dalları, hem kamu hukukunun hem de özel hukukun özelliklerini taşıyan; bu iki alanın kesişiminde bulunan hukuk dallarıdır.
Bu alanlarda:
- Devlet, zaman zaman kamu gücüyle, zaman zaman da birey gibi davranabilir.
- Kuralların bir kısmı emredici, bir kısmı tamamlayıcı olabilir.
- Hem kamu yararı hem bireysel menfaat gözetilir.
🧩 Karma Nitelikli Hukuk Dallarının Ortak Özellikleri
- Çifte yapı taşır: Hem kamu hukukuna özgü egemenlik ilişkileri, hem özel hukuka özgü eşitlik ilkesi bir arada bulunur.
- Bazı kuralları emredici, bazıları tamamlayıcıdır.
- Uygulayıcı otoriteye göre farklı yargı yollarına başvurulabilir.
- Çoğunlukla birey-devlet ilişkilerini içerir, ancak bireyler arası yönü de güçlüdür.
📚 Başlıca Karma Nitelikli Hukuk Dalları
1. İş Hukuku
- İşçi ile işveren arasındaki ilişkiyi düzenler.
- Sözleşmeye dayalı (özel hukuk) olsa da, işçiyi koruyan emredici hükümler içerir (asgari ücret, iş güvencesi, çalışma saatleri).
- İşveren özel kişi olsa da kamu otoritesince denetlenir (İŞKUR, SGK).
📌 Örnek: İşçinin yıllık izin hakkı emredicidir; sözleşmeyle kaldırılamaz.
2. İcra ve İflas Hukuku
- Borçlunun borcunu ödememesi hâlinde alacaklının devlet eliyle alacağını tahsil etmesini sağlar.
- İcra takibi özel hukuk ilişkisine dayanır; ancak devletin cebrî icra gücü kamu hukukuna özgüdür.
📌 Örnek: Mahkeme kararına dayalı olarak icra müdürlüğü borçlunun maaşına haciz uygular.
3. Şirketler Hukuku (Ticaret Hukuku Alt Dalı)
- Şirketler özel hukuk tüzel kişisidir, ancak anonim şirketler, bazı yönleriyle kamu hukuku düzenlemelerine tabidir (SPK, Borsa, vergi düzenlemeleri).
- Sermaye piyasası kuralları kamu denetimi taşır.
📌 Örnek: Halka açık şirketler, SPK denetimine tabidir.
4. Bankacılık ve Sigorta Hukuku
- Banka ve sigorta şirketleri özel hukuk aktörleridir.
- Ancak faaliyetleri BDDK, TMSF ve Sigortacılık Denetleme Kurumu gibi kamu kurumları tarafından sıkı denetime tabidir.
📌 Örnek: Bir banka özel şirket olsa da, işlemleri kamu hukuku çerçevesinde denetlenir.
5. Çevre Hukuku
- Doğa ve çevre üzerindeki etkiler hem bireylerin özel faaliyetleri ile oluşur hem de devletin düzenleme yetkisi ile yönetilir.
- Kamu yararı ve özel faaliyetlerin dengesi esastır.
6. Tüketici Hukuku
- Satıcı ile tüketici arasındaki ilişki özel hukuk ilişkisi olsa da, tüketici kamu otoritesince korunur.
- Tüketicinin korunması, Ticaret Bakanlığı ve Tüketici Hakem Heyetleri yoluyla sağlanır.
7. Sağlık Hukuku
- Doktor–hasta ilişkisi özel hukuk ilişkisidir.
- Ancak sağlık hizmeti sunumu kamu hizmeti niteliği taşır.
- Kamu hastaneleri devlet tarafından işletilirken özel hastaneler de kamu hukukuna tâbidir.
8. Enerji Hukuku
- Enerji üretimi özel şirketlerce yapılabilir, ancak EPDK gibi kamu otoriteleri tarafından düzenlenir.
- Hem özel girişim hem kamu yararı bir aradadır.
📊 Karşılaştırmalı Bakış: Hukuk Türleri
| Özellik | Kamu Hukuku | Özel Hukuk | Karma Hukuk |
|---|---|---|---|
| Taraflar | Devlet – Birey | Birey – Birey | Birey – Devlet / Birey |
| Kuralların Niteliği | Emredici | Tamamlayıcı | Hem emredici hem tamamlayıcı |
| Amaç | Kamu Yararı | Bireysel Yarar | Her ikisi birden |
| Uyuşmazlık | Ceza/İdari Mahkeme | Hukuk Mahkemesi | Karma yargılama sistemleri |
🎯 Sonuç
Karma nitelikli hukuk dalları, modern devletin ve karma ekonomilerin bir gereği olarak ortaya çıkmıştır. Bu alanlar, hem serbest piyasa ilişkilerini düzenler, hem de kamu düzenini ve zayıf tarafı korumayı amaçlar. Hukuka Giriş dersinde bu başlık, hukukun statik bir yapı değil, toplumsal değişime göre şekillenen bir organizma olduğunu göstermesi açısından büyük öneme sahiptir.
📎 Tüm Hukuk Ders Notlarına Buradan Ulaşabilirsiniz:
👉 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
✉️ Hazırlayan: Avukat Gökhan Yağmur – 0542 157 06 34
🌐 www.gokhanyagmur.com
📝 OSMY Tarzı 10 Test Sorusu: Karma Hukuk Dalları
- Aşağıdakilerden hangisi karma nitelikli hukuk dalıdır?
A) Anayasa Hukuku
B) Ceza Hukuku
C) İş Hukuku
D) Miras Hukuku
E) Ticaret Hukuku
✅ Cevap: C - Karma hukuk dalları için hangisi doğrudur?
A) Sadece kamu gücü uygulanır
B) Sadece bireysel çıkarlar gözetilir
C) Hem kamu hem özel hukuk özellikleri taşır
D) Sadece hukuk mahkemelerinde görülür
E) Tamamı anayasa tarafından düzenlenir
✅ Cevap: C - İcra ve iflas hukuku neden karma niteliklidir?
A) Sadece ceza hukukuna dayanır
B) Vergi ilişkilerini düzenler
C) Devletin cebri icra yetkisi ile özel borç ilişkisi birleşir
D) Mahkeme kararı gerekmez
E) Tamamen özel hukuk normlarına dayanır
✅ Cevap: C - Aşağıdakilerden hangisi tüketici hukukunun kamu hukuku özelliğidir?
A) Taraflar eşit konumdadır
B) Tüketici Bakanlık tarafından korunur
C) Sözleşmeler serbesttir
D) Aykırılıklarda sadece tazminat uygulanır
E) Mahkemeye başvuru zorunludur
✅ Cevap: B - Aşağıdakilerden hangisi karma hukuk dallarına örnek değildir?
A) Çevre Hukuku
B) Bankacılık Hukuku
C) Ceza Hukuku
D) Enerji Hukuku
E) İcra Hukuku
✅ Cevap: C - İş Hukuku’nda işçiyi koruyan kuralların çoğu neden emredicidir?
A) Ekonomik büyüme için
B) Devletin otoritesini göstermek için
C) Güçsüz taraf olan işçiyi korumak için
D) Ticari serbestliği sınırlamak için
E) Kamu düzeni oluşturmak için
✅ Cevap: C - Şirketlerin halka açılması hâlinde hangi hukuk devreye girer?
A) Sadece özel hukuk
B) Sadece ceza hukuku
C) Sermaye piyasası hukuku (karma)
D) Medeni hukuk
E) Anayasa hukuku
✅ Cevap: C - Bir borcun icra yoluyla tahsili sırasında hangi durum yaşanır?
A) Borçlu hapis cezası alır
B) Tazminat ödenir
C) Devlet cebrî güç uygular
D) Borç sözleşmesi geçersiz sayılır
E) Borç silinir
✅ Cevap: C - Karma nitelikli hukuk dallarında uyuşmazlıklar nerede çözümlenir?
A) Sadece ceza mahkemesi
B) Sadece anayasa mahkemesi
C) Yetkili hukuk ve idari mahkemelerde
D) Danıştayda her zaman
E) Mahkemeler yetkisizdir
✅ Cevap: C - Bankacılık hukuku neden karma niteliklidir?
A) Sadece kredi sözleşmeleri içerir
B) Hiçbir denetime tabi değildir
C) Bankalar kamu iktisadi teşebbüsüdür
D) Özel sektör faaliyeti kamu tarafından denetlenir
E) Tüketici hakları uygulanmaz
✅ Cevap: D
