Uluslararası Hukuk ile Anayasa İlişkisi Nasıldır? Sözleşmelerin Yeri, AİHM Kararları ve Anayasa m.90 (2025 Anayasa Hukuku Konu Anlatımı + Test Soruları)
📚 1. Uluslararası Hukuk ile Anayasa İlişkisi
Uluslararası hukuk, devletler arasında yapılan antlaşmalarla oluşan hukuk düzenidir. Devletler hem birbirleriyle ilişkilerini hem de bireylerin haklarını bu hukuk çerçevesinde belirlerler. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, uluslararası hukuku tanımakta ve iç hukukla olan ilişkisini Anayasa’nın 90. maddesi ile düzenlemektedir.
📘 2. Uluslararası Sözleşmelerin İç Hukuktaki Yeri
Anayasa m.90/1:
“Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak antlaşmaların onaylanması Türkiye Büyük Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır.”
Bu hüküm gereği, uluslararası sözleşmelerin iç hukukta geçerli olabilmesi için TBMM tarafından onaylanması gerekir. Bu işlem iki aşamalıdır:
- Onaylamanın uygun bulunması (kanunla),
- Cumhurbaşkanlığı onayı ve Resmî Gazete’de yayımlanması.
📌 3. Uluslararası Sözleşmelerin Normlar Hiyerarşisindeki Yeri
Anayasa m.90/5 uyarınca:
“Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi durumunda milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır.”
Bu düzenleme ile insan haklarına ilişkin uluslararası sözleşmelere kanun üstü bir değer verilmiştir. Bu da monist bir yaklaşımın kabul edildiğini gösterir.
📚 4. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve AİHM Kararları
4.1. AİHS
Türkiye, 1950 tarihli Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni 1954 yılında onaylamıştır. Bu sözleşme, insan haklarının uluslararası alanda korunmasını amaçlar.
4.2. AİHM
Bireyler, AİHS’teki haklarının ihlal edildiğini ileri sürerek Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) başvurabilir. Ancak bu başvuru için şu şartlar aranır:
- Tüm iç hukuk yolları tüketilmiş olmalı,
- Başvuru 6 ay (2022 sonrası 4 ay) içinde yapılmalı,
- İhlal kişisel ve doğrudan olmalı.
AİHM kararları bağlayıcıdır ve taraf devletlerin bu kararlara uyması gerekir.
📘 5. Anayasa Mahkemesi ve AİHM Kararları Arasındaki İlişki
2012 yılından itibaren Türkiye’de Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı getirilmiştir. AYM, AİHM kararlarını içtihatlarında dikkate alır. AYM ile AİHM arasında paralellik esastır. Ancak AİHM kararı AYM için doğrudan bağlayıcı değildir, bağlayıcı olan taraf devlettir.
📌 6. Uluslararası Antlaşmaların Anayasa’ya Aykırılığı Sorunu
Usulüne uygun yürürlüğe girmiş uluslararası sözleşmelerin Anayasa’ya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne başvuru yapılamaz (m.90/son). Bu hüküm, uluslararası sözleşmelere özel bir statü tanımaktadır.
📚 7. Uygulamada Önemli Sorunlar
- AİHM kararlarının uygulanmasında gecikmeler yaşanabilmektedir.
- Uluslararası sözleşmelerin doğrudan uygulanabilirliği hâkimler arasında farklı yorumlara neden olabilmektedir.
- AYM ile AİHM içtihatları bazen farklılık göstermekte, bu da hukuki belirsizlik yaratmaktadır.
📘 8. Anayasa m.90’ın Önemi
Bu madde, birey haklarını güçlendiren ve uluslararası hukukla iç hukuk arasında öncelik ilişkisini kuran temel düzenlemedir. Özellikle temel hak ve özgürlükler söz konusu olduğunda, AİHS ve benzeri belgeler iç hukuka üstün gelir.
📌 Hazırlayan:
Avukat Gökhan Yağmur
Uluslararası hukuk ve Anayasa uygulamalarına ilişkin tüm içerikler için:
🌐 www.gokhanyagmur.com
📚 https://www.gokhanyagmur.com.tr/category/hukuk-ders-notlari/
📘 Uluslararası Hukuk ve Anayasa – Test Soruları (10 Soru)
1. Uluslararası sözleşmelerin iç hukukta geçerli olması için ilk aşama nedir?
A) Resmî Gazete’de yayımlanması
B) AYM’nin onayı
C) Bakanlar Kurulu kararı
D) TBMM’nin uygun bulması
E) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi
✅ Cevap: D
2. Temel haklara ilişkin uluslararası sözleşmelerin iç hukukta kanunlarla çelişmesi durumunda hangisi uygulanır?
A) Kanun
B) Uluslararası sözleşme
C) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi
D) Anayasa Mahkemesi kararı
E) İçtüzük
✅ Cevap: B
3. AİHS hangi yıl Türkiye tarafından onaylanmıştır?
A) 1949
B) 1950
C) 1954
D) 1961
E) 1974
✅ Cevap: C
4. AİHM’ye başvuru süresi 2022 sonrası kaç aydır?
A) 3 ay
B) 4 ay
C) 5 ay
D) 6 ay
E) 12 ay
✅ Cevap: B
5. Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvurudan önce hangi koşul gereklidir?
A) Cumhurbaşkanlığı izni
B) İç hukuk yollarının tüketilmesi
C) TBMM kararı
D) AİHM’ye başvuru
E) Yargıtay kararı
✅ Cevap: B
6. Uluslararası sözleşmelerin Anayasa’ya aykırılığı iddiası nereye taşınamaz?
A) TBMM
B) AİHM
C) Anayasa Mahkemesi
D) Danıştay
E) Yargıtay
✅ Cevap: C
7. Anayasa m.90’da düzenlenen öncelik ilkesi hangi konularla ilgilidir?
A) Mali denetim
B) Siyasi partiler
C) Temel hak ve özgürlükler
D) Bakanlar kurulu yapısı
E) İdari işlemler
✅ Cevap: C
8. AİHM kararlarının bağlayıcılığı kime yöneliktir?
A) Mahkemeye
B) Avukata
C) Taraf devlete
D) TBMM’ye
E) Cumhurbaşkanına
✅ Cevap: C
9. Anayasa Mahkemesi bireysel başvuruda hangi içtihatları dikkate alır?
A) Danıştay
B) TBMM
C) AİHM
D) Yargıtay
E) Sayıştay
✅ Cevap: C
10. Anayasa’ya göre uluslararası sözleşmeler hangi şartla geçerlidir?
A) Referandumla
B) Bakanlar Kurulu kararıyla
C) Cumhurbaşkanı imzasıyla
D) TBMM tarafından onaylanmasıyla
E) Mahkeme kararıyla
✅ Cevap: D
